Εμφανίζονται 15 τίτλοι με αναζήτηση: Ιστορία στην ευρύτερη περιοχή: "ΣΠΑΡΤΗ Δήμος ΛΑΚΩΝΙΑ" .
ΣΠΑΡΤΗ (Πόλη) ΛΑΚΩΝΙΑ
Η ομηρική παράδοση αναφέρει μια σειρά πόλεων της Λακωνικής που συμμετέχουν
στον Τρωικό Πόλεμο. Ένα από τα ακμαιότερα κέντρα είναι ασφαλώς το βασίλειο του
Μενελάου - εκτός της ποιητικής αφορμής της Τρωικής εκστρατείας με την αρπαγή της
Ωραίας Ελένης από τον Πάρη - μας έδωσε αξεπέραστα δείγματα πλούτου και καλλιτεχνικής
άνθησης, όπως τα χρυσά κύπελλα του Βαφειού
που φυλάσσονται στο Εθνικό
Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. Οι Δωριείς που εγκαθίστανται στη Λακωνία
κατά τους ιστορικούς χρόνους φέρνουν τη Σπάρτη
και την επικράτειά της στην κορυφή της Ελληνικής ιστορίας.
Η Σπάρτη στην
αρχαϊκή περίοδο, εκτός από πρώτη στρατιωτική δύναμη της εποχής της, είναι ένα
σπουδαίο καλλιτεχνικό κέντρο που έρχεται ενεργά και γόνιμα σε επαφή με όλο τον
έξω κόσμο. Η Σπάρτη, ο Λυκούργος
και ο Λεωνίδας, είναι ονόματα που πέρασαν έκτοτε τα σύνορα της Ελλάδας,
πολιτογραφήθηκαν στην παγκόσμια ιστορία και έγιναν συνώνυμα με τις έννοιες της
ρώμης, του σεβασμού στους Νόμους, την αυτοπειθαρχία και την φιλοπατρία.
Η περίοδος της ρωμαϊκής κυριαρχίας είναι εποχή άνθισης οικονομικής
και καλλιτεχνικής, όπως μαρτυρούν τα ερείπια του Αρχαίου Θεάτρου, τα περίφημα
ψηφιδωτά δάπεδα των επαύλεων, ο μεγάλος αριθμός των γλυπτών που εκτίθενται στο
Αρχαιολογικό Μουσείο
της Σπάρτης.
Η ασήμαντη βυζαντινή επαρχία που τώρα πια ονομάζεται Λακεδαιμονία
αρχίζει πάλι να αποκτά σημασία μετά την κατάκτησή της από τους Φράγκους Σταυροφόρους
που οχυρώνουν με κάστρα τα στρατηγικά της σημεία. Ουσιαστικά, όμως, μια νέα περίοδος
ακμής αρχίζει με την παράδοση του Μυστρά
στους Βυζαντινούς το 1262.
Η Σπάρτη, στην αρχαϊκή, εκτός από πρώτη στρατιωτική δύναμη της εποχής
της, είναι ένα σπουδαίο καλλιτεχνικό κέντρο που έρχεται ενεργά και γόνιμα σε επαφή
με όλο τον έξω κόσμο. Η Σπάρτη,
ο Λυκούργος και ο Λεωνίδας, είναί ονόματα που πέρασαν έκτοτε τα σύνορα της Ελλάδας,
πολιτογραφήθηκαν στην παγκόσμια ιστορία και έγιναν συνώνυμα με τις έννοιες της
ρώμης, του σεβασμού στους Νόμους, την αυτοπειθαρχία και την φιλοπατρία.
Η περίοδος της ρωμαϊκής κυριαρχίας είναι εποχή άνθισης οικονομικής
και καλλιτεχνικής, όπως μαρτυρούν τα ερείπια του Αρχαίου Θεάτρου, τα περίφημα
ψηφιδωτά δάπεδα των επαύλεων, οι μεγάλος αριθμός των γλυπτών που εκτίθενται στο
Αρχαιολογικό Μουσείο
της Σπάρτης.
Η ασήμαντη βυζαντινή επαρχία που τώρα πια ονομάζεται Λακεδαιμονία
αρχίζει πάλι να αποκτά σημασία μετά την κατάκτησή της από τους Φράγκους Σταυροφόρους
που οχυρώνουν με κάστρα τα στρατηγικά της σημεία. Ουσιαστικά, όμως, μια νέα περίοδος
ακμής αρχίζει με την παράδοση του Μυστρά.
Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται το Μάρτιο 2004 από τουριστικό φυλλάδιο
του Δήμου Σπάρτης
(2000-2001).
ΑΜΥΚΛΑΙ (Αρχαίο ιερό) ΣΠΑΡΤΗ
According to Pausanias, an Achaian or pre-Dorian stronghold, incorporated
by conquest as the fifth village of Sparta probably early in the 8th c. B.C. Excavation
has been almost entirely confined to the hill of Haghia Kyriaki about 5 km S of
Sparta. The prehistoric settlement, which spanned the entire Bronze Age, was concentrated
on the SE slopes; the historical site may have extended in an arc from N of the
hill to modern Amyklae.
A little way down the hill, immediately outside and below a terrace
wall, a small stratified deposit, composed of debris accumulated discontinuously
between the Byzantine and Early Mycenaean periods, has been identified.
The Sanctuary of Apollo was laid out in the 8th c. Its centerpiece
was the tomb (presumably an earthen tumulus) of Hyakinthus, a pre-Greek divinity
whose cult was conflated with that of Apollo in the annual festival of the Hyakinthia.
In the 7th or early 6th c. a 15 m-high statue of Apollo was fashioned in the form
of a cylinder with arms (holding spear and bow) and helmeted head. About 550 B.C.
the face of Apollo was plated with Lydian gold, a gift from King Croesus, and
shortly thereafter Bathykles of Magnesia designed the Doric-Ionic complex later
known as the throne of Apollo. The cult statue was set on an altar faced with
stone reliefs depicting mythological scenes; similar reliefs decorated the interior
and exterior friezes of the surrounding superstructure, whose main entrance was
formed by four half-columns crowned by console capitals. The rich archaic dedications
include bronze vessels and figurines, terracotta figurines (mainly female), and
a few lead and ivory pieces; pottery was comparatively scarce. A contemporary
deposit of over 10,000 dedications to Alexandra-Kassandra has been excavated at
Haghia Paraskevi nearby; these and sporadic finds from the neighborhood confirm
the evidence of Haghia Kyriaki that Amyklaean material culture, like that of Sparta,
reached its zenith in the 7th and 6th c. There is nothing noteworthy among the
later finds.
P. Cartledge, ed.
This text is from: The Princeton encyclopedia of classical sites,
Princeton University Press 1976. Cited Nov 2002 from
Perseus Project URL below, which contains bibliography & interesting hyperlinks.
The Lacedaemonians were in a state of the utmost terror at this unexpected invasion and quite at a loss how to meet it. Philip on the first day pitched his camp at Amyclae. The district of Amcyclae, one of the most richly timbered and fertile in Laconia, lies about twenty stades from Sparta and includes a temple of Apollo, which is the most famous of all the Laconian shrines. It lies between Sparta and the sea (Polybius 5,18-19).
Οι Λακεδαίμονες με αρχηγό τον Τήλεκλο κατέλαβαν και τις Αμύκλες, μαζί με άλλες πόλεις, όχι όμως χωρίς δυσκολία. Οι Αμυκλαιείς δε νικήθηκαν με την πρώτη επίθεση των Λακεδαιμόνων, αλλά αντιστάθηκαν όσο μπορούσαν περισσότερο, πραγματοποιώντας ένδοξα πολεμικά κατορθώματα (Παυσ. 3,2,6).
This extract is from: Pausanias. Description of Greece (ed. W.H.S. Jones, Litt.D., & H.A. Ormerod, 1918). Cited May 2003 from The Perseus Project URL below, which contains comments & interesting hyperlinks.
ΣΠΑΡΤΗ (Αρχαία πόλη) ΛΑΚΩΝΙΑ
He supported the Achaean League against Cleomenes, king of Sparta, whom he defeated at Sellasia in 221, and took Sparta.
ΑΜΥΚΛΑΙ (Αρχαίο ιερό) ΣΠΑΡΤΗ
Οι Αμύκλες, μία από τις παλαιότερες πόλεις της αρχαιότητας, ένας από
τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους στο πέρασμα του χρόνου. Κοντά στον
ομώνυμο σήμερα οικισμό, στο λόφο της Αγίας Κυριακής, πέντε χιλιόμετρα νότια από
τη Σπάρτη. Περιοχή, που κατοικήθηκε
από τους προϊστορικούς χρόνους. Χώρος, που έγινε το σπουδαιότερο θρησκευτικό κέντρο
των Σπαρτιατών. Το Ιερό
του Υάκινθου και του Αμυκλαίου Απόλλωνα. Ο "Θρόνος" του Απόλλωνα,
όπως έχει αποκληθεί.
Οι πρώτοι κάτοικοι έφτασαν εδώ το 2000 π.Χ. Ο οικισμός τους γνώρισε
μεγάλη ακμή στην τελευταία φάση των μυκηναϊκών χρόνων. Από εκείνη την εποχή φαίνεται
ότι είχε καθιερωθεί η λατρεία του Υάκινθου, του όμορφου νέου που τόσο αγαπούσε
ο Απόλλωνας, του μυθολογικού γιου της Διομήδης και του βασιλιά Αμύκλα της Λακεδαίμονας,
της προσωποποίησης της βλάστησης.
Μετά την εγκατάσταση των Δωριέων στη Σπάρτη, οι Αμύκλες, κέντρο των
Αχαιών, διατήρησαν για μεγάλο διάστημα την ανεξαρτησία τους κατά την επέκταση
της κυριαρχίας τους στη Λακωνική, οι Σπαρτιάτες ήρθαν σε συμβιβασμό με την πόλη,
που έγινε τελικά η πέμπτη κώμη της Σπάρτης,
διατηρώντας και κατά τους ιστορικούς χρόνους μεγάλη σημασία. Κι αυτό, επειδή η
λατρεία του Υάκινθου στο ιερό, που είχε δημιουργηθεί στο λόφο της ακρόπολης των
Αμυκλών αντικαταστάθηκε από την πολύ πιο δυναμική λατρεία του Κάρνειου Απόλλωνα.
Οι Σπαρτιάτες μετέτρεψαν το παλιό λατρευτικό ξόανο του Υάκινθου σε
λατρευτικό άγαλμα του Απόλλωνα και ζήτησαν από τον φημισμένο Ίωνα καλλιτέχνη Βαθυκλή,
από τη Μαγνησία της Μικράς Ασίας,
να κατασκευάσει το βάθρο για να το στήσουν. Προς το τέλος του 6ου αιώνα π.Χ. (530-500),
ο Βαθυκλής έχτισε τον "Θρόνον", ένα ιδιόρρυθμο οικοδόμημα, με στοές
και γλυπτό διάκοσμο, που περιέβαλλε χωρίς στέγη το πανύψηλο, πάνω από δεκατρία
μέτρα, άγαλμα του θεού. Η κατασκευή αποτελούσε μοναδικό συνδυασμό ιωνικής και
δωρικής αρχιτεκτονικής.
Το ιερό
του Υάκινθου και του Απόλλωνα εξελίχθηκε στο σημαντικότερο για τους Λακεδαιμόνιους
χώρο λατρείας. Εκεί γίνονταν τα Υακίνθια, μεγάλη τριήμερη γιορτή, κατά τη διάρκεια
της οποίας επικρατούσε ιερή εκεχειρία. Την πρώτη μέρα, αφιερωμένη στο πένθος για
τον θάνατο της βλάστησης, θυσίαζαν στον Υάκινθο. Τη δεύτερη, πραγματοποιούνταν
πανηγυρικές εκδηλώσεις προς τιμήν του Απόλλωνα, με τη συμμετοχή όλων των κατοίκων,
ακόμη και των δούλων. Και την τρίτη και τελευταία γίνονταν αγώνες και θυσίες,
ενώ προσφερόταν στον θεό χιτώνας, που είχαν υφάνει Σπαρτιάτισσες.
Από όλ’ αυτά στις μέρες μας ο επισκέπτης μπορεί να διακρίνει
στο λόφο της Αγίας Κυριακής τμήματα των αναλημματικών τοίχων του περιβόλου και
λίγα αρχιτεκτονικά μέλη, εντοιχισμένα τα περισσότερα στον παλαιό ναό της Αγίας
Κυριακής, που κατεδαφίστηκε λόγω των ανασκαφών στο τέλος του 19ου και στις αρχές
του 20ου αιώνα.
Οι Αμύκλες παρέμειναν για αιώνες σπουδαίο θρησκευτικό κέντρο, διατηρώντας
και κατά τη ρωμαϊκή εποχή τη σημασία τους. Αποδεικνύεται, άλλωστε, όχι μόνον από
τα ερείπια του ιερού του Απόλλωνα, αλλά και από τα ευρήματα, που ανήκουν σε ένα
άλλο ιερό αφιερωμένο στην Αλεξάνδρα-Κασσάνδρα και τον Δία Αγαμέμνονα και επισημάνθηκαν
κοντά στον παλιό πύργο του Μαχμούτ Μπέη. Δεν έχει, όμως, εντοπιστεί ακριβώς.
Στη μεσαιωνική εποχή οι Αμύκλες αποτέλεσαν έδρα επισκοπής. Μέσα στον
σημερινό οικισμό, δύο εκκλησάκια, ο Αγιος Νικόλαος και ο Προφήτης Ηλίας, θυμίζουν
τα βυζαντινά χρόνια.
(κείμενο: Σωτήρης Μπακανάκης)
Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται το Μάρτιο 2004 από τουριστικό φυλλάδιο
της Νομαρχίας Λακωνίας.
ΣΠΑΡΤΗ (Πόλη) ΛΑΚΩΝΙΑ
Η Σπάρτη, μια από τις αρχαιότερες πόλεις - κράτη της αρχαίας Ελλάδας,
έχει μια ιστορική πορεία περισσότερο από 4000 χρόνια. Βρίσκεται στο άκρο του νομού
Λακωνίας, στις όχθες του μυθικού Ευρώτα και κάτω από την προστατευτική σκιά του
οξυκόρυφου Ταΰγετου. Η αισθητική και ιστορική γοητεία της αρχίζει από τη Μυκηναiκή
περίοδο. Σε μια προϊστορική και πρωτοϊστορική περίοδο η Σπάρτη του Ομήρου, του
Μενελάου και της Ωραίας Ελένης, είναι ήδη από τα σημαντικότερα κέντρα του μυκηναiκού
πολιτισμού. Ακολουθεί η περίοδος της Δωρικής Σπαρτής, της Σπάρτης των ιστορικών
χρόνων, του Λυκούργου και του Λεωνίδα. Είναι η πόλη που υπέταξε το άτομο στο συμφέρον
της ομάδας, της κοινότητας, που εκπαίδευσε τον πολίτη μόνο σε στρατιώτη, σε τέλειο
πολεμιστή. Μια τρίτη περίοδος είναι εκείνη της Μεσαιωνικής Σπάρτης, της λεγόμενης
Λακεδαιμονίας. Πρόκειται για την πόλη με την έντονη βιομηχανική και εμπορική δραστηριότητα,
η οποία μετά τον 13ο αιώνα μ.Χ. μεταφέρεται στο Βυζαντινό Μυστρά.
Κείμενο: Δημήτρη Κατσαφάνα, Φιλόλογος - Συγγραφέας
Το κείμενο παρατίθεται τον Μάρτιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Σπάρτης
Μέχρι και τον 4ο μ.Χ η Σπάρτη δέχεται πολλές επιδρομές, με τελευταία
εκείνη του Αλαρίχου 396 μ.Χ. που λεηλατήθηκε και καταστράφηκε. Στα ερείπια της
αρχαίας πόλης γύρω από την οχυρωμένη Ακρόπολη δημιουργείται στον 5ο μ.Χ αιώνα
μια νέα πόλη η Λακεδαιμονία. Στη μεσαιωνική Σπάρτη, τη Λακεδαιμονία, υπάρχουν
παροικίες, νρίς των Εβραίων και αργότερα των Βενετών. Η ζωηρή κίνηση της αγοράς,
οι βιοτεχνίες, οι έμποροι έδιναν στη μεσαιωνική Σπάρτη που περιβαλλόταν από τείχη,
ένα τόνο σχεδόν κοσμοπολίτικα τον 10ο μ.Χ αιώνα σημειώνεται η δράση του Οσίου
Νίκωνα με κέντρο το ναό του Χριστού Σωτήρα.
Στα 1210μ.Χ.ο Λέων Χαμάρετος, ισχυρός τοπάρχης, αναγκάζεται να παραδώσει,
έπειτα από αντίσταση, την πόλη στους Φράγκους. Η Λακεδαιμονία, αγαπημένη πόλη
των Βιλλιαρδουϊνων, διατηρήθηκε μέχρι το 1263, όταν οι κάτοικοι κατέφυγαν στο
κάστρο του Μυστρά ζητώντας την προστασία της βυζαντινής φρουράς από το φόβο πιθανής
επιδρομής των Φράγκων.
Στα 1460 ακολουθεί η παράδοση του Μυστρά στους Τούρκους, ενώ η αρχαία
Σπάρτη έχει πέσει προ πολλού πια στη λήθη της ιστορίας. Λίγο μετά την απελευθέρωση
της Ελλάδας από τους Τούρκους, το 1834 με διάταγμα τον βασιλιά Οθωνα επανιδρύεται
η Σπάρτη σε εκπλήρωση της επιθυμίας του Λουδοβίκου Α, πατέρα του Οθωνα και σε
πολεοδομικό σχέδιο του Βαυαρού Εδουάρδου Σάουμπερτ. Την πρωτοχρονιά του 1837 έγινε
η επίσημη εγκατάσταση των αρχών και των πρώτων κατοίκων που ήλθαν από το Μυστρά.
Σήμερα, μια καθαρή και ήσυχη μικρή πόλη είναι το διοικητικό κέντρο του νομού Λακωνίας.
Η οικονομία της στηρίζεται στην αγροτική παραγωγή, την μεταποίηση και συσκευασία
καθώς και στον τουρισμό.
Ενεργητικοί και δραστήριοι οι σύγχρονοι Σπαρτιάτες, με ιδιαίτερα αγάπη
στην ιστορική πατρίδα τους και επίδοση στα γράμματα, στις επιστήμες και στην οικονομία
τιμούν το ελληνικό όνομα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Η ευγένεια, εξάλλου ,
η φιλοξενία το υψηλό φρόνημα τους μια εκλεπτυσμένη αντίληψη της ζωής, έχουν κάτι
από τα βαθύτερα αρώματα αρχαία και βυζαντινά - του ιστορικού αυτού του λαού.
Κείμενο: Δημήτρη Κατσαφάνα, Φιλόλογος - Συγγραφέας
Το κείμενο παρατίθεται τον Μάρτιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Σπάρτης
1834. Η Σπάρτη ξαναγεννιέται. Εκεί όπου τη δόξα κάλυπταν ελιές
και καλάμια οι Νεοέλληνες φιλοδοξούν να στήσουν μια Νέα Πόλη. Ο Γιόχμους, μένοντας
στη Μαγούλα, τοπογραφεί την
περιοχή. Τα αρχαία λείψανα λιγοστά. Ο Τάφος του Λεωνίδα, το κοίλο του θεάτρου,
τα ρωμαϊκά λουτρά. Ο Καποδίστριας το είχε φοβηθεί. Θα σκάβουμε για τα θεμέλια
και θα βρίσκουμε αρχαία λείψανα. Δεν το αποφάσισε. Ο Οθωνας όμως υπέγραψε το διάταγμα
της ανίδρυσης με το σχέδιο του Στάουφερτ. Φιλόδοξο σχέδιο. Υπολόγιζαν η πόλη να
μαζέψει 100.000 ανθρώπους. Σήμερα η πόλη έχει 20.000 ανθρώπους. Το σχέδιο πάντως
ωραίο. Ιπποδάμειο το σύστημα. Φαρδιές λεωφόροι. Μεγάλες πλατείες. Χώροι για δημόσια
κτίρια. Εμπορικά κέντρα. Βιοτεχνική περιοχή.
1837. Οι αρχές έρχονται στη Σπάρτη. Γίνεται πια πρωτεύουσα.
Πρώτος Δήμαρχος ο Μελετόπουλος. Το Διοικητήριο έχει ήδη κατασκευαστεί στην επάνω
πλατεία. Δωρικό. Τα πρώτα κτίρια αρχίζουν να κτίζονται γύρω από αυτό. Απλά, σαν
και αυτά που κτίζανε στα χωριά. Ελληνικά, με το χαγιάτι στο νοτιά, το τζάκι στο
χειμωνιάτικο. Ομως οι μεγάλοι ήθελαν να ξεχωρίζουν. Τους αρέσουν τα ψηλοτάβανα,
με τα συμμετρικά παράθυρα, τα μικρά μπαλκόνια με τα φουρούσια και κείνα τα διακοσμητικά
κάτω από τη στέγη. Και τα κτίζουν. Τα παράθυρα έξω με ξύλινα διακοσμητικά, όπως
στα σπίτια του Μυστρά.
1840. Η πόλη ζωντανεύει. Ο Δουρούτης φτιάχνει την πρώτη φάμπρικα
για το μετάξι. Σπουδαία δουλειά. Πολλά τα λεφτά και γίνονται και άλλες φάμπρικες.
Τίποτε από αυτές δεν έχει μείνει.
1860. Η πόλη απλώνεται. Στην κάτω πλατεία φτιάχνονται τα μαγαζιά.
Τα μαγαζιά με τις ψηλές στέγες και τις στοές. Στα νότια έχουν κανονικές στέγες
και όροφο. Εκεί είναι τα εργαστήρια. Κυριαρχούν οι τοξοστοιχίες στις στοές. Για
να βρουν λεφτά για τα δημόσια κτίρια σπάνε στη μέση την κεντρική πλατεία. Μας
μείναν τα ιδιωτικά κτίρια πάνω στην Παλαιολόγου.
1870. Η πόλη εκπολιτίζεται. Φτιάχνεται το Μουσείο. Ιωνικού
ρυθμού. Με μάρμαρα. Σήμερα τα μάρμαρα τα έχουν αλλάξει με μπετόν. Ξεκινά να κτίζεται
η Μητρόπολη στην κορυφή του λόφου. Νεοκλασικό το σχέδιο κατά τα πρότυπα της Αθήνας.
Χωρίς αρτιφισιέλ φυσικά.
1890. Η πόλη μεγαλώνει. Δεν τους έφτανε ο χώρος. Κάναν επέκταση
και προς τα πάνω, την Ακρόπολη, και προς τα κάτω, το Παλάτι. Θέλαν να φτάσουν
στα ψηλά. Θα το πληρώσουμε αργότερα. Οταν θα σκάβουμε και θα βρίσκουμε αρχαία.
Το είχε πει ο Καποδίστριας.
1900. Ο νεοκλασικισμός κυριαρχεί. Τελειώνει το Δημαρχείο,
το Βαλασακέικο (Πινακοθήκη)
και πολλά άλλα σπίτια των τότε μεγάλων της πόλης. Ακόμη και όσα δεν είχαν τα φτιασίδια
της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής τα αποκτούν.
1930. Το Bauhaus αρχίζει να ξεγυμνώνει τα κτίρια από τα φτιασίδια
τους. Οι άρχοντες εξακολουθούν να εκφράζονται επιβλητικά αλλά πιο απλά. Κτίζεται
το Γυμνάσιο Αρρένων. Εργο του Κ. Παναγιωτάκου. Το μετάξι αρχίζει να εξαφανίζεται.
Κλείνουν οι φάμπρικες. O Γκορτσολόγος φέρνει το νερό στη Σπάρτη.
1940. Ο πόλεμος. Οι Γερμανοί σκοτώνουν τους 118 στο Μονοδένδρι.
1950. Η ανάγκη για δουλετά φέρνει τους χωρικούς και στη Σπάρτη.
Αρχίζει να κτίζεται η περιφέρεια. Απλά ορθογώνια σπίτια στην αρχή με στέγη. Σιγά
σιγά, βοηθούντων και των μηχανικών, γίνονται πιο περίπλοκα - όχι κατ' ανάγκη πιο
όμορφα. Γίνεται και κάτι όμορφο: το Ξενία που μας περιμένει καρτερικά να το φροντίσουμε.
Γίνεται κάτι πρωτοποριακό: το σπίτι απέναντι από το 3ο Δημοτικό, έργο του Τάκη
Ζενέτου. Ακόμα και σήμερα φαντάζει πρωτοποριακό.
1970. Το μπετόν έχει πια καθιερωθεί. Μαζί με την πολυκατοικία
αρχίζουν να κατατρώγουν την κληρονομιά. Την Επαγγελματική Σχολή τη ρίχνουν. Τα
νεοκλασικά γκρεμίζονται. Οι γραφικές τοξοστοιχίες της πλατείας εξαφανίζονται.
Τα αυτοκίνητα γεμίζουν τους δρόμους. Η εικόνα της ήρεμης πόλης αρχίζει να ξεθωριάζει.
1997. Οι φοίνικες στην Παλαιολόγου παραμένουν. Τα σπίτια των
πετρομαστόρων από την Πυρσόγιαννη παραμένουν. Τα νεοκλασικά που μείναν αναστηλώνονται.
Ο πεζόδρομος είναι γεμάτος κίνηση. Τα πάρκα ξαναζωντάνεψαν. Η πλατεία αναμορφώνεται.
Θέλουν να αναδείξουν την αρχαία Σπάρτη. Θέλουν να κάνουν το Φιξ - έργο του Τάκη
Ζενέτου κι αυτό - Μουσείο. Ακούμε ότι θα μπορούμε να περιδιαβαίνουμε στις όχθες
του Ευρώτα. Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές μοσχοβολάνε ακόμα κάθε Πάσχα.
Κείμενο: Γιώργου Γιαξόγλου
Το κείμενο παρατίθεται τον Απρίλιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Σπάρτης
ΣΠΑΡΤΗ (Αρχαία πόλη) ΛΑΚΩΝΙΑ
Προϊστορία και πρωτοϊστορία
Η ευρύτερη περιοχή της Σπάρτης, όπως και ολόκληρη η Λακωνία, έχει
κατοικηθεί από τη νεολιθική εποχή (6000 - 3000π.Χ.). Πρώτος κάτοικος είναι οι
Πελασγοί, που ειδικότερα στην περιοχή της Σπάρτης λέγονται Λέλεγες, από τον
πρώτο μυθικό βασιλιά Λέλεγα.
Ονόματα, όπως Λήδα, Ελένη είναι μακρινές αναμνήσεις θεοτήτων της γονιμότητας
και εικόνες διεργασιών του υποσυνειδήτου ή είναι αποκρυσταλλώσεις γεωλογικών μεταβολών
και κοινωνικής δραστηριότητας , όπως είναι τα ονόματα Ευρώτας, Μύλης κα. Ο Ευρώτας,
μυθικό πρόσωπο, άνοιξε τη φυσική δίοδο, ώστε να χάνονται τα λιμνάζοντα νερά από
τη Λακεδαίμονα στη θάλασσα. Ο Μύλης εξάλλου είναι αυτός που ανακάλυψε το μύλο
και ο πρώτος που άλεσε σιτάρι (Παυσανίου, Λακωνικά). Κατά τη μυθική παράδοση ο
Μύλης γέννησε τον Ευρώτα, ο Ευρώτας γέννησε τη Σπάρτη, η οποία παντρεύτηκε τον
Λακεδαίμονα, το γιο του Δία και της Ταϋγέτης. Γιος του Λακεδαίμονα ήταν ο Αμύκλας,
ο οποίος έκτισε την ομώνυμη πόλη , τις Αμύκλες.
Γύρω στο 2000 π.Χ. αρχίζει η μεγάλη μετανάστευση των ινδοευρωπαϊκών
λαών. Στην Πελοπόννησο εγκαθίστανται με το όνομα Αχαιοί και στη Λακωνία ιδρύουν
ένα από τα πιο σημαντικά κέντρα, τη Σπάρτη. Είναι η Σπάρτη του Ομήρου, του Μενελάου
και της Ωραίας Ελένης, ηΣπάρτη της μυκηναϊκής περιόδου, της πρωτοiστορίας. Ο
κόσμος εκείνος, όλος ποίηση και γοητεία διασταυρώθηκε με τον προελληνικό κόσμο,
τους Πελασγούς και συναντήθηκε με τον επίσης μεγάλο και αρχαιότερο πολιτισμό
των Κρήτων , τον Μινωϊκο.
Αναφορικά με την προέλευση του ονόματος Σπάρτη, έχουν προταθεί πολλές
ετυμολογίες, αλλά φαίνεται ως επικρατέστερη εκείνη σύμφωνα με την οποία προέρχεται
από τον ομώνυμο θάμνο που φυτρώνει στην περιοχή, το "σπάρτο".
Η αχαϊκή Σπάρτη με τα πολυτελή ανάκτορα, που περιγράφει ο Ομηρος,
δεν έχει εντοπισθεί οριστικά. Αρχαιολογικά ευρήματα από τη Μυκηναiκή περίοδο
(1600 - 1100π.Χ.) την τοποθετούν σε ύψωμα του Πάρνωνα, στην ανατολική όχθη του
Ευρώτα, πέντε χιλιόμετρα Ν.Α. της Σπάρτης, θέση που λέγεται "Μενελάια", Τελευταία,
σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα ενισχύουν την άποψη ότι η Σπάρτη των Αχαιών
ήταν βορειότερα, στην Πελλάνα. Στης Σπάρτης ήρθαν τα στενά πω'χει βαθειά φαράγγια
και στο παλάτι πήγανε του δοξαστού Μενέλαου ... Σάστισαν όπως είδανε του βασιλιά
το σπίτι, γιατί μια λάμψη χύνουνταν σα φεγγαριού, σαν ήλιου, παντού μες το ψηλόχτιστο
παλάτι του Μενέλαου. ... Κι έπειτα πια σαν χόρτασαν καλά με φαγοπότι, είπε ο
Τηλέμαχος στο γιό του Νέστορα, κοντά του σκύβοντας το κεφάλι του να μην ακούσουν
άλλοι: "Θάμαξε, γιέ του Νέστορα, πολυάκριβέ μου φίλε, τη λαμπεράδα του χαλκού,
στ' αχόλαλο παλάτι, το κεχριμπάρι, το χρυσό, το φίλντισι, τ' ασήμι. Παρόμοιο
θα' ναι σαν κι αυτό του Δία το Παλάτι. Πόσα αλογάριαστα κι αυτά! Να βλέπω μού
'ρθε ζάλη."
Ομήρου Οδύσσεια
Δωρική Σπάρτη - Ιστορικοί χρόνοι
Στα 1200π.Χ. αρχίζει μια νέα μετανάστευση λαών προς την ανατολική
Μεσόγειο. Ουσιαστικά πρόκειται για επιδρομή λαών που δεν είχαν ακολουθήσει τη
πρώτη, του 2000π.Χ. Ενα τμήμα, γνωστοί ως Δωριείς (Δωρίμαχος = αυτός που μάχεται
με το δόρυ) κατεβαίνουν πιθανώς από την Ηπειρο και εγκαθίστανται στην Πελοπόννησο
κυρίως.
Tη Λακεδαίμονα συγκροτούν τέσσερις συνοικισμοί, η Πιτάνη δυτικά
της Ακρόπολης, οι Λίμνες ανατολικά μέχρι τον Ευρώτα, η Κυνόσουρα νοτιοανατολικά
και η Μεσόα στο μέσο της απόστασης των τριών αυτών συνοικισμών, όπου βρίσκεται
το Λεωνίδιο. Αργότερα θα προστεθεί και μια πέμπτη ακόμη , οι Αμύκλες.
Οι Δωριείς, αρχικά ένας ασήμαντος αριθμός (τον 6ο π.Χ. είναι μόνο
8000 μάχιμοι άνδρες), είναι αναγκασμένοι να επιβιώσουν μέσα σε ένα προδωρικό
πληθυσμό, δυσανάλογα μεγαλύτερο (200000 περίπου). Η ανάγκη να επιβιώσουν και
κυρίως να μην αναμιχθούν και εξομοιωθούν από τους ντόπιους Αχαιούς, που σημαίνει
να μη χάσουν τη φυλετική τους ταυτότητα, τους οδήγησε σε μια διαφορετική οργάνωση
της πολιτείας τους. Επρεπε να είναι τέλειοι πολεμιστές, να βρίσκονται σε διαρκή
πολεμική ετοιμότητα. Οργάνωσαν την πόλη τους σε στρατόπεδο. Τα τείχη θεωρήθηκαν
περιττά, γιατί αδυνατούσαν να τους προστατέψουν ανάμεσα σε ένα τόσο μεγάλο ντόπιο
πληθυσμό. Ο άνθρωπος έπρεπε να γίνει μόνο στρατιώτης. Πρώτη αρετή έπρεπε επομένως
να είναι η υποταγή του ατόμου στην κοινωνική ομάδα.
Η μικρή δωρική ομάδα δεν είχε τη δυνατότητα ούτε και επιστροφής,
ούτε και να προχωρήσει. Χρειάστηκε ένα διάστημα ως τις αρχές του 8ου αιώνα π.Χ.
για να υποτάξει τους προδωρικούς πληθυσμούς της Λακωνίας. Τη μεγαλύτερη αντίσταση
συνάντησαν στις Αμύκλες, στο ισχυρό αυτό μυκηναiκό κέντρο. Μόνο έπειτα από συμφωνία
με τους Αμυκλαίους μπόρεσαν να προχωρήσουν στην υπόλοιπη Λακωνία. Αλλα στοιχεία
μυκηναiκής λατρείας ακόμη και ο θεσμός των δύο βασιλείων που βρίσκουμε από τη
μετέπειτα στρατιωτική ιστορία, έχουν την καταγωγή τους στην συμφωνία εκείνη.
Αλλά και μετά την κατάκτηση της Λακωνίας αρχίζουν τα μεγάλα προβλήματα για την
Σπάρτη. Επρεπε να βρίσκονται διαρκώς σε επιφυλακή για να επιτηρούν τους Είλωτες,
τους υποταγμένους πληθυσμούς , και ταυτόχρονα να διεξάγουν επαναστατικούς πολέμους
για να λύσουν το πρόβλημα του υπερπληθυσμού, που έπειτα από μια περίοδο ηρεμίας
παρουσιάστηκέ με οξύτητα. Η υποταγή της Μεσσηνίας, της Αρκαδίας, της Αργολίδας,
ενώ έλυνε το πρόβλημα, δημιουργούσε ταυτόχρονα και πρόβλημα για μια όλο και
πιο στρατιωτικά οργανωμένη πολιτεία, για έλεγχο των υποταγμένων. Εκτός από τους
Δωριείς Σπαρτιάτες, και τους Είλωτες, δημιουργήθηκαν σχεδόν ενωρίς και οι Περίοικοι.
Ηταν αυτοί που κατοικούσαν στη γύρω από τη Σπάρτη βουνοπλαγιές. Επρόκειτο για
Δωριείς που ήρθαν αργότερα ή για Δωριείς που δεν υπήρχε κλήρος γι αυτούς. Γι
αυτό και δεν είχαν τα ίδια δικαιώματα ή υποχρεώσεις με τους πρώτους Δωριείς
Σπαρτιάτες. Οι Σπαρτιάτες μαζί με τους περιοίκους πήραν το όνομα Λακεδαιμόνιοι.
Η Σπάρτη, πρωταγωνιστεί σε Ελληνικό και διεθνές επίπεδο
Κάπου στα μέσα του 6ου π.Χ. αιώνα αρχίζει να κλείνει μια μακρά περίοδος
της αρχαϊκής Σπάρτης. Για να διατηρήσει το χαρακτήρα της, την πολιτική της ταυτότητα
μέσα στις νέες συνθήκες που δημιουργούνται, αναγκάζεται να γίνεται όλο και πιο
συντηρητική. Τη θέση της ποίησης και της τέχνης, που άνθισε στη δωρική Σπάρτη
τους πρώτους αιώνες, όπως θα δούμε πιο κάτω, τη διαδέχεται μια στρατοκρατική
κοινωνία. Η Σπάρτη αναγκάζεται να απομακρυνθεί από την ιδέα του ανθρώπου πολίτη
και στη θέση του βάζει τον άνθρωπο - στρατιώτη, μοναδική παράκληση από όλο τον
αρχαίο ελληνικό κόσμο.
Αυξάνει την επιρροή της στο εξωτερικό, ενώ εξελίσσεται στη μεγαλύτερη
δύναμη πεζικού στρατού. Ετσι παράλληλα προς την Αθήνα που έδινε τη μεγάλη μάχη
εναντίον των Περσών, η Σπάρτη θα προμαχήσει των Ελλήνων στις Πλαταιές με τον
Παυσανία (479π.Χ.) όπου η νίκη υπήρχε καθοριστική για την Ελλάδα ή στη ναυμαχία
της Μυκάλης με τον βασιλέα Λεωτυχίδη.
Ηδη από το 550π.Χ. είχε επιτύχει να σχηματίσει την Πελοποννησιακή
Συμμαχία . Αναμιγνύεται νωρίς στα πράγματα της Λυδίας εναντίον των Περσών, ενισχύει
τις επαναστάσεις των Ελληνικών πόλεων στην Ιωνία, ασκώντας έτσι μια δυναμική
εξωτερική πολιτική που την φέρνει αντιμέτωπη με την άλλη μεγάλη δύναμη την Αθήνα.
Η σύγκρουση Αθήνας και Σπάρτης (431 - 404π.Χ.) δύο μεγάλων κυριότερων
συνασπισμών στον Ελληνικό κόσμο, οδήγησε ουσιαστικά στη παρακμή τους. Εληξε,
βέβαια, με τη νίκη της Σπάρτης. Είναι ωστόσο χαρακτηριστικό ότι οι Σπαρτιάτες
απέρριψαν την επίμονη πρόταση των συμμάχων τους να καταστρέψουν την Αθήνα των
θεμελίων. Δεν θέλησαν, λεει ο Ξενοφών στα "Ελληνικά " του, να καταστρέψουν ελληνική
πόλη σάν την Αθήνα που είχε προσφέρει τόσα αγαθά στην Ελλάδα.
Στον 3ο π.Χ αιώνα η ακαμψία των θεσμών οδήγησε τη Σπάρτη σε βαθιά
εσωτερική κυρίως. Μόνο 700 Σπαρτιάτες είχαν πολιτικά δικαιώματα και από αυτούς
μόνο 100 είχαν γη. Προσπάθεια για μεταρρυθμίσεις των βασιλέων Άγη(242 - 241π.Χ.)
και αργότερα του Κλεομένη (235 - 221π.Χ.) δεν έφεραν αποτέλεσμα. Στην τελευταία
μάχη που έδωσε η άλλοτε ένδοξη Σπάρτη στη Σελλασία (222π.Χ) νικήθηκε από τους
Μακεδόνες. Μια ακόμη προσπάθεια του Νάβη (207 - 192π.Χ.) να επιβάλει προοδευτική
κοινωνική πολιτική δημιούργησε θύελλα αντιδράσεων από τους ευγενείς και πλουσίους
Σπαρτιάτες και τελικά προκάλεσε την επέμβαση της Ρώμης (195 π.Χ.).
Στην περίοδο της Ρωμαιοκρατίας που επακολούθησε μετά το 146 π.Χ.
24 πόλεις της νότιας Λακωνίας αποσπάστηκαν από τη Σπάρτη και αποτέλεσαν το "Κοινό
των Λακεδαιμονίων ", ομοσπονδία δηλαδή πόλεων που είχαν την υποχρέωση να συνεισφέρουν
στη Ρώμη χρήματα και στρατό. Στα χρόνια του Αυγούστου (22 π.Χ.) μετονομάστηκε
"Κοινού των Ελευθερολακώνων", με κέντρο το ιερό του Ποσειδώνα στο Ταίναρο, ενώ
τα συνέδρια αρχικά γίνονταν στην Καινήπολη. Οι πόλεις της ομοσπονδίας είχαν
δημιουργηθεί από Σπαρτιάτες ευγενείς και πλουσίους που είχαν κατάφυγες στη Μάνη
λόγω της επανάστασης και της ανακήρυξης της δημοκρατίας στη Σπάρτη από το βασιλιά
Νάβη
Κείμενο: Δημήτρη Κατσαφάνα, Φιλόλογος - Συγγραφέας
Το κείμενο παρατίθεται τον Μάρτιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Σπάρτης
Αγωγή και τέχνη στην αρχαία Σπάρτη
Η σκληρή φυσική αγωγή, ο "μέλας ζωμός", ασφαλώς έκαναν τους Σπαρτιάτες
ικανούς να αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο με γενναιότητα ,αλλά και με ευφυΐα. Στα
πρώιμα χρόνια, σε σύνολο 81 Ολυμπιονικών οι 46 είναι Σπαρτιάτες. Εξάλλου ο γυναικείος
αθλητισμός ήταν μοναδικό φαινόμενο στον κόσμο, όταν οι Αθηναίες δεν έβγαιναν ποτέ
από το γυναικωνίτη. Μπορεί η Σπάρτη, για ειδικούς λόγους, να μην ανέδειξε συγγράφεις
και φιλοσόφους. Ανέδειξε όμως πάντα άνδρες με ήθος. Ούτε έλειψε η πνευματική ζωή.
Η αγωγή, αυτό που λέμε "παιδεία", των νέων και γενικά του πολίτη, ήταν το πρώτο
μέλημα της πολιτείας. Οι νέοι διδάσκονταν να είναι σεμνοί, να σέβονται τους μεγαλύτερους,
να αποκτούν με συντομία και με ευφυΐα (το Λακωνίζειν εστί Φιλοσοφείν). Μάθαιναν
ανάγνωση και γραφή, αποστήθιζαν Ομηρο και ρήτρες, τους νόμους δηλαδή του Λυκούργου.
Η πειθαρχία στους αρχηγούς, η υπακοή στους νόμους της Σπάρτης, η ανδρεία στον
πόλεμο και η περιφρόνηση των δειλών ήταν από τα βασικά στοιχεία ενός ανώτερου
ήθους.
Στη διαμόρφωση αυτού του ήθους απέβλεπαν όλοι οι θεσμοί της Σπάρτης.
Οι επίσημες πομπές, οι μουσικοί διαγωνισμοί, τα αθλητικά αγωνίσματα, τα χορικά
τραγούδια, οι χοροί απέβλεπαν στη διατήρηση των αρχικών χαρακτηριστικών των Δωριέων
και στην ανάδειξη τους σε τέλειους στρατιώτες. Μερικές από τις επίσημες γιορτές
ήταν τα "Υακίνθια,τα Κάρνεια", εθνική γιορτή στη Σπάρτη, οι Γυμνοπαιδιές που συναγωνίζονταν
δυο χοροί τραγουδιών , των εφήβων και των παντρεμένων ανδρών, η ο χορός των κοριτσιών
που τραγουδούσαν με θρησκευτική έξαρση τα "Παρθένια" του Αλκαίου.
Στη Σπάρτη έζησαν κορυφαίοι ποιητές και λειτούργησαν βασικά δυο μουσικές
σχολές. Συνδέθηκε το τραγούδι με το χορό και με την άσκηση του σώματος. Η φωνητική
μονωδία αντιπροσωπεύεται από τον Τέρπανδρο, η λυρική χορική μουσική από τον Τυρταίο,
τον Αλκμάνα και που είχαν προσκληθεί εδώ.
Από τον 7ο μέχρι και τον 5ο π.Χ. αιώνα η Σπάρτη ήταν πολιτιστικό και
καλλιτεχνικό κέντρο. Ο ναός της Χαλκιοίκης Αθήνας στην Ακρόπολη ήταν από τα σπουδαιότερα
ιερά κέντρα της Σπαρτιάτικης ζωής. Λειτουργούν εργαστήρια τόσο κεραμικής, όσο
και χαλκοπλαστικής που συναγωνίζονται τα πιο σημαντικά της άλλης Ελλάδας. Εδώ
εργάστηκαν ονομαστοί καλλιτέχνες, όπως ο Γιτιάδας (630π.Χ.) και ο Κάλων (500π.Χ.),
ενώ ο Βαθυκλής από την Ιωνία εργάζεται στις Αμύκλες. Κατασκεύασε το ναό του Απόλλωνα
- Υακίνθου, τον Αμυκλαίο θρόνο, και επέτυχε να συνδέσει μικτό κυανόκρανο από το
λιτό δωρικό στοιχείο με το χαριτωμένο ιωνικό. Στη Σπάρτη των πρώιμων χρόνων η
παραγωγή έργων τέχνης ήταν τόσο μεγάλη, ώστε να φθάνουν σ' όλη την Ελλάδα, από
τον ελληνικό χώρο. Αγγεία, κύλικες ή αμφορείς γεωμετρικής εποχής, στήλες επιτύμβιες
με αφηρωισμένους νεκρούς, έπαθλα ,ανάγλυφα εξαίσιας τέχνης, πήλινες πινακίδες
με παραστάσεις μαρτυρούν για τον αγώνα και την εξέλιξη της Σπαρτιάτικης τέχνης.
Πολίτευμα της Σπάρτη - Θεσμοί
Οσο και αν φαίνεται παράδοξο, το πολίτευμα της Σπάρτης στηριζόταν
σε δημοκρατικές αρχές μιας στρατιωτικής κοινωνίας. Η πειθαρχία, η υποταγή του
ατόμου στην κοινωνική ομάδα εξασφαλίζει την ισονομία και την ισοπολιτεία των πολιτών.
Τα κύρια στοιχεία του στρατιωτικού πολιτεύματος είχαν τεθεί από το μεγάλο νομοθέτη
Λυκούργο. Οι νόμοι ήταν γραμμένοι σε ποιήματα, στις "ρήτρες". Η μεγάλη Ρήτρα,
η αρχαιότερη (8ος π.Χ. αιώνας), αποδίδεται στον Λυκούργου από τον Πλούταρχο.
Συμφώνα με τη νομοθεσία του Λυκούργου θεσμοί και όργανα της πολιτείας
είναι:
... Η διπλή βασιλεία. Αρχικά οι δυο βασιλείς συγκέντρωσαν όλες τις εξουσίες, αλλά
με τη πάροδο του χρόνου η εξουσία τους περιορίστηκε, όχι μόνο από συμβουλευτικό
σώμα της γερουσίας και το veto της Απέλλας, αλλά και από τη σύγκρουση τους με
την παντοδύναμη Εφορεία.
... Γερουσία. Σώμα που το αποτελούσαν 28 ηλικιωμένοι άνδρες και συνεδρίαζε υπό
την προεδρία του ενός από τους δυο βασιλείς.
... Απέλλα, δηλαδή η εκκλησία του δήμου. Η λέξη "Απέλλα" (απελλάζω)σημαίνει συνάθροιση
στο ύπαιθρο. Στην Απέλλα έπαιρναν μέρος όλοι οι σπαρτιάτες στρατιώτες άνω των
30 ετών και ψήφιζαν ελεύθερα διά βοής.
... Εφορεία. Αποτελείτο από 5 άνδρες, όσες και οι κώμες της Σπάρτης. Ο θεσμός
αυτός δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια των Μεσσηνιακών πολέμων (750π.Χ.). Κατά την
πορεία της Σπαρτιάτικης ιστορίας έπειτα και από σύγκρουση της με το θεσμό της
βασιλείας, συγκέντρωσε ουσιαστικά την εξουσία στα χέρια της με αποτέλεσμα να ελέγχει
τα πάντα μέσα και έξω από τη Σπάρτη. Εγινε ο κύριος ρυθμιστής της πολιτικής ζωής
της Σπάρτης.
Οι πιο πάνω θεσμοί ήταν θεμελιακοί νια τη ρυθμιστική λειτουργία του
πολιτεύματος, το οποίο αποσκοπούσε σε ένα ήθος που υπέτασσε το ατομικό συμφέρον
σ' ένα ηθικό σκοπό, στην ευδοκίμηση (στο κάλο) του συνόλου, της πολιτείας. Γι'
αυτό το ήθος η πολιτεία παρενέβαινε μέσα από άλλους θεσμούς και όργανα όπως ήταν:
... Τα Κοινά συσσίτια. Οι Σπαρτιάτες έτρωγαν μια φορά την ημέρα, χωρισμένοι σε
ολίγους 10 - 15 ατόμων. Οι βασιλείς συνέτρωγαν στα συσσίτια και έπαιρναν διημερίδα.
Το κυρίως γεύμα, ο μέλας ζωμός, παρασκευαζόταν από χοιρινό κρέας, ξύδι και αλάτι.
Κατά τη διάρκεια του γεύματος γινόταν διδασκαλία σχετικά με την οργάνωση και τους
σκοπούς της πολιτείας.
... Κρυπτεία: η άσκηση των νέων στην έξυπνη κλοπή, χωρίς να γίνονται αντιληπτοί.
Οποιος συλλαμβανόταν μαστιγωνόταν. Συχνά τη νύχτα σκότωσαν και είλωτες, πράξη
απάνθρωπη. Ηταν μια στρατιωτική εκπαίδευση κάτω από της πιο σκληρές συνθήκες.
... Διαμαστίγωση. Συνέχεια της κρυπτείας ήταν η διαμαστίγωση στο ναό της Ορθίας
Αρτέμιδος. Τα πάτα αγωνίζονταν να αρπάξουν περισσότερο τυρί από το βωμό ενώ άλλοι
έφηβοι τους μαστίγωναν, αλύπητα μέχρις έσχατος. Οσο προχωρούσε η μαστίγωση, τόσο
και πιο βαρύ γινόταν το άγαλμα στα χέρια της ιέρειας, σημείο ότι τα χτυπήματα
έπρεπε να είναι πιο σκληρά. Εκείνος που άντεχε τον πόνο χωρίς να βγάλει κραυγή
νικούσε στο λεγόμενο αγώνα καρτερίας. Ηταν βωμονίκης.
... Ξενηλασία. Εβγαλαν από τα σύνορα κάθε ξένο που απρόσκλητος έφθανε στη Σπάρτη.
Υπήρχαν θεσμοθετημένοι άρχοντες για την εύρυθμη λειτουργία της πολιτείας, όπως:
οι Βιδαίοι, οι παιδονόμοι, που φρόντιζαν για τα ήθη των γυναικών, των νέων, οι
Αρμόσυνοι, που φρόντιζαν για τα ήθη των γυναικών, οι Αγορανόμοι, που ήταν υπεύθυνη
για τη διακίνηση των αγαθών της αγοράς, οι Αρμόστες που στέλνονται κυβερνήτες
σε χώρες, όπου οι Σπαρτιάτες είχαν καταλύσει το πολίτευμα των χωρών αυτών. Ήταν
ακόμη οι Νομοφύλακες, οι Αγαθοεργοί, ιππείς δηλαδή που στέλνονται σε έκτατες αποστολές.
Τάξεις - Κοινωνικές ομάδες
Εκτός από τους Σπαρτιάτες που είχαν πλήρη δικαιώματα και υποχρεώσεις
- ήταν αυτοί που είχαν κλήρο - και εκτός από την Περιοίκους που ήταν ελεύθεροι
και τους Είλωτες που δούλευαν τη γη για τους Σπαρτιάτες ή τους συνόδευαν στο πόλεμο,
υπήρχαν και κάποιες όχι τάξεις, αλλά κοινωνικές ομάδες, όπως ήταν οι Μόθακες,
πολίτες δηλαδή που ήταν ελεύθεροι, αλλά δεν ήταν Λακεδαιμόνιοι.
Επρόκειτο για παιδιά ξένων ή Ειλώτων ή για νόθους, που ωστόσο μετείχαν
στην κοινή αγωγή. Ηταν ακόμη οι Νεοδαμώτες, οι νέοι πολίτες που από Είλωτες είχαν
αποκτήσει την ελευθερία τους για κάποια αξιόλογη υπηρεσία τους στη Σπάρτη. Οι
Παρθενίες πάλι αποτελούσαν ένα άλλο κοινωνικό στρώμα της Σπάρτης. Ηταν αυτοί που
είχαν γεννηθεί από πατέρα Σπαρτιάτη και μητέρα Αχαιή. Μετά τον Α Μεσσηνιακό πόλεμο
είχαν προκαλέσει ταραχές γιατί δεν αναγνωρίζονταν ως γνήσιοι Σπαρτιάτες. Μετανάστευσαν
το 707 στη Κάτω Ιταλία και ίδρυσαν τον Τάραντα.
Κείμενο: Δημήτρη Κατσαφάνα, Φιλόλογος - Συγγραφέας
Το κείμενο παρατίθεται τον Μάρτιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Σπάρτης
The people
There is a story about a Spartan boy who, in order to conceal a fox
which he had stolen, hid it beneath his cloak and allowed the fox to gnaw him
rather than let the theft be revealed. He died of the wounds. If he had been discovered,
the disgrace would not have been in the stealing, but in allowing it to be detected.
The boy's action illustrates the main purpose of the Spartan educational system,
which was to produce men capable of showing such bravery as soldiers. Military
strength was felt to be essential to Sparta for the very survival.
Sparta was the ruling city of the area of Laconia in the southern
Peloponnese. It lay in the valley of the river Eurotas.
Of the people in the towns and villages which she controlled, some were free,
known as perioikoi or neighbors, although they were inferior in status to the
Spartans themselves. Others, because they were felt to be a greater threat, were
kept in a state of slavery as publicly owned agricultural laborers. These were
called helots. Furthermore, around the end of the eighth century B.C when other
Greek states were obtaining the extra land which they needed by sending out colonies
, Sparta took over the adjacent area of Messenia
and made the Messenians helots as well. Not long afterwards the Messenians revolved,
and it is clear the Spartans only just managed to retain their control.
At the battle of Plataia
in 479 B.C, five thousand Spartiates as the genuine Spartans were called, fought
against the Persians, according to the historian Herodotus.With them were five
thousand perioikoi and 35,000 helots. The Spartiates were determined to remain
a select group, not inter-marrying with the rest of the population, nor sharing
privileges with them. With their subjects vastly outnumbering them, as the figures
for Plataia indicate,it can be seen why Sparta felt it essential to have enough
military strength to ensure internal security. Every year the Spartans made a
formal declaration of war on the helots, so that it did not count as murder to
kill any.
Sparta had deliberately chosen, during the seventh and sixth centuries
B.C, to develop into a city-state very unlike others, because of the underlying
fear of a helot uprising.
Previously Spartan life had not been greatly different from that elsewhere.
Ruled over by two kings,the aristocratic society had been typical, importing luxury
goods, emplying skilled craftsmen, enjoying art and poetry. The changes which
took place were traditionally ascribed to Lykourgos.To some he was a man, to others
a god. Plutarch, wrote a 'Life' of Lykourgos, valuable for its description of
Spartan ways, a long time after the period in question. Even the Delphic oracle
was puzzled, according to Herodutus, saying, ' I do not know where to speak of
you as a man or a god, but rather, Lykourgos, I think you are a god'.
At all events the Spartans themselves attributed the institutions
of their society to Lykourgos, although it is in fact unlikely that one person
at one time can have been responsible for all of them.
Upbringing
Everything was now dedicated to making each Spartiati a superb and
unquestioningly loyal soldier. The Process started at birth. Newly-born babies
were inspected by a committee of elders, and, if considered too weak , they were
left to die by exposure on the sloped of Mount Taygetos. Those who survived were
carefully brought up as Plutarch describes:
'The women did not bathe the babies with water, but with wine, making
it a sort of test of their strength. For they say that the epileptic and sickly
ones lose control and go into convulsions, but the healthy ones are rather toughened
like steel and strengthened in their physique. The nurses displayed care and skill:
they did not use swaddling -bands, making the babies free in their limbs and bodies?
they also made them sensible and not fussy about their food, not afraid of the
dark or frightened of being left alone, not inclined to unpleasant awkwardness
or whining. So even some foreigners acquired Spartan nurses for their children.
At the age of seven, a Spartan boy came directly under the control
of the city, and remained so in effect until the time of his death. From this
age boys were brought up in packs, which had a prefect system, and were under
the general charge of a state director of education , the paidonomos. The military
emphasis is explained by Plutarch:
'They learned reading and writing for basic needs, but all the rest
of their education was to make them well-disciplined and steadfast in hardship
and victorious in battle. For this reason, as boys grew older, the Spartans intensified
their training, cutting their hair short and making them used to walking barefoot
and for the most part playing named. When the boys reached the age of twelve,
they no longer had tunics to wear, but got one cloak a year. Their bodies were
tough and unused to baths and lotions. They only enjoyed such luxury only a few
special days a year.They slept, in packs, on beds which they got together on their
own, made from the tops of the rushes to be found by the river Eurotas. These
they broke off with their bare hands, not using Knives.'
The smallest offences were punishable by whipping, and food was deliberately
rationed, so that the boys were forced to steal to get more -'if they are caught
theft are whipped severely, for stealing carelessly and unskillfully'. The packs
of boys were matched against each other in violent games with a ball and in straightforward
fights. As they approached the age or twenty and manhood, the training grew more
and more severe and military. At the festival of the goddess Artemis Ortheia,
the older boys had to take part in a contest in which they snatched as many cheeses
as possible from the steps of the altar to the goddess. To do so it was necessary
to run the gauntlet of guards, with whips, who were instructed to use them as
hard as they could. Some youths died as a result. Another test was the Krypteia,
or 'period of hiding', during which the boy had to live alone and under cover
in the countryside.
The boys were taught music and poetry as well, but these were mostly
military in tone and based on religious or patriotic themes, in keeping with the
rest of education. As far as the girls were concerned, Lykourgos, according to
Plutarch, ' took all possible care. He made the girls exercise their bodies in
running, wrestling and throwing the discus and javelin, so that their children,
taking root in the first place in strong bodies, would grow the better, and they
themselves would be strong for childbirth, and deal well and easily with the pains
of labour' . In athletic activities and in processions the girls, like the boys
were nearly naked.
Adult Life
At the age of twenty came the most critical time in s Spartan man's
life. He now tried to get election to one of the dining clubs, rather like an
army 'mess' , to which the men belonged. There were about fifteen members of each
syssition of this kind. In the ballot each member of the mess dropped a pellet
of bread into an urn, and if a single man squeezed his pellet flat, the candidate
was rejected. To fail to win election to any mess at all meant becoming a social
outcast. Members of the mess ate all their meals communally, and each man had
to provide monthly a fixed quota of barley, wine, cheese and figs. The diet was
plain, including usually a type of broth or porridge, which was well-known outside
Sparta for its nastiness. It was apparently dark gray in color. The syssition
was a military section, and the Spartan was now no less at the beck and call of
the state than he had been as a boy. '
Their training continued right into manhood, for nobody was free to
live as he wished, but the city was like a military camp, and they had a set way
of life and routine in the public service.They were fully convinced that they
were the property not of themselves but of the state. If they had no other duty
assigned to them, they used to watch the boys, either teaching them something
useful, or learning themselves from seniors. For indeed one of the fine and enviable
things which Lykourgos achieved for his citizens was a great deal or leisure.
He forbade them to practice any manual trade at all.There was no need for the
troublesome business and efforts of making money, since wealth had become completely
without envy and prestige.The helots worked their land for them, supplying the
fixed amount of produce.'
One reason why wealth was less desirable lay in the fact that Sparta's
authorities refused to adopt the system of making silver into coins in the manner
of other Greek cities. Instead she continued to use unwieldy iron bars for money.
The historian Xenophon commented that ' a thousand drachmas' worth would fill
a wagon'.Spartans were also forbidden to travel abroad , except on state instructions,
and foreigners were not admitted to Sparta without supplying a very good reason
for doing so . This was to prevent the citizens from being corrupted by foreign
ideas and morality.
The constitution
The constitution was organized so that individual power was closely
checked and change by peaceful means very difficult. The fact that there were
two kings meant that, as in the case of the two Roman consuls, one could prevent
the other from becoming too powerful on his own account. The original powers of
the kings were greatly restricted, and they became principally generals. When
the army fought outside Sparta, however, one king only was allowed to go as its
commander, as the possibility of a disagreement or the loss of both kings was
too great a risk.At home they had some powers but were, in fact, less important
than the ephoroi or 'overseers' , five magistrates elected annually from the people.
Each month the kings and ephoroi exchanged oaths,the kings swearing that they
would govern according to the laws, and the ephoroi that, as long as the kings
obeyed the laws, they would see to it that the kingship was unharmed.
The ephoroi kept a close watch on the kings: two went along on any
foreign campaign, and they had the power to call the kings before them to explain
their conduct. They could even fine or arrest them. The ephoroi were generally
responsible for the discipline of the state, acting as judges, dealing with foreign
ambassadors, presiding over meetings of the council and the assembly. It was they
who annually declared war on the helots, and on beginning their years of office
they issued a decree that all citizens should 'shave their top lips and obey the
laws'.
The counsel (gerousia) was another strong influence in the city. Consisting
of twenty-eight men over the age of sixty, elected for life from certain ancient
families. Finally there there was the assembly, the members of which were the
people, or at least adult males. Although the assembly had the right to approve
or reject proposals put before it, there was an important law to the effect that
'if people make a crooked decision, the kings and elders have the power to withdraw
the matter.
The Spartan achievement
Many of Sparta's ways seem curious to us, but the fact remains that
the system was on the whole remarkably effective. Internally , Sparta was free
from unrest except on isolated occasions, such as the revolt by the Messenian
helots in 465 B.C., when they took advantage of the chaos caused by a great earthquake.Externally,
by virtue of her military strength and sound diplomacy, she was able to build
up for a long time an importance in the Hellenic world rivaled only by Athens.Sparta
soon realized that to continue enslaving her neighbors, as she had done in the
case of the Messenians, was a policy which could only create anxiety. So she turned
to a policy of alliances with other cities in the Peloponnese, such as Corinth,
Tegea, and Argos.In this way , Sparta was by the end of the sixth century B.C.,
the leader of the Peloponnese.
When it was necessary to fight, the effectiveness of the training
was proved many times. The army was not beaten in a strength fight from the period
of the Messenian Wars (800 B.C) until the battle of Leuktra
in 371 B.C. Plutarch's account of their preparations, and conduct in, a battle
makes it easy to see why they were such fearsome opponents:
' In times of battles the officers relaxed the harshest aspects of
their discipline and did not stop the men from beautifying their hair and their
armor and their clothing, glad to see them like horses prancing and neighing before
races. For this reason they took care over their hair from the time when they
were youths, especially seeing to it in times of trouble so that it appeared sleek
and well-combed, remembering a saying of Lykourgos about the care of hair, that
it makes the handsome better-looking and the ugly more frightening. They also
had less rigorous exercises, and they allowed the young men a regime in other
respects less restricted and supervised, so that for them alone war was a rest
from the preparation for war... It was an impressive and frightening sight to
see them advancing in time to the flute and leaving no space in the battle-line,
with no nervousness in their minds, but calmly and cheerfully moving into the
dangerous battle to the sound of music. For mean in this frame of mind are unlikely
to suffer from fear or excessive excitement, but rather to be steady in their
purpose and confident and brave as if their god were there with them. The king
when he marched against the enemy always had with him someone who had been crowned
victor in the Olympic Games. There is a story that one man was offered a great
amount of money to lose at the Olympics , but refused it. When he had thrown his
opponent after a great struggle, someone asked him, "Spartan, what good have you
gained from your victory?" and he replied with a smile , "I shall fight by my
king against the enemy."
It is easy to gain an impression of the Spartan as a totally dour
and joyless people - all that is indicated by the word 'spartan' as it is used
in English. There was however, another side. There is no evidence that the Spartans
as whole ever became restless over their way of life although, of course, there
are examples enough of Spartans who failed to live up to the ideal standards expected
of them. For many the communal spirit and decimation to the state must have been
very satisfying. It was also a feature of life in the messes that there was a
great deal of banter, which was neither to be resented nor repeated outside the
mess. Another Hellenic adjective for Spartan -lakonikos- has also passed into
our language in the word 'laconic' , used of a dry wit which say much in a few
words. This was the style which the Spartans encouraged and for which they were
famous.
When a Spartan was asked why it was that Lykourgos had made so few
laws he replied, 'Men of few words require few laws.' Another, in reply to someone
who was praising the people of Elis for their fairness in the management of the
Olympic Games, answered, 'Yes, they deserve a lot of praise if they can do justice
on day in five years.' The retort of a Spartan to an Athenian who had said that
the Spartans had no learning was, 'You are right. We alone all the Hellenes none
of your bad qualities.'
It can be seen from such remarks that the Spartans were both intensely
patriotic and sure of their superiority over others.They had chosen to remain
a select minority dominating a majority of inferiors in the form of the helots
and the perioikoi. The helots did all the everyday work, so that the Spartans
could be free to become exceptional soldiers. Curiously, in order to preserve
their privilege position, they adopted a system of living in which their individual
freedom was very slight. Nevertheless, there were many people from other parts
of Greece who greatly admired Sparta. Among these was the philosopher Plato, and
when in the course of his philosophical inquiries he constructed an imaginary
'ideal state', it had many points of similarity to Sparta. Most of the admirers
were people whose political views were in favor of aristocracy. Living very often
in city-states which had reached democracy by a series of upheavals, they looked
enviously at Sparta with its order and discipline. Sparta had avoided the total
democracy of many other states by compromising at an early stage and adopting
a constitution which had some of the the features of monarchy, some of aristocracy
(the gerousia), some of democracy (the ephoroi and the assembly).
This text is cited Apr 2003 from the Laconian Professionals URL below.
The Hellenes who awaited the Persians in that place were these: three hundred Spartan armed men; one thousand from Tegea and Mantinea, half from each place; one hundred and twenty from Orchomenus in Arcadia and one thousand from the rest of Arcadia; that many Arcadians, four hundred from Corinth, two hundred from Phlius, and eighty Mycenaeans. These were the Peloponnesians present; from Boeotia there were seven hundred Thespians and four hundred Thebans.
This extract is from: Herodotus. The Histories (ed. A. D. Godley, 1920), Cambridge. Harvard University Press. Cited Apr 2003 from The Perseus Project URL below, which contains comments & interesting hyperlinks.
Λάβετε το καθημερινό newsletter με τα πιο σημαντικά νέα της τουριστικής βιομηχανίας.
Εγγραφείτε τώρα!
