Η Θήβα είναι χτισμένη πάνω στην αρχαία και στη μυκηναϊκή ακρόπολη,
την Καδμεία. Η ακρόπολη αυτή είχε τείχη κυκλώπεια που σώζονται ακόμη σε μερικά
σημεία. Το ανάκτορο, το ΚΑΔΜΕΙΟ, φαίνεται πως ήταν χτισμένο όπως τα μινωικά ανάκτορα.
Όταν η πόλη αναπτύχθηκε, το τμήμα που απλωνόταν στην πεδιάδα ονομάστηκε «Θήβαι»,
ενώ εκείνο που βρισκόταν στην ακρόπολη εξακολούθησε για αρκετό καιρό να λέγεται
Καδμεία. Στην περιοχή της αρχαίας Θήβας υπήρχαν πολλά ιερά, από τα οποία το πιo
ονομαστό ήταν του Απόλλωνα Ισμηνίου. Γύρω από την Καδμεία είναι και άλλοι λόφοι
που χρησίμευαν για νεκροταφεία. Υπήρχε εκεί και ένα υπαίθριο ιερό του Ηρακλή.
Από τα κτίσματα αυτής της ακμής της Θήβας δε σώθηκαν παρά ελάχιστα λείψανα. Το
ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τα ρωμαϊκά και τα βυζαντινά. Αντίθετα, από την
εποχή της φραγκοκρατίας σώθηκαν δύο πύργοι, από τους οποίους ο ένας κοντά στο
σημερινό μουσείο. Η οικοδόμηση νέων κατοικιών αποτέλεσε σοβαρό εμπόδιο στην αρχαιολογική
έρευνα γιατί τα αρχαία κτίρια θάβονταν, καταστρέφονταν στα θεμέλια των νέων. Από
το 1963 όμως η οικοδόμηση νέων κτιρίων ελέγχεται από την Αρχαιολογική Υπηρεσία
και έτσι, πολλά λείψανα της αρχαίας ακμής με άφθονα κεραμικά ερευνήθηκαν πλουτίζοντας
με τα ευρήματά τους τις αίθουσες του αξιόλογου τοπικού μουσείου.