Εμφανίζονται 24 τίτλοι με αναζήτηση: Ιστορία στην ευρύτερη περιοχή: "ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Επαρχία ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ" .
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (Πόλη) ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Το Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, απευθύνεται στους χρήστες του Internet, σε όλο τον κόσμο, ζητώντας πληροφορίες, που θα μπορούσαν να βοηθήσουν τις αρχές και την Ιντερπολ, να εντοπίσουν-εφόσον βεβαίως βρίσκεται ακόμη στη ζωή- τον εγκληματία πολέμου Αλόϊς Μπρούννερ, ο οποίος οργάνωσε μαζί με άλλους Ναζί αξιωματικούς το Ολοκαύτωμα των 50.000 Εβραίων της Θεσσαλονίκης, καθώς και την εξόντωση 24.000 Εβραίων στο Ντρανσί της Γαλλίας και άλλες περιοχές της Ευρώπης στη διάρκεια του Β΄παγκοσμίου πολέμου.
Η 30ή Οκτωβρίου 1944 είναι η άγια μέρα, που απελευθερώθηκε η Θεσσαλονίκη και η υπόλοιπη Μακεδονία από το χιτλεροφασιστικό ζυγό.
Starting with one house at the beginning of Ayiou Dimitriou street,
the fire destroyed, with the help of the Vardaris (a strong north wind), 250 acres
of building area, 9,500 houses and most of the city's churches, banks, schools,
printing presses, hotels and shops. It left 72,000 people homeless, two thirds
of whom were Jews. The fire wiped out the traditional, cosmopolitan appearance
of the city but it opened the way for the town-planning miracle of the Hebrard
Plan.
From "Pages from an autobiography" by the poet Yiorgos Vafopoulos
"On the next day, August 6, the feast of Our Saviour, Thessaloniki
made history, yet again. There where once the labyrinthine alleys of the Jewish
district had spread out, were now only stones and smouldering ashes. In the other
quarter, where the grand shops and hotels tower, tragic ruins reminded one of
their former glory. And all these sad remains of a rich big city were swathed
in heavy clouds of smoke. Deep in their basements the embers glowed for several
months after the fire and, as we discovered later, so great was the force of the
fire that all the glassware melted and amidst the debris of the pastry shops one
could make out the jars of sweets transformed into a mass of burnt sugar and glass.
The tremendous expanse covered by this catastrophe took the name of the Kammena
(burnt areas). The whole district had been transmuted into a new Pompeii, where
by day teams of excavators labored and by night the bums, criminals and lovers
found refuge".
The Hebrard Plan (1917-1921)
Drafted by an international committee headed by the architect-archaeologist
Ernest Hebrard and composed of such architects as Aristotelis
Zachos and Konstantinos
Kitsikis, the plan swept aside the memories of the Orient in favor of a European
layout with neo-Byzantine elements.
At the same time, it created a topography adapted to the social, economic
and town-planning demands of an industrial city with wide avenues and regular
city blocks. Its implementation was referred to round the world as "the greatest
achievement of 20th century European urban planning," and it made for a lovely,
Greek Thessaloniki which unprincipled post-war reconstruction would eliminate.
By kind permission of:Ekdotike Athenon
This text is cited Nov 2003 from the Macedonian Heritage URL below, which contains images.
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (Αρχαία πόλη) ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
POLITICAL AND MILITARY HISTORY. Thessalonica was a place of some importance,
even while it bore its earlier name of Therma. Three passages of chief interest
may be mentioned in this period of its history. Xerxes rested here on his march,
his land-forces being encamped on the plain between Therma and the Axius, and
his ships cruising about the Thermaic gulf; and it was the view from hence of
Olympus and Ossa which tempted him to explore the course of the Peneius. (Herod.
vii. 128, seqq.) A short time (B.C. 421) before the breaking out of the Peloponnesian
War, Therma was occupied by the Athenians (Thucyd. i. 61); but two years later
it was given up to Perdiccas (Id. ii. 29.) The third mention of Therma is in Aeschines
(de Fals. Leg. p. 31, ed. Bekk.), where it is spoken of as one of the places taken
by Pausanias.
The true history of Thessalonica begins, as we have implied above,
with the decay of Greek nationality. The earliest author who mentions it under
its new name is Polybius. It seems probable that it was rebuilt in the same year
(B.C. 315) with Cassandreia, immediately after tile fall of Pydna and the death
of Olympias. We are told by Strabo that Cassander incorporated in his new city
the population, not only of Therma, but likewise of three smaller towns, viz.
Aeneia and Cissus (which are supposed to have been on the eastern side of the
gulf), and Chalastra which is said by Strabo (vii. Epit. 9) to have been on the
further side of the Axius, whence Tafel (p. xxii.) by some mistake infers that
it lay between the Axius and Therma. It does not appear that these earlier cities
were absolutely destroyed; nor indeed is it certain that Therma lost its separate
existence. Pliny seems to imply that a place bearing this name was near Thessalonica;
but the text is probably corrupt.
As we approach the Roman period, Thessalonica begins to be more and
more mentioned. From Livy (xliv. 10) this city would appear to have been the great
Macedonian naval station. It surrendered to the Romans after the battle of Pydna
(Ib. xliv. 45), and was made the capital of the second of the four divisions of
Macedonia (Ib. xlv. 29). Afterwards, when the whole of Macedonia was reduced to
one province (Flor. ii. 14), Thessalonica was its most important city, and virtually
its metropolis, though not so called till a later period. Cicero, during his exile,
found a refuge here in the quaestor's house (pro Planc. 41); and on his journeys
to and from his province of Cilicia he passed this way, and wrote here several
of his extant letters. During the first Civil War Thessalonica was the head-quarters
of the Pompeian party and the senate. (Dion Cass. xli. 20.) During the second
it took the side of Octavius and Antonius (Plunt. Brut. 46; Appian, B.C. iv. 118),
and reaped the advantage of this course by being made a free city. It is possible
that the word eleutherias, with the head of Octavia, on some of the coins of Thessalonica,
has reference to this circumstance (see Eckhel, ii. p. 79); and some writers see
in the Vardar gate, mentioned below, a monument of the victory over Brutus and
Cassius.
Even before the close of the Republic Thessalonica was a city of great
importance, in consequence of its position on the line of communication between
Rome and the East. Cicero speaks of it as posita in gremio imperii nostri. It
increased in size and rose in importance with the consolidation of the Empire.
Strabo in the first century, and Lucian in the second, speak in strong language
of the amount of its population. The supreme magistrates (apparently six in number)
who ruled in Thessalonica as a free city of the Empire were entitled politarchai,
as we learn from the remarkable coincidence of St. Luke's language (Act. Ap. xvii.
6) with an inscription on the Vardar gate. (Bockh, 1967. Belley mentions another
inscription containing the same term.) In Act. Ap. xvii. 5, the demos is mentioned
which formed part of the constitution of the city. Tafel thinks that it had a
boule also.
During the first three centuries of the Christian era, Thessalonica
was the capital of the whole country between the Adriatic and the Black Sea; and
even after the founding of Constantinople it remained practically the metropolis
of Greece, Macedonia, and Illyricum. In the middle of the third century, as we
learn from coins, it was made a Roman colonia; perhaps with the view of strengthening
this position against the barbarian invasions, which now became threatening. Thessalonica
was the great safeguard of the Empire during the first shock of the Gothic inroads.
Constantine passed some time here after his victory over the Sarmatians; and perhaps
the second arch, which is mentioned below, was a commemoration of this victory:
he is said also by Zosimus (ii. p. 86, ed. Bonn) to have constructed the port,
by which we are, no doubt, to understand that he repaired and improved it after
a time of comparative neglect. Passing by the dreadful massacre by Theodosius
(Gibbon's Rome, ch. xxvii.), we come to the Sclavonic wars, of which the Gothic
wars were only the prelude, and the brunt of which was successfully borne by Thessalonica
from the middle of the sixth century to the latter part of the eighth. The history
of these six Sclavonic wars, and their relation to Thessalonica, has been elaborated
with great care by Tafel.
In the course of the Middle Ages Thessalonica was three times taken;
and its history during this period is thus conveniently divided into three stages.
On Sunday, July 29th, 904, the Saracen fleet appeared before the city, which was
stormed after a few days' fighting. The slaughter of the citizens was dreadful,
and vast numbers were sold in the various slave-markets of the Levant. The story
of these events is told by Jo. Cameniata, who was crozierbearer to the archbishop
of Thessalonica. From his narrative it has been inferred that the population of
the city at this time must have been 220,000. (De Excidio Thessalonicensi, in
the volume entitled Theophanes Continnatus of the Bonn ed. of the Byz. writers,
1838.) The next great catastrophe of Thessalonica was caused by a different enemy,
the Normans of Sicily. The fleet of Tancred sailed round the Morea to the Thermaic
gulf, while an army marched by the Via Egnatia from Dyrrhachium. Thessalonica
was taken on Aug. 15th, 1185, and the Greeks were barbarously treated by the Latins.
Their cruelties are described by Nicetas Choniates (de Andron. Comneno, p. 388,
ed. Bonn, 1835). The celebrated Eustathius was archbishop of Thessalonica at this
time; and he wrote an account of this capture of the city, which was first published
by Tafel (Tubingen, 1832), and is now printed in the Bonn ed. of the Byz. writers.
(De Thessalonica a Latinis capta, in the same vol. with Leo Grammaticus, 1842.)
Soon after this period follows the curious history of western feudalism in Thessalonica
under Boniface, marquis of Montferrat, and his successors, during the first half
of the 13th century. The city was again under Latin dominion (having been sold
by the Greek emperor to the Venetians) when it was finally taken by the Turks
under Amurath II., in 1430. This event also is described by a writer in the Bonn
Byzantine series (Joannes Anagnostes, de Thessalonicensi Excidio Narratio, in
the same volume with Phranzes and Cananus, 1838).
ECCLESIASTICAL HISTORY. The annals of Thessalonica are so closely connected
with religion, that it is desirable to review them in this aspect. After Alexander's
death the Jews spread rapidly in all the large cities of the provinces which had
formed his empire. Hence there is no doubt that in the first century of the Christian
era they were settled in considerable numbers at Thessalonica: indeed this circumstance
contributed to the first establishment of Christianity there by St. Paul (Act.
Ap. xvii. 1). It seems probable that a large community of Jews has been found
in this city ever since. They are mentioned in the seventh century during the
Sclavonic wars; and again in the twelfth by Eustathius and Benjamin of Tudela.
The events of the fifteenth century had the effect of bringing a large number
of Spanish Jews to Thessalonica. Paul Lucas says that in his day there were 30,000
of this nation here, with 22 synagogues. More recent authorities vary between
10,000 and 20,000. The present Jewish quarter is in the south-east part of the
town.
Christianity, once established in Thessalonica, spread from it in
various directions, in consequence of the mercantile relations of the city. (1
Thess. i. 8.) During the succeeding centuries this city was the bulwark, not simply
of the Byzantine Empire, but of Oriental Christendom, - and was largely instrumental
in the conversion of the Sclavonians and Bulgarians. Thus it received the designation
of The Orthodox City. It is true that the legends of Demetrius, its patron saint
(a martyr of the early part of the fourth century), disfigure the Christian history
of Thessalonica; in every siege success or failure seems to have been attributed
to the granting or withholding of his favour: but still this see has.a distinguished
place in the annals of the Church. Theodosius was baptized by its bishop; even
his massacre, in consequence of the stern severity of Ambrose, is chiefly connected
in our minds with ecclesiastical associations. The see of Thessalonica became
almost a patriarchate after this time; and the withdrawal of the provinces subject
to its jurisdiction from connection with the see of Rome, in the reign of Leo
Isauricus, became one of the principal causes of the separation of East and West.
Cameniata, the native historian of the calamity of 904, was, as we have seen,
an ecclesiastic. Eustathius, who was archbishop in 1185, was, beyond dispute,
the most learned man of his age, and the author of an invaluable commentary on
the Iliad and Odyssey, and of theological works, which have been recently published
by Tafel. A list of the Latin archbishops of Thessalonica from 1205 to 1418, when
a Roman hierarchy was established along with Western feudalism, is given by Le
Quien (Oriens Christianus, iii. 1089). Even to the last we find this city connected
with questions of religious interest. Symeon of Thessalonica, who is a chief authority
in the modern Greek Church on ritual subjects, died a few months before the fatal
siege of 1430; and Theodore Gaza, who went to Italy soon after this siege, and,
as a Latin ecclesiastic, became the translator of Aristotle, Theophrastus, and
Hippocrates, was a native of the city of Demetrius and Eustathius.
This extract is from: Dictionary of Greek and Roman Geography (1854) (ed. William Smith, LLD). Cited June 2004 from The Perseus Project URL below, which contains interesting hyperlinks
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (Πόλη) ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Thessalonike played an important role in historic events that occurred
during the Byzantine period. Its strongly fortified walls resisted a succession
of barbarian hordes, and were overrun only four times in the course of a thousand
years.
As an administrative centre Thessalonike was the hub of many state
services and military commands, while the products of the Balkan Peninsula passed
through her port. A metropolitan see with twelve bishoprics dependent upon it,
it was honoured by the presence of men of letters (e.g. Ioannis in the 7th century,
Leon the Mathematician in the 9th, Eustathios
in the 12th, Grigorios
Palamas in the 14th, and Symeon
in the 15th century).
Thessalonike also played a leading part in the conversion of the Slavs
to Christianity: the brothers Cyril
and Methodios, missionaries to the Slavic peoples in the 9th century, were
born and bred in Thessalonike.
From the Middle Byzantine period onwards it was the scene of intense
cultural activity, comparable with that of Constantinople,
its influence being felt even on Mount
Athos. Despite religious conflicts (Hesychasm), civil wars and social disorders
(the Zealots),
Thessalonike was at its peak in the 14th century, as is evident most particularly
in the architecture, wall-paintings, and mosaics.
Following disturbances at the end of the 14th century and a brief
occupation by the Venetians (1423-30), the city was annexed by Murad II in 1430
and entered upon a new phase of its history.
By kind permission of:Ekdotike Athenon
This text is cited Nov 2003 from the Macedonian Heritage URL below, which contains image.
Για την αρχαία ιστορία της Θεσσαλονίκης βλέπε αρχαία πόλη : Θεσσαλονίκη
Περίοδος Βυζαντινής Ιστορίας
Όταν η ρωμαϊκή αυτοκρατορία άρχισε να παρακμάζει, μετά την αποχώρηση
του Διοκλητιανού και Μαξιμιλιανού, η Θεσσαλονίκη έγινε το ορμητήριο του Μεγάλου
Κωνσταντίνου στον πόλεμό του κατά του γαμπρού του Λικίνιου (313 μ.Χ.). Το 324
μ.Χ. ο Κωνσταντίνος εγκαταστάθηκε με το μεγάλο του στρατό των 120.000 ανδρών στην
πόλη, αφού κατασκεύασε στη θέση του παλιού ρωμαϊκού λιμένα νέο μεγάλο λιμάνι,
για να συγκεντρώσει σε αυτό το στόλο του από 200 "τριακόντορες", γαλέρες και 2.000
εμπορικά πλοία, όπως αναφέρει ο ιστορικός Ζώσιμος.
Αφού επικράτησε στον πόλεμο ο Μ. Κωνσταντίνος σαν μονοκράτορας, με
επίσημη πια θρησκεία το χριστιανισμό, ίδρυσε στην παλιά αποικία των Μεγαρέων Βυζάντιο
(στην Προποντίδα) τη νέα
πρωτεύουσα του Ρωμαϊκού κράτους, την Κωνσταντινούπολη,
ή Νέα Ρώμη. Από εδώ και μπρος η Κωνσταντινούπολη και η Θεσσαλονίκη θα αποτελέσουν
τους κύριους πόλους ανάπτυξης της βυζαντινής αυτοκρατορίας στη μακραίωνη ιστορία
της για μία περίοδο πάνω από 1.000 χρόνια. Η Κωνσταντινούπολη είναι η "βασιλεύουσα"
και η Θεσσαλονίκη η "συμβασιλεύουσα" του κράτους, η "μετά την μεγάλην παρά Ρωμαίων
πρώτην πόλιν", ο "οφθαλμός της Ευρώπης και κατ'εξοχήν της Ελλάδος".
Στη νέα περίοδο που αρχίζει, η Θεσσαλονίκη ενισχύει τα Τείχη της,
για να αντιμετωπίσει τις επιδρομές των βαρβάρων. Σημαντικά έργα έγιναν επί Ιουλιανού
του Παραβάτη (361-363) και κύρια επί Μ. Θεοδοσίου (379-395), όταν αυτός τη διάλεξε
σαν ορμητήριο στους πολέμους του κατά των Γότθων και άλλων βόρειων επιδρομέων.
Την εποχή της παρουσίας του Θεοδοσίου στη Θεσσαλονίκη έγινε κατά διαταγή του η
μεγάλη σφαγή 7.000 Θεσσαλονικέων στον Ιππόδρομο της πόλης σαν τιμωρία και εκδίκηση,
γιατί οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης είχαν προηγούμενα εξεγερθεί κατά της γοτθικής
φρουράς και του αρχηγού της Βουτέριχου (390 μ.Χ.).
Στους επόμενους αιώνες, από το 395 ως το 695, η Θεσσαλονίκη δοκιμάσθηκε
σκληρά από συχνές επιδρομές διεξάγοντας σκληρούς αγώνες. Αποκρούσθηκαν οι φοβεροί
Γότθοι του Αλάριχου και του Θεοδώριχου, και αλεπάλληλες επιδρομές Σλάβων που προωθήθηκαν
από τα Καρπάθια προς το νότο, απειλώντας το Βυζαντινό κράτος. Το 580 η Θεσσαλονίκη
πολιορκήθηκε από τους Αβάρους, λαό μογγολικής καταγωγής, για δύο συνεχή χρόνια,
χωρίς να λυγίσει. Στη συνέχεια, κι όλο τον 7ο αιώνα, η πόλη πέρασε φοβερούς κινδύνους
από τις συχνές επιδρομές και πολιορκίες από τους Δραγουβίτες, Σαγουδάτες, Βεγεζίτες,
Βερζίτες. Την απειλή αυτή σταμάτησε τελικά ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Β΄ ο Ρινότμητος,
που, αφού νίκησε αποφασιστικά τους Σλάβους μπήκε θριαμβευτικά με το στρατό του
στη Θεσσαλονίκη το 688.
Στους μέσους χρόνους του Βυζαντίου (642-1071), η Θεσσαλονίκη και η
Κωνσταντινούπολη συγκυριαρχούν στο κράτος. Παρά τον εδαφικό περιορισμό της αυτοκρατορίας,
το κράτος τώρα περιορίζεται στις περιοχές όπου κυριάρχησαν και κυριαρχούσαν οι
Έλληνες, με συνέπεια να πάρει το Βυζάντιο καθαρά ελληνική και εθνική φυσιογνωμία.
Όπως ήταν επόμενο, η Θεσσαλονίκη συμμετείχε ενεργά σε όλα τα κύρια
γεγονότα της αυτοκρατορίας. Αυτό φάνηκε στη μεγάλη θρησκευτική ταραχή της "Εικονομαχίας",
όπου η πόλη διαδραμάτισε σοβαρό ρόλο. Από την Θεσσαλονίκη, που αποτελούσε φιλοσοφικό
και θρησκευτικό κέντρο με μεγάλη ακτινοβολία, ξεκίνησαν οι δύο Θεσσαλονικείς θεολόγοι,
Κύριλλος και Μεθόδιος, στα χρόνια του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄ για να
πραγματοποιήσουν διάφορες ιεραποστολές στη Βουλγαρία,
Συρία, Μοραβία και στη χώρα
των Χαζάρων, με τις οποίες διέδωσαν το χριστιανισμό και συνέβαλλαν αποφασιστικά
στην πολιτιστική ανάπτυξη των λαών αυτών.
Το 904 η Θεσσαλονίκη, απροετοίμαστη και απαράσκευη για πόλεμο, δέχθηκε
φοβερή επιδρομή Σαρακηνών Αράβων πειρατών της Δύσης. Η πόλη, παρά τη σθεναρή της
αντίσταση, έπεσε στα χέρια των Σαρακηνών και λεηλατήθηκε άγρια για πολλές μέρες.
Ο βυζαντινός ιστορικός Ιωάννης Καμενιάτης, στη μοναδική του μαρτυρία για την άλωση
της πόλης, περιέγραψε με λεπτομέρειες τις ωμότητες και τις θηριωδίες των κουρσάρων
επιδρομέων που κυριολεκτικά ερήμωσαν την πόλη. Όμως η Θεσσαλονίκη επέζησε. Ανασυντάχθηκε
και ανασυγκροτήθηκε γρήγορα και έτσι μπόρεσε να αντιμετωπίσει και πάλι νέες επιδρομές
των Βουλγάρων, που κράτησαν πάνω από 100 χρόνια (904-1065). Η πόλη σώθηκε από
την απειλή αυτή και η περιοχή της Μακεδονίας ειρήνευσε χάρη στον αυτοκράτορα Βασίλειο
Β΄ τον Βουλγαροκτόνο (976-1025). Ο Βασίλειος, με ορμητήριό του τη Θεσσαλονίκη,
νίκησε κατά κράτος τους Βουλγάρους στο Στρυμόνα
το 1014. Η ειρήνη που ακολούθησε έδωσε την ευκαιρία να ηρεμήσει η πολυτάραχη Μακεδονία
και η Θεσσαλονίκη να γνωρίσει νέες περιόδους μεγάλης ακμής. Ενδεικτικό
της ακμής της πόλης ήταν οι θρησκευτικές και λαϊκές γιορτές των "Δημητρίων",
που γίνονταν από τα χρόνια αυτά προς τιμήν του πολιούχου της Θεσσαλονίκης Αγίου
Δημητρίου κάθε Οκτώβριο, στην ημερομηνία γιορτής του. Ενώ στην πόλη τελούνταν
μέσα σε κατανυκτική ατμόσφαιρα και θρησκευτική έξαρση τελετές προς τιμήν του Αγίου,
στη μεγάλη πεδιάδα του Αξιού,
δυτικά της πόλης, πραγματοποιούνταν μεγάλη εμποροπανήγυρη, στην οποία συμμετείχαν
έμποροι από όλα τα μέρη της βυζαντινής αυτοκρατορίας, ακόμα και από την Ιταλία,
την Αίγυπτο, την Ισπανία, τη Φοινίκη, τον Εύξεινο Πόντο.
Μετά το θάνατο του αυτοκράτορα Βασιλείου του Β΄ αρχίζει η παρακμή
του Βυζαντίου. Το κράτος βαθμιαία αποδυναμώνεται, ενώ πυκνώνουν οι εξωτερικοί
κίνδυνοι που το απειλούν. Σε αυτή την κατάσταση η Θεσσαλονίκη δέχθηκε ένα δεύτερο
μεγάλο πλήγμα. Αυτή τη φορά από τους Νορμανδούς, που προερχόμενοι από την Σκανδιναβία,
εγκαταστάθηκαν σε διάφορα μέρη της Ευρώπης και ιδιαίτερα της Ιταλίας.
Οι Νορμανδοί (ή Νορμάνοι), με 80.000 στρατό και 200 καράβια, πολιόρκησαν
το 1185 τη Θεσσαλονίκη από στεριά και θάλασσα. Η πόλη, αβοήθητη ουσιαστικά από
το κέντρο, μετά από απεγνωσμένο αγώνα έπεσε στα χέρια των επιδρομέων, για να λεηλατηθεί
βάναυσα για μία ακόμη φορά. Ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ευστάθιος, που αγωνίστηκε
με σθένος μαζί με τους συμπολίτες του για τη σωτηρία της Θεσσαλονίκης, άφησε ένα
μοναδικό σε πληροφόρηση χρονικό για την άλωση της πόλης, την καταστροφή και λεηλασία
που ακολούθησε. Μετά από λίγα χρόνια καταλύθηκε το βυζάντιο από τους Λατίνους
Σταυροφόρους της Δύσης (1204) και η Θεσσαλονίκη έγινε πρωτεύουσα Φράγκικου Βασιλείου
με βασιλιά τον Ιταλό Βονιφάτιο Μομφερατικό. Με την εγκατάσταση των "ιπποτών"
της δύσης στην πόλη, αρχίζει μία νέα περίοδος πρωτοφανούς καταπίεσης και καταδυνάστευσης
του ντόπιου πληθυσμού.
Η Λατινοκρατία δεν κράτησε παρά 20 μόνο χρόνια στη Θεσσαλονίκη. Ο
δεσπότης της Ηπείρου Θεόδωρος Αγγελος Κομνηνός, μετά από μεθοδική προετοιμασία
και σειρά πολέμων, κατέλαβε τη Θεσσαλονίκη και ορκίστηκε "βασιλέας και αυτοκράτορας
των Ρωμαίων", δημιουργώντας έτσι την Ελληνική αυτοκρατορία της Θεσσαλονίκης
(1224-1246). Ο Θεόδωρος αγωνίστηκε στη συνέχεια να διώξει τους Λατίνους και από
την Κωνσταντινούπολη και να επανασυστήσει το ελληνικό βυζαντινό κράτος. Ό,τι όμως
δεν κατάφεραν οι Κομνηνοί της Ηπείρου το κατόρθωσε λίγο αργότερα ο γιος του διοικητή
της Θεσσαλονίκης δομέστιχου Κομνηνού Ανδρόνικου Παλαιολόγου, Μιχαήλ Παλαιολόγος.
Ο Μιχαήλ με το στρατό του έδιωξε το βασιλιά της Κωνσταντινούπολης Βαλδουϊνο Β΄
καθώς και το Λατίνο "πατριάρχη" Ιουστινιάνη και ανασύστασε το Βυζαντινό κράτος.
Στα χρόνια του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β΄ (1282-1328) η Θεσσαλονίκη
έγινε μόνιμος τόπος κατοικίας της Βυζαντινής Βασίλισσας Ιολάνδης-Ειρήνης. Η Ειρήνη
ανέπτυξε ιδιαίτερα θερμές σχέσεις με τους γείτονες Σέρβους, αφού μάλιστα ο ηγεμόνας
τους "κράλλης" Στέφανος Ούρεση Β΄ Μιλιούτιν παντρεύτηκε την κόρη του Ανδρόνικου
και της Ειρήνης πριγκήπισσα Σιμωνίδα (1299). Όμως η περίοδος ηρεμίας δεν κρατάει
πολύ για τη Θεσσαλονίκη και την ευρύτερη περιοχή της. Αυτή τη φορά απειλή είναι
οι Καταλανοί μισθοφόροι του αυτοκράτορα. Αυτοί, αφού προσπάθησαν χωρίς επιτυχία
να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη, στράφηκαν προς τη Μακεδονία και τη Θεσσαλονίκη
λεηλατώντας στο πέρασμά τους τα πάντα. Ακόμα και το Αγιο
Ορος γνώρισε τη θηριωδία των μισθοφόρων τυχοδιωκτών (1308). Τελικά, παρά τη
στενή πολιορκία από στεριά και θάλασσα, η Θεσσαλονίκη απόκρουσε τους Καταλανούς
επιδρομείς, που αναγκάστηκαν να στραφούν προς τη νότια Ελλάδα, φτάνοντας ως την
Αθήνα, όπου ίδρυσαν "καταλανικό" κράτος.
Τη μεγαλύτερη ακμή της, η Θεσσαλονίκη τη γνώρισε κατά τη βυζαντινή
περίοδο στο 14ο αιώνα, που δίκαια χαρακτηρίστηκε ο χρυσός αιώνας της πόλης. Παρά
τους εμφύλιους πολέμους, τις θρησκευτικές διαμάχες και τις κοινωνικές αναταραχές
που συντάραξαν το κράτος, η Θεσσαλονίκη, βασισμένη κύρια στις δικές της δυνάμεις,
αναπτύσσει την περίοδο αυτή μία έντονη, πολύπλευρη και πολυσύνθετη δραστηριότητα.
Η ιδιότυπη αυτονομία και αυτοδιοίκηση που κατακτήθηκε από τους κατοίκους της μετά
από αγώνες αιώνων, δημιούργησε ιδανικό πλαίσιο για την ελεύθερη ανάπτυξη των γραμμάτων
και τεχνών καθώς και του εμπορίου, της βιοτεχνίας, ακόμα και κάποιας βιομηχανίας.
Περίφημοι λόγιοι, ρήτορες, φιλόσοφοι, θεολόγοι, ιστορικοί, νομικοί αλλά και αγιογράφοι,
ψηφιδογράφοι, ξυλογλύπτες, υμνολόγοι κ.λπ. συνδέονται με την περίοδο της μεγάλης
αυτής άνθησης της Θεσσαλονίκης (Θωμάς Μάγιστρος, Νικόλαος Καβάσιλας, Δημήτριος
και Πρόχορος Κυδώνης, Νικηφόρος Γρηγοράς, Γρηγόριος Ακίνδυνος, Κωνσταντίνος Αρμενόπουλος,
Ματθαίος Βλάσταρης, Νικηφόρος Χούμνος, Μανουήλ Πανσέληνος κ.ά.). Προπαντώς στην
αρχιτεκτονική ναοδομία, στην αγιογραφία και στην ψηφιδογραφία, η Θεσσαλονίκη το
14ο αιώνα έγινε κέντρο της δικής της "σχολής" για ολόκληρη τη Βαλκανική.
Δείγματα αυτής της τέχνης διασώθηκαν ως τις μέρες μας και μαρτυρούν τη λαμπρή
αυτή περίοδο της πόλης που έμεινε γνωστή σαν "αναγέννηση των Παλαιολόγων"
(ναός Αγίας Αικατερίνης, ναός Αγίων Αποστόλων, ναός Αγίου Νικολάου Ορφανού, ναός
Προφήτη Ηλία, ναός Αγίου Παντελεήμονα, ναός Ταξιαρχών, ναϊδριο Μεταμόρφωσης του
Σωτήρα, Μονή Βλατάδων).
Η Θεσσαλονίκη, η "πολυάνθρωπη" και "ευανδρούσα"
αυτή πόλη του Βυζαντίου, υπήρξε την ίδια περίοδο κέντρο ποικίλων θρησκευτικών
και κοινωνικών ζυμώσεων, καθώς το γενικότερο κλίμα που επικρατούσε στην πόλη ευνοούσε
κάθε αναζήτηση, έρευνα και, ακόμα, κοινωνική διεκδίκηση του λαού.
Στο θρησκευτικό χώρο είναι ενδεικτική η διαμάχη των "ησυχαστών"
με αρχηγό τον -αργότερα- μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Γρηγόριο Παλαμά και των αντιφρονούντων
"βαρλααμιστών" με αρχηγό το μοναχό Βαρλαάμ από την Καλαβρία
της νότιας Ιταλίας. Η διαμάχη αυτή, που έθιγε την ουσία της χριστιανικής πίστης,
πήρε μεγάλες διαστάσεις και πέρα ακόμα από τα όρια της βυζαντινής αυτοκρατορίας.
Εξίσου σημαντικό γεγονός για την παναθρώπινη ιστορία της πάλης των
λαών για κοινωνικές διεκδικήσεις αποτελεί και το γνωστό κίνημα-επανάσταση των
"Ζηλωτών" της Θεσσαλονίκης, που εγκαθίδρυσε στην πόλη λαϊκή δημοκρατία
για 7 χρόνια (1342-1349) σε μία περίοδο ακμής της φεουδαρχίας και του τιμαριωτισμού.
Περίοδος Οθωμανικής Κατοχής
Ο 14ος αιώνας δεν ήταν όμως μία ειρηνική περίοδος για την πόλη. Τα
τελευταία 50 χρόνια σημαδεύονται ξανά από πολλές επιδρομές και απειλές κατά της
πόλης, καθώς το Βυζάντιο κυριολεκτικά αγωνίζεται να επιβιώσει, αντιμετωπίζοντας
το νέο εχθρό που ήρθε από τα βάθη της Ασίας: τους Οθωμανούς Τούρκους.
Οι Τούρκοι εκμεταλλευόμενοι την αδυναμία του Βυζαντινού κράτους και
τις αντιθέσεις των Βαλκανικών λαών, προωθήθηκαν βαθμιαία στο χώρο της Μακεδονίας
και της Βαλκανικής και δημιούργησαν ασφυκτικό κλοιό γύρω από τη Θεσσαλονίκη. Η
πόλη, μετά από πολλές περιπέτειες έγινε "φόρου υποτελής"στους Τούρκους
του Μουράτ Α΄ (1387), για να απαλλαγεί από τους δυνάστες της το 1403, όταν αυτοκράτορας
της Κωνσταντινούπολης έγινε ο άλλοτε δεσπότης της Θεσσαλονίκης Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος.
Όταν η τουρκική απειλή έγινε αργότερα ξανά επικίνδυνη, ο δεσπότης της Θεσσαλονίκης
Ανδρόνικος και οι άρχοντες της Θεσσαλονίκης παραχώρησαν την πόλη στους Βενετσιάνους
(1423) με όρους που απέβλεπαν στη σωτηρία της.
Η Βενετοκρατία όμως στη Θεσσαλονίκη γρήγορα εξελίχθηκε σε νέα τυρρανία.
Η πόλη απογυμνώθηκε από τον πληθυσμό της και αποδυναμώθηκε αντί να προετοιμαστεί
για την αντιμετώπιση των Τούρκων, που συστηματικά περιόριζαν τις δυνατότητές της
για απόκρουσή τους. Έτσι σχεδόν μοιραία, το Μάρτη του 1430, η Θεσσαλονίκη μετά
από πολιορκία έπεσε στα χέρια των Τούρκων του Μουράτ Β΄, για να αρχίσει μία περίοδος
μακρόχρονης δουλείας και στυγνής καταδυνάστευσης.
Οι Τούρκοι λεηλάτησαν και κατέστρεψαν σχεδόν ολοκληρωτικά την πόλη.
Η Θεσσαλονίκη ερημώθηκε κυριολεκτικά από κατοίκους, ενώ χιλιάδες αιχμάλωτοι, σιδηροδέσμιοι
οδηγήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα της ανατολής. Οι κυριότεροι βυζαντινοί ναοί της πόλης
επιτάχθηκαν για να μετατραπούν σε "τζαμιά".
Ακόμα, τα περισσότερα σπίτια των ευγενών καταλήφθηκαν από τους Τούρκους
αξιωματούχους και τα υπόλοιπα δόθηκαν σε άτακτους Τούρκους του στρατεύματος ή
άλλους ομοεθνείς τους που ήρθαν στην πόλη από την έλξη της λείας του πολέμου.
Μετά από 23 χρόνια θα πέσει στους Τούρκους και η πρωτεύουσα της άλλοτε κραταιάς
βυζαντινής αυτοκρατορίας, η Κωνσταντινούπολη,
για να ανοίξει ο δρόμος της Βαλκανικής και της Κεντρικής Ευρώπης στους Ασιάτες
κατακτητές.
Στα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας, η Θεσσαλονίκη έχει ελάχιστο πληθυσμό.
Οι περισσότεροι από τους κατοίκους της, προ και μετά την άλωση από τους Τούρκους,
σκόρπισαν στα γύρω βουνά, στον Ολυμπο,
στο Βέρμιο, στα Πιέρια,
στα Χάσια, στην Πίνδο, στο
Χολομώντα, όπου ιδρύθηκαν
νέοι οικισμοί από πρόσφυγες της πόλης. Χρειάστηκε να ληφθούν ιδιαίτερα μέτρα από
το σουλτάνο ώστε να επιστρέψει μέρος του πληθυσμού στη Θεσσαλονίκη με την ελπίδα
κάποιου καλύτερου μέλλοντος. Πολλές τότε συνοικίες, με καθαρά ελληνικό χαρακτήρα
δημιουργήθηκαν (ή διατηρήθηκαν) στην πόλη, κυρίως γύρω από μικρές και ταπεινές
εκκλησίες και μικρά μοναστήρια που έμειναν στα χέρια των χριστιανών (Αγιος Μηνάς,
Αγία Θεοδώρα, Γρηγόριος Παλαμάς, Νέα Παναγία, Παναγία Δέξια, Υπαπαντή, Άγιος Κωνσταντίνος,
Αγιος Αθανάσιος, Λαγουδιανή, Μονή Βλατάδων κ.ά.).
Βαθμιαία όμως η πόλη συνέρχεται από το πλήγμα. Γίνεται πολυάνθρωπη
και ανθηρό λιμάνι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Πολλοί περιηγητές του 15ου και
16ου αιώνα μιλούν με θαυμασμό στις ταξιδιωτικές τους εντυπώσεις για τη Θεσσαλονίκη
(Gio Maria degli Angiollelo στα 1470, Joos van Chistele στα 1481, Pierre Bellon
στα 1546, Lorenzo Bernardo στα 1591).
Κατά τη διάρκεια του 15ου αιώνα η Θεσσαλονίκη δέχθηκε αλεπάλληλα κύματα
Εβραίων προσφύγων, που κατέφυγαν στην οθωμανική αυτοκρατορία διωγμένοι από τη
χριστιανική Δύση. Είναι οι γνωστοί "Ασκεναζίμ", Εβραίοι της Ουγγαρίας,
Γερμανίας και Βαυαρίας, και οι "Σεφαρδίμ", κύρια προερχόμενοι από την Ισπανία.
Με τον ερχομό και την εγκατάσταση των Εβραίων στην πόλη δημιουργήθηκε μία αξιόλογη
και δραστήρια κοινότητα, που συνέβαλλε ουσιαστικά στην ανάπτυξη του εμπορίου και
της ναυτιλίας της Θεσσαλονίκης.
Το 17ο αιώνα η Θεσσαλονίκη είναι μία πυκνοκατοικημένη πόλη. Είναι
έδρα του Τούρκου "σαντζάκ-μπέη", καθώς και έδρα "μολλά", δηλαδή
ανώτατου Τούρκου ερμηνευτή των νόμων και ανώτατου δικαστή. Στην πόλη υπάρχει,
ακόμα, ανώτατος Τούρκος στρατιωτικός διοικητής ("κεχαγιά-γερί") και
πολύς στρατός, γεγονός που απέκλειε κάθε σκέψη για ξεσηκωμό των υπόδουλων κατά
των δυναστών τους.
Ο Τούρκος περιηγητής του 17ου αιώνα Εβλιά Τσελεπή άφησε στο "Οδοιπορικό"
του πολλές και ανεκτίμητες πληροφορίες για τη Θεσσαλονίκη και τη γύρω περιοχή
αυτής της περιόδου. Η περιγραφή του για την πόλη είναι πραγματικά συναρπαστική,
καθώς ο περιηγητής εντυπωσιάζεται από τα πολλά "χαμάμια" (λουτρά), τα
"ταρσιά" (αγορές), τους "μποζαχανέδες" (αναψυκτήρια) της πόλης
κ.ά. Ακόμα βλέπει με θαυμασμό τα μεγάλα λιθόκτιστα πολυόροφα "σεράγια"
(αρχοντόσπιτα), τις υπέροχες αυλές και τους κατάφυτους κήπους της πόλης. Ανάλογες
είναι οι περιγραφές και του άλλου Τούρκου περιηγητή του ίδιου αιώνα Χατζή-Κάλφα,
καθώς και των Ευρωπαίων περιηγητών R. de Dreux, Brown, Covel, Paul Lucas, P. Jean
Baptiste, Souciet, Felix-Beaujour αργότερα.
Μετά την ήττα του στρατού του Μωάμεθ Δ΄ στην πολιορκία της Βιέννης
από τους Πολωνούς και Γερμανούς (1683), άρχισε ουσιαστικά η κατάρρευση της οθωμανικής
αυτοκρατορίας, ενώ παράλληλα παρουσιάζεται μία αφύπνιση των λαών της Βαλκανικής.
Όμως η καταπίεση των Τούρκων αυξάνεται, ιδιαίτερα στη Μακεδονία, που αποτελούσε
το χώρο διέλευσης όλων των στρατευμάτων των Οθωμανών που κατευθύνονταν προς τα
μέτωπα ή προς τις επαναστατημένες -σε λίγο-περιοχές. Μέσα σε αυτή την πραγματικότητα,
οι υπόδουλοι υποφέρουν τα πάνδεινα από τις δυσβάσταχτες φορολογίες ("avariz"),
τις κακουχίες, τους εξευτελισμούς και τις στερήσεις. Το 1712 μάλιστα ξέσπασε φοβερός
λοιμός στη Θεσσαλονίκη, που ήταν συνέπεια των κακών συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων.
Μόνο το 1713 πέθαναν στην πόλη πάνω από 8.000 άτομα από το φοβερό αυτό λοιμό.
Λίγο αργότερα, το 1720, οι Θεσσαλονικείς ξεσηκώνονται κατά της τουρκικής διοίκησης
με αφορμή την έλλειψη σταριού για ψωμί. Το ίδιο επαναλήφθηκε και αργότερα, στα
χρόνια 1753, 1758 και 1789.
Η Θεσσαλονίκη του 18ου αιώνα, σύμφωνα με περιγραφές περιηγητών, ήταν
κτισμένη μέσα στο χώρο που όριζαν τα βυζαντινά της Τείχη, που μεγάλο τμήμα τους
σώζεται και σήμερα σε καλή κατάσταση. Στη γύρω περιοχή δεν είχαν δημιουργηθεί
ακόμα συνοικίες ή οικισμοί και προάστια. Στην πόλη υπήρχαν 4 μεγάλοι πύργοι. Δύο
από τους πύργους αυτούς, ένας κυκλικός και ένας τετράγωνος, βρίσκονταν στο νότιο
τμήμα των τειχών. Ο πρώτος είναι ο σημερινός Λευκός Πύργος. Οι κάτοικοι της πόλης
φτάνουν τις 40.000 περίπου (Έλληνες, Τούρκοι και Εβραίοι). Οι δρόμοι του εμπορικού
κέντρου είναι σκεπαστοί με σανίδες ("σκεπαστά"), που δημιουργούν ευχάριστη δροσιά
το καλοκαίρι. Στην παραλία της Θεσσαλονίκης, στη θέση της σημερινής μητρόπολης
του Γρηγορίου Παλαμά, ήταν κτισμένος ο παραθαλάσσιος ναός του Αγίου Δημητρίου.
Αναφέρονται επίσης οι ναοί του Αγίου Αθανασίου, Αγίου Νικολάου, Αγίου Μηνά, Παναγίας
και η κρύπτη του Αγίου Δημητρίου.
Στον Αγώνα της Εθνικής Παλιγγενεσίας του 1821 μεγάλη ήταν η προσφορά
της Μακεδονίας και της Θεσσαλονίκης. Εκτός από τους Έλληνες της διασποράς που
αγωνίστηκαν για να προβάλουν το ελληνικό θέμα στο εξωτερικό, οι υπόδουλοι στους
Τούρκους προσέφεραν μεγάλες θυσίες αίματος για να στεριώσει ο αγώνας της ελευθερίας.
Ένας από τους κύριους "εταίρους" της "Φιλικής Εταιρίας"
ήταν ο Μακεδόνας αρματολός από το Μπλάτσι της Δυτικής Μακεδονίας, Ιωάννης Φαρμάκης.
Ο Φαρμάκης, με το βαθμό του "Αρχηγού των Αφιερωμένων", ξεκίνησε από την Κωνσταντινούπολη
το 1818 και μύησε στον αγώνα της Ελευθερίας πολλούς πρόκριτους της Μακεδονίας
και της Θεσσαλονίκης. Έτσι, σύντομα δημιουργήθηκε ένας σημαντικός επαναστατικός
πυρήνας της "Φιλικής" στη Θεσσαλονίκη με μέλη το Χριστόδουλο Μπαλάνο,
Αθανάσιο Σκανδαλίδη, Στέργιο Πολύδωρο, Κυριάκο Τοσίτσα, Αργυρό Ταπουχτσή, Αναστάσιο
Κυδωνιάτη, πρωτοσύγκελο Χρύσανθο κ.ά. Το 1820 θα περάσει από την πόλη με οδηγίες
και γράμματα του Υψηλάντη και ο "Φιλικός" Ύπατρος.
Όταν κηρύχθηκε επανάσταση κατά των Τούρκων στη γειτονική Χαλκιδική
από το Σερραίο πατριώτη Εμμανουήλ Παπά, στις 23 Μαρτίου 1821, οι Τούρκοι της Θεσσαλονίκης
ξέσπασαν με απάνθρωπη μανία στον άμαχο ελληνικό πληθυσμό της πόλης. Τουλάχιστον
3.000 Θεσσαλονικείς μαζί με τους πρόκριτους της πόλης σφαγιάστηκαν στο τουρκικό
διοικητήριο ("κονάκι") και στο προαύλιο του μητροπολιτικού ναού, ενώ
εκατοντάδες αγωνιστές φυλακίστηκαν στο φρικτό κάτεργο του σημερινού Λευκού Πύργου.
Οι Τούρκοι γρήγορα κατάπνιξαν στο αίμα τα επαναστατικά κινήματα της
Μακεδονίας, χωρίς όμως να πτοήσουν το επαναστατικό φρόνημα των υπόδουλων Ελλήνων.
Στα τέλη του 19ου αιώνα και ενώ στο νότο υπάρχει ήδη ελεύθερο ελληνικό
κράτος, η Θεσσαλονίκη εξωραϊζεται, καθώς οι Τούρκοι προσπαθούν να εξυγχρονίσουν
το κράτος τους που παρακμάζει. Το 1869, με διαταγή του Τούρκου διοικητή της πόλης
κατεδαφίζονται μεγάλα τμήματα των βυζαντινών τειχών για να "αναπνεύσει"
η πόλη. Αρχικά κατεδαφίζονται τα παραθαλάσσια τείχη και ο μεγάλος πύργος που βρισκόταν
μπροστά στο λιμάνι (Γιαλού-καπού), στο ύψος της αρχαίας Αιγυπτιακής αγοράς (σημερινή
οδός Αιγύπτου). Μετά από λίγα χρόνια κατεδαφίζονται τα τείχη του "πυροβολοστάσιου"
("Τοπ-Χανέ") και το ανατολικό τείχος από την Κασσανδρεωτική πύλη (πλατεία
Συντριβανίου σήμερα) ως τον πύργο του "Κανλή-Κουλέ" (Πύργος του Αίματος). Μάλιστα
ο πύργος αυτός με την απαίσια φήμη του φρικτού κάτεργου βάφεται λευκός για να
ονομασθεί έτσι Λευκός Πύργος. Νέοι δρόμοι διανοίγονται ή διευρύνονται. Δημιουργείται
η οδός Σαμπρή πασά (σημερινή Βενιζέλου) το 1867, η οδός Μηδάτ πασά (σημερινή Αγίου
Δημητρίου) και το 1873 η λεωφόρος Χαμηδιέ (Εθνικής Αμύνης), όπου κτίστηκαν τα
κτίρια της Τουρκικής διοίκησης.
Το 1871, κάτω από την πίεση των Μεγάλων Δυνάμεων της Ευρώπης, η Τουρκία
κατασκευάζει τη σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης-Σκοπίων
και το 1888 τη σύνδεση του σιδηροδρομικού δικτύου με το σερβικό δίκτυο, για να
ενωθεί έτσι η Θεσσαλονίκη με την Κεντρική Ευρώπη. Το 1893-1894 κατασκευάζεται
η γραμμή Θεσσαλονίκης-Φλώρινας
και Θεσσαλονίκης-Μοναστηριού,
ενώ το 1896 γίνεται η σύνδεση με την Αλεξανδρούπολη.
Με την εγκατάσταση των πρώτων τραμ που έσερναν ρωσσικά και ουγγρικά
άλογα, το 1893, δίνεται το ξεκίνημα για την ανάπτυξη των προαστίων της πόλης,
ιδιαίτερα του ανατολικού τομέα. Στα προάστια κτίζονται επιβλητικές επαύλεις, οι
λεγόμενοι "πύργοι" και η Θεσσαλονίκη αποκτά νέο πρόσωποκαι φυσιογνωμία.
Ο πληθυσμός της πόλης αυξάνεται ραγδαία. Έτσι, ενώ το 1865 οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης
ήταν 50.000, το 1880 έγιναν 90.000, για να φτάσουν το 1895 τις 120.000 περίπου.
Στις αρχές του 20ου αιώνα έγινε πια φανερό πως ο ευρωπαϊκός χώρος
της Τουρκίας θα περιερχόταν στους λαούς που τον κατείχαν από αιώνες. Η παρακμή
της Τουρκίας ήταν πια και εσωτερικά φανερή, ενώ το ενδιαφέρον των Μεγάλων Δυνάμεων
για την περιοχή επιτάχυνε τις εξελίξεις. Ο ένοπλος αγώνας των υπόδουλων λαών έδωσε
την ευκαιρία να γίνουν φανερές οι εδαφικές διεκδικήσεις στο χώρο της Μακεδονίας,
που πολλές φορές υποδαυλιζόταν από ξένες επεμβάσεις και σωβινιστικές διαθέσεις.
Η Ελλάδα στον αγώνα αυτό, που πήρε το όνομα Μακεδονικός Αγώνας, υπερασπίστηκε
με πολλές θυσίες τις εθνικές της διεκδικήσεις. Με κέντρο το ελληνικό Γενικό Προξενείο
της Θεσσαλονίκης (σημερινό Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα), αναπτύχθηκε έντονη δραστηριότητα
στο χώρο της Μακεδονίας, όπου από την αρχαιότητα ζούσε συμπαγής Ελληνικός πληθυσμός.
Αν και ο αγώνας αυτός δεν είχε άμεσα αποτελέσματα, συνέβαλλε όμως ουσιαστικά στην
απελευθέρωση της περιοχής και στην ένταξή της δικαιωματικά στο χώρο της Ελλάδας
λίγο αργότερα.
Το κείμενο παρατίθεται τον Αύγουστο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (Αρχαία πόλη) ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Αναδρομή-Ανάπτυξη οικιστικής δραστηριότητας στη Μακεδονία (5.000 π.Χ-2.000π.Χ.)
Η Θεσσαλονίκη,
η μεγαλύτερη -μετά την πρωτεύουσα- πόλη της Ελλάδας, έχει μία μεγάλη σε διάρκεια
και συγκλονιστική σε περιεχόμενο ιστορία. Από το 315 π.Χ., που ιδρύθηκε από το
βασιλιά της Μακεδονίας Κάσσανδρο,
έχουν περάσει 2.300 χρόνια έως σήμερα. Σε όλη τη χρονική διάρκεια των 23 αιώνων,
η όμορφη αυτή παραθαλάσσια πόλη, που είναι κτισμένη αμφιθεατρικά στο εσωτερικό
του Θερμαϊκού κόλπου του βορείου Αιγαίου
Πελάγους, διαδραμάτισε ένα σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των ελληνικών πραγμάτων.
Υπήρξε η πόλη με την πιο έντονη παρουσία σε ολόκληρη τη Βαλκανική Χερσόνησο, γεγονός
που αποδεικνύει σωστή την επιλογή και ενέργεια του οικιστή της Κάσσανδρου.
Από αρχαιολογικές ανασκαφές που έγιναν κατά καιρούς, προκύπτει πως
ο ευρύτερος χώρος της Θεσσαλονίκης είχε κατοικηθεί τουλάχιστον πριν από 5.000
χρόνια (3.000 π.Χ.). Ευρήματα ανθρώπινων εγκαταστάσεων βρέθηκαν πάνω σε τεχνητούς
λόφους ("τούμπες") που περιβάλλουν τη Θεσσαλονίκη. Αλλα επίσημα αρχαιολογικά ευρήματα
δείχνουν πως στην ίδια περιοχή υπήρχαν οικισμοί από την εποχή του σιδήρου (1.000
π.Χ.) και μάλιστα συνέχισαν να υπάρχουν μέχρι τον 5ο και 4ο π.Χ. αιώνα. Έτσι,
γύρω στο φυσικό λιμάνι του Θερμαϊκού, εμφανίσθηκε από νωρίς μία έντονη οικιστική
δραστηριότητα με τη δημιουργία πολλών μικρών πόλεων ("πολισμάτων"), μεταξύ των
οποίων κύρια ήταν η Θέρμη,
από την οποία πήρε και το όνομά του ο Θερμαϊκός
κόλπος. Η οικιστική αυτή δραστηριότητα συμπίπτει με την ανάπτυξη της δυναστείας
των Μακεδόνων, που από τα ορεινά της Μακεδονίας και τις πεδιάδες γύρω από τους
ποταμούς (Ανω) Αλιάκμονα,
Αξιό και Εριγώνα, προωθήθηκαν προς τα παράλια του Θερμαϊκού, ιδιαίτερα στα χρόνια
του βασιλιά της Μακεδονίας Αμύντα Α΄ (520-500 π.Χ.). Προηγούμενα και από τον 7ο
π.Χ. αιώνα, στο χώρο της Μακεδονίας και ιδιαίτερα στη Χαλκιδική
και στο Θερμαϊκό, είχε δημιουργηθεί μία σειρά πόλεων-αποικιών από τους Έλληνες
του νότου, κύρια των πόλεων της Χαλκίδας,
Ερέτριας, Κορίνθου
και Αθήνας.
Εμφάνιση των Μακεδόνων-Μακεδονική Δυναστεία (2.000 π.Χ.-148 π.Χ.)
Η παρουσία των Μακεδόνων στο βορειοελλαδικό χώρο γίνεται γύρω στο
2.000 π.Χ. Οι Μακεδόνες ήταν Δωριείς που δεν ακολούθησαν τη μεγάλη μάζα των ομοφύλων
τους στη μετακίνησή τους προς τη νότια Ελλάδα, αλλά παρέμειναν και εγκαταστάθηκαν
στα ορεινά της Μακεδονίας. Δεν είχαν έτσι καμία ουσιαστική διαφοροποίηση από τους
Έλληνες του νότου. Μιλούσαν ένα διαλεκτικό ιδίωμα των Δωριέων, χρησιμοποιούσαν
ελληνικά ονόματα και πίστευαν στους ίδιους Θεούς των αδελφών τους του νότου. Από
τον 5ο π.Χ. αιώνα μάλιστα αρχίζει μία άνθηση των Ελλήνων της Μακεδονίας, παράλληλα
με αυτή της νότιας Ελλάδας. Πολλές τότες πόλεις του βορειοελλαδικού χώρου έγιναν
κέντρα όπου αναπτύχθηκαν σε υψηλά επίπεδα τα γράμματα και οι τέχνες (Αβδηρα,
Θάσος, Στάγειρα,
Αμφίπολη, Ολυνθος,
Πέλλα, Δίον,
Αιγές κ.λπ.).
Ιδιαίτερη ακμή και αίγλη γνώρισε η Μακεδονία στα χρόνια του Φιλίππου
Β΄, βασιλιά της Μακεδονίας, που ανάλαβε το θρόνο στα 358 π.Χ., σε μία εποχή εσωτερικών
και εξωτερικών πολέμων, με συσσωρευμένα πολλά προβλήματα. Ο Φίλιππος, μετά από
πολλούς αγώνες, κατάφερε να κυριαρχήσει στο χώρο της Ελλάδας και ιδιαίτερα της
Μακεδονίας και να αναγνωρισθεί -έστω και μεταγενέστερα- σαν ο θεμελιωτής της έννοιας
του ελληνικού κράτους, όταν κυριαρχούσαν στην Ελλάδα οι διασπαστικές τάσεις των
πόλεων-κρατών του ελληνικού χώρου.
Το 334 π.Χ., ο γιος του Φιλίππου, Αλέξανδρος ο Μέγας, βασιλιάς της
Μακεδονίας και κυρίαρχος αναμφισβήτητος όλης της Ελλάδας θα πραγματοποιήσει τη
μεγάλη του εκστρατεία κατά των Περσών της Μ. Ασίας. Το 323 π.Χ., ο μεγάλος αυτός
στρατηλάτης θα πεθάνει στη Βαβυλώνα,
για να αρχίσουν οι πόλεμοι των "Διαδόχων" της απέραντης αυτοκρατορίας
του. Ο Κάσσανδρος, ο μεγαλύτερος γιος του στρατηγού του Μεγάλου Αλεξάνδρου Αντίπατρου,
δεν ακολούθησε το Μακεδόνα στρατηλάτη στη μεγάλη του εκστρατεία στη Μ. Ασία. Έμεινε
στη Μακεδονία σαν "επιμελητής" του Μακεδονικού κράτους. Αργότερα, μετά
τη συνέλευση των "Διαδόχων" στον Τριπαράδεισο της Συρίας (321 π.Χ.),
όπου ο Αντίπατρος ορίστηκε "επιμελητής" της αυτοκρατορίας, ο Κάσσανδρος
έγινε χιλίαρχος του Μακεδονικού ιππικού στην Ασία. Όταν πέθανε ο Αντίπατρος (319
π.Χ.) αφήνοντας διάδοχό του το στρατηγό Πολυσπέρχοντα, ο Κάσσανδρος στράφηκε κατά
του νέου ηγεμόνα έχοντας συμμάχους τον Πτολεμαίο, τον Αντίγονο, τον Λυσίμαχο και
τον Ευμένη. Στους πολέμους της διαδοχής πήρε μέρος και η μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου,
υποστηρίζοντας το στρατηγό Πολυσπέρχοντα. Όμως στη μάχη της Πύδνας
μεταξύ των αντιμαχομένων, ο Κάσσανδρος νίκησε την Ολυμπιάδα και την καταδίκασε
σε θάνατο. Η πράξη του όμως αυτή δημιούργησε μεγάλες αντιδράσεις στη Μακεδονία,
όπου τα κατορθώματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, γιου της Ολυμπιάδας, είχαν κιόλας
γίνει θρύλος με επικές διαστάσεις. Κάτω από αυτή την πραγματικότητα, για να φανεί
αρεστός στη Μακεδονική αριστοκρατία, ο Κάσσανδρος ίδρυσε τη Θεσσαλονίκη, δίνοντας
σε αυτή το όνομα της συζύγου του και αδελφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου από άλλη μητέρα.
Στην ενέργειά του αυτή προχώρησε ο Κάσσανδρος προβλέποντας τη δυσμενή
εξέλιξη της ως τότε πρωτεύουσας του Μακεδονικού κράτους, Πέλλας. Η Πέλλα δεν προσφερόταν
πια σαν πρωτεύουσα, κύρια από λόγους ανύπαρκτης φυσικής οχύρωσης, γεωγραφικής
ακαταλληλότητας και δυσχέρειας στη θαλάσσια επικοινωνία.
Η Θεσσαλονίκη κτίσθηκε με επίκεντρο την αρχαία πόλη Θέρμη, αφού συγχωνεύθηκαν
σε αυτή 26 άλλες μικρές πόλεις ("πολίσματα") της περιοχής. Ο αρχαίος
γεωγράφος Στράβωνας αναφέρει μεταξύ αυτών των μικρών πόλεων την Απολλωνία, τη
Χαλάστρα, τη Γαρησκό την Αίνεια
και την Κισσό.
Στόχος του οικιστή της Θεσσαλονίκης Κάσσανδρου ήταν ασφαλώς να δημιουργήσει
τη μελλοντική μητρόπολη της Μακεδονίας. Και η ιστορία τον δικαίωσε απόλυτα. Η
Θεσσαλονίκη, με τα έξοχα γεωπολιτικά χαρακτηριστικά της, γρήγορα εξελίχθηκε σε
πρωτεύουσα της Μακεδονίας και διατηρήθηκε τέτοια σε ολόκληρη τη μακραίωνη ιστορία
της.
Η πόλη της Θεσσαλονίκης φαίνεται πως οχυρώθηκε νωρίς με τείχη. Μόλις
30 χρόνια μετά την ίδρυσή της ο βασιλιάς της Μακεδονίας Αντίγονος την επέλεξε
σαν τον πιο ασφαλή τόπο για να αμυνθεί κατά του επιδρομέα βασιλιά της Ηπείρου
Πύρρου.
Αργότερα, το 279 π.Χ., έξω από τα τείχη της πόλης συντρίφτηκε φοβερή
επίθεση Κελτών επιδρομέων. Στη μάχη, μάλιστα, αυτή σκοτώθηκε ο βασιλιάς της Μακεδονίας
Πτολεμαίος ο Κεραυνός, υπερασπιζόμενος τη Θεσσαλονίκη.
Περίοδος Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (148 π.Χ.-313 μ.Χ.)
Στη ρωμαϊκή περίοδο η Θεσσαλονίκη εξελίχθηκε σε ακμαία πόλη, για να
γίνει γρήγορα πρωτεύουσα ρωμαϊκής επαρχίας.
Μετά την ήττα του τελευταίου Μακεδόνα βασιλιά Περσέα από τους Ρωμαίους
του Ύπατου Αιμίλιου Παύλου στην Πύδνα
(168 π.Χ.) και την ίδια τύχη του Ανδρίσκου (148 π.Χ.), η Μακεδονία περιήλθε ολοκληρωτικά
στους Ρωμαίους.
Όλη τότε η περιοχή της Μακεδονίας χωρίστηκε σε 4 τμήματα ("regiones")
και η Θεσσαλονίκη έγινε πρωτεύουσα
του "δεύτερου" τμήματος της Μακεδονίας ("Macedonia Secunda") για χρονικό
διάστημα 20 χρόνων.
Την περίοδο αυτή πολλά μνημεία και καλλιτεχνικοί θησαυροί της Μακεδονίας
και της Θεσσαλονίκης ξηλώθηκαν από "αργυρολόγους" Ρωμαίους διοικητές της επαρχίας
για να μεταφερθούν σαν τρόπαια στη Ρώμη
και να επιδειχθούν στους "Θριάμβους" που οργάνωσαν οι Ρωμαίοι για να τιμηθούν
οι νικητές. Μετά το 148 π.Χ. οι 4 επαρχίες της Μακεδονίας ενοποιήθηκαν σε μία,
για να δημιουργηθεί η επαρχία της Μακεδονίας ("Provincia Macedonia")
με πρωτεύουσα τη Θεσσαλονίκη. Στην επαρχία αυτή συμπεριλήφθηκε σε λίγο και η νότια
Ελλάδα, για να ισχύσει αυτό το καθεστώς 120 χρόνια, ως την εποχή του Αυγούστου
(27 π.Χ.), οπότε αποσπάστηκε η νότια Ελλάδα και δημιουργήθηκε από αυτήν η επαρχία
Αχαϊας ("Provincia Achaia").
Την περίοδο αυτή η Θεσσαλονίκη είναι η "μήτηρ πάσης της Μακεδονίας".
Είναι το κέντρο όλης της χερσονήσου του Αίμου,
με αναπτυγμένο εμπόριο, βιοτεχνία και προπαντώς με μεγάλη πνευματική και πολιτιστική
ανάπτυξη. Η πόλη μάλιστα κρατά τον ελληνικό της χαρακτήρα, γεγονός που αποδεικνύεται
από πλήθος επιγραφών και νομισμάτων της εποχής. Μεγάλες και ευεργετικές ήταν οι
επιπτώσεις του γειτονέματος της Θεσσαλονίκης με τη στρατιωτική Via Egnatia (Εγνατία
οδό), που κατασκεύασαν οι Ρωμαίοι πάνω στα ίχνη παλιότερου δρόμου που μνημονεύει
ο Αριστοτέλης, για να ενώσουν την Αδριατική
(Δυρράχιο) με τον Ελλήσποντο
και τη Μ. Ασία. Ο δρόμος αυτός, που διευκόλυνε σημαντικά και το εμπόριο, πιστεύεται
πως περνούσε λίγα μόλις χιλιόμετρα βόρεια της Θεσσαλονίκης.
Οι Ρωμαϊκές λεγεώνες που κατάκλυσαν την Ελλάδα δεν ήταν πάντα αήττητες.
Έτσι, πολλές φορές η Μακεδονία και η Θεσσαλονίκη πέρασαν, στην πρώτη περίοδο της
ρωμαιοκρατίας φοβερούς κινδύνους από επιδρομές βαρβάρων. Ο Ρωμαίος κτήτορας Κικέρωνας,
που κατάφυγε στη Θεσσαλονίκη το 58 π.Χ. ως πολιτικός εξόριστος, αναφέρει μία παρόμοια
σκληρή δοκιμασία, όταν βάρβαρα φύλα του βορρά επιτέθηκαν κατά της Θεσσαλονίκης,
αναγκάζοντας τους κατοίκους της να αμυνθούν με σθένος για να σωθούν. Κατασκευάσθηκαν
τότε με γρήγορο ρυθμό πολλά οχυρά έργα στην Ακρόπολη της Ανω Πόλης, όπου συγκεντρώθηκαν
οι κάτοικοι και η φρουρά της πόλης για να αντιμετωπίσουν τους επιδρομείς.
Στον εμφύλιο πόλεμο των Ρωμαίων (49-31 π.Χ.) η Μακεδονία έγινε ο χώρος
αναμέτρησης των εμπολέμων (φιλοκαισαρικοί, δημοκρατικοί). Η πόλη στους πολέμους
αυτούς είχε ταχθεί με το μέρος των αυτοκρατορικών Αντωνίου και Οκταβίου, παρόλο
τον κίνδυνο που διέτρεχε σε περίπτωση επικράτησης των αντιπάλων τους. Μετά τη
νίκη των αυτοκρατορικών στους Φιλίππους
(42 π.Χ.), οι Θεσσαλονικείς έστεισαν τιμητική αψίδα στη δυτική πύλη του Αξιού,
για να τιμήσουν τους νικητές Αντώνιο και Οκτάβιο που μπήκαν θριαμβευτικά στην
πόλη. Αποτέλεσμα της στάσης αυτής της πόλης ήταν να ονομασθεί η Θεσσαλονίκη
"ελεύθερη πόλη" ("Liberam Civitatem"), να αποκτήσει πολλά προνόμια και ακόμα ο
"δήμος" της ουσιαστική αυτοδιοίκηση. Ενδεικτικό αυτής της αυτοδιοίκησης της πόλης,
που την κράτησε για αιώνες και στο Βυζάντιο, ήταν οι δημόσιες ελεύθερες συνεδριάσεις
του "δήμου" και το γεγονός ότι την πόλη υπερασπιζόταν "δημοτική" φρουρά. Με λαμπρότητα,
την περίοδο αυτή, γιορτάζονταν στη Θεσσαλονίκη τα "Ολύμπια" και τα "Πύθια", κατά
τα πρότυπα των αρχαίων αγώνων της Ολυμπίας, ενώ παράλληλα καλλιεργούνταν τα γράμματα
και οι τέχνες. Περίφημοι σοφοί δάσκαλοι, συγγραφείς, φιλόσοφοι, ποιητές και λόγιοι,
ζούσαν και δίδασκαν στην πόλη, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για μια πολύπλευρη
πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη, καθώς μάλιστα το αναπτυγμένο εμπόριο έφερνε
στην πόλη κάθε κοινωνική ζύμωση και κάθε ανθρώπινη αγωνία και αναζήτηση.
Με την παραπάνω εικόνα να κυριαρχεί στην πόλη το πρώτο μισό του 1ου
μ.Χ. αιώνα, δεν ήταν συμπτωματικό ή τυχαίο το ότι ο Απόστολος Παύλος διάλεξε τη
Θεσσαλονίκη, αμέσως μετά τους Φιλίππους
της Καβάλας, για πρώτο του μεγάλο σταθμό για τη διάδοση της νέας θρησκείας του
Χριστιανισμού στην Ευρώπη. Με τον ερχομό του το 50 μ.Χ. στη Θεσσαλονίκη, ο Απόστολος
Παύλος ιδρύει στην πόλη τη "Χρυσή Πύλη", όπως την ονομάζει χαρακτηριστικά, τη
δεύτερη Χριστιανική Εκκλησία στον Ευρωπαϊκό χώρο. Προς τους κατοίκους της πόλης
ο Απόστολος Παύλος θα στείλει σε λίγο τις γνωστές Α΄ και Β΄ προς "Θεσσαλονικείς"
επιστολές του, που αποτελούν σημαντικά κείμενα της χριστιανικής πίστης.
Η μεγαλύτερη ακμή της Θεσσαλονίκης στη Ρωμαϊκή περίοδο σημειώνεται
στα χρόνια του Καίσαρα Γαλέριου. Ο Γαλέριος, γαμπρός του Διοκλητιανού και μέλος
της Ρωμαϊκής "Τετραρχίας", όταν έγινε κυβερνήτης ολόκληρης της Βαλκανικής, του
"Ιλλυρικού", όπως ονομαζόταν τότε, έκανε τη Θεσσαλονίκη έδρα της εξουσίας του
(αρχές του 4ου μ.Χ. αιώνα). Στην πόλη κατασκευάστηκαν επιβλητικά ανάκτορα και
μεγάλα κτιριακά συγκροτήματα από δημόσια κτίρια. Μερικά από τα κτίρια αυτά, που
ολόκληρα ή τμήματά τους διασώθηκαν ως τις μέρες μας (Ροτόντα, Ανάκτορα, Θριαμβική
Αψίδα Γαλερίου, Αρχαία Αγορά κ.ά.) δείχνουν το μέγεθος της μεγαλοπρέπειας που
επικρατούσε την περίοδο αυτή στη Θεσσαλονίκη.
Την πόλη διέσχιζε κατά μήκος ένας "φαρδύς δρόμος", η σημερινή Εγνατία
οδός (Via Egnatia), που άρχιζε από τη "Χρυσή Πύλη" (πύλη του Αξιού, σημερινή πλατεία
Δημοκρατίας) και έφτανε στην "Κασσανδρεωτική πύλη" (πύλη της Καλαμαριάς, σημερινή
πλατεία Συντριβανίου) στα ανατολικά τείχη. Ένας άλλος δρόμος, παράλληλος προς
τον προηγούμενο στη θέση της σημερινής οδού Αγίου Δημητρίου, ένωνε τις άλλες δύο
πύλες της πόλης: τη "Ληταία Πύλη", των δυτικών τειχών με τη "Νέα Χρυσή Πύλη" ανατολικά,
ενώ ένας κάθετος δρόμος, πιθανά στη θέση της σημερινής οδού Βενιζέλου, ένωνε το
λιμάνι με την Ακρόπολη (Ανω Πόλη), όπου στρατοπέδευε η φρουρά της πόλης. Ακόμα,
περιγραφές αρχαίων συγγραφέων αλλά και ευρήματα αρχαιολογικών ερευνών δείχνουν
πως στο ανατολικό και δυτικό τμήμα της Θεσσαλονίκης, έξω από τα τείχη, υπήρχαν
νεκροταφεία στην ίδια θέση περίπου με εκείνα της ελληνιστικής εποχής.
Στις αρχές του 4ου μ.Χ. αιώνα τοποθετείται χρονικά και ο μαρτυρικός
θάνατος του προστάτη και πολιούχου της Θεσσαλονίκης Αγίου Δημητρίου και του φίλου
του Νέστορα. Από τότε, η Θεσσαλονίκη έγινε το κέντρο της λατρείας του Αγίου Δημητρίου
σε ολόκληρο το χριστιανικό κόσμο. Ο "μυροβλήτης" Αγιος Δημήτριος συνδέθηκε
άρρηκτα με την τύχη της πόλης και η παράδοση αναφέρει πολλές περιπτώσεις σωτήριας
επέμβασής του για να σωθεί η πόλη από τις επιδρομές των βαρβάρων.
Για τη συνέχεια της ιστορίας της αρχαίας Θεσσαλονίκης βλέπε σύγχρονη πόλη
: Θεσσαλονίκη
Το κείμενο παρατίθεται τον Αύγουστο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας
ΔΙΑΒΑΤΑ (Κωμόπολη) ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Το Dudular ήταν τούρκικο τσιφλίκι ευρισκόμενο δυτικά του Χαρμάνκιοι
και βόρεια του αμαξιτού δρόμου Θεσσαλονίκης-Γιαννιτσών.
Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση η ονομασία του οικισμού προέρχεται από τον τούρκικο
γυναικείο τίτλο "Dudu" (όμορφη κυρά), τον οποίο έφερε κάποια επώνυμη
μουσουλμάνα κάτοικός του. Αγνωστο είναι αν το Ντούντουλαρ έχει κάποια σχέση με
το δημοφιλή λαϊκό χορό "ντούντουλο", ο οποίος χορευόταν σε διάφορα μέρη
της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας,
κυρίως την τρίτη ημέρα του Πάσχα, με τη δοξασία ότι εμπεριείχε το στοιχείο επίκλησης
της βροχής.
Το Ντούντουλαρ ανήκε στο μουκατά των χωριών των καρβουνιάρηδων και
οι κάτοικοί του ήταν υποχρεωμένοι να παρασκευάζουν και να παραδίδουν ετήσια στο
τουρκικό δημόσιο ορισμένη ποσότητα ξυλοκάρβουνων για τις ανάγκες των Σιδηροκαυσίων
(Μαντεμοχώρια Χαλκιδικής).
Παράλληλα οι κάτοικοι του τσιφλικιού ασχολούνταν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.
Τους 15ο-16ο αιώνες το Ντούντουλαρ διέθετε 21 σπίτια, τα οποία αυξήθηκαν
σε 34 κατά τους 17ο-18ο αιώνες. Το 1694 όλοι οι κάτοικοι του οικισμού ήταν χριστιανοί,
πλήρωσαν δε τότε ispense 200 άσπρα.
Οι κάτοικοι του Ντούντουλαρ εκκλησιάζονταν στο ναό του Αγίου Δημητρίου,
που κτίσθηκε το 1853 και αποτελεί σήμερα διατηρητέο εκκλησιαστικό μνημείο. Ο ναός
αυτός βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του οικισμού των Διαβατών, μέσα στον περίβολο
του τοπικού νεκροταφείου. Το τέμπλο του ναού αποτελεί ξυλόγλυπτο έργο τέχνης,
διακοσμημένο με αξιόλογες εικόνες αγιογράφων της Κουλιακιάς. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό
του ναού του Αγίου Δημητρίου αποτελούν οι πολλές σλάβικες επιγραφές, στοιχείο
ενδεικτικό της προσχώρησης των κατοίκων του Ντούντουλαρ στη σχισματική εκκλησία
της Βουλγαρίας.
Κατά το σχολικό έτος 1894-1895 στο ελληνικό γραμματοδιδασκαλείο του
Ντούντουλαρ φοιτούσαν 14 μαθητές και δίδασκε ένας δάσκαλος. Το 1906 το γραμματοδιδασκαλείο
του οικισμού ήταν βουλγάρικο και φοιτούσαν σ' αυτό 20 μαθητές.
Στις αρχές του 20ου αιώνα το Ντούντουλαρ ανήκε στην ιδιοκτησία του
Σκενδέρ πασά και κατοικούνταν από 26 βουλγάρικες οικογένειες, που αριθμούσαν 156
κατοίκους.
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Δήμου Εχεδώρου
ΕΛΕΥΘΕΡΙΟ-ΚΟΡΔΕΛΙΟ (Δήμος) ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ
Εν Αθήναις τη 18 Ιανουαρίου 1934 ΤΕΥΧΟΣ ΠΡΩΤΟΝ Αρ. Φύλλου 23
ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΑ
Περί αναγνωρίσεως κοινοτήτων εν τω νομώ Θεσσαλονίκης.
Αναγνωρίζομεν εν τω νομώ Θεσσαλονίκης εις ιδίας κοινότητας τους κάτωθι συνοικισμούς
αποσπώμενους εκ του δήμου Θεσσαλονίκης.
1) Ευκαρπίαν, υπό το όνομα "κοινότης Ευκαρπίας" και με έδραν τον ομώνυμον
συνοικισμόν.
2) Κορδελιό, υπό το όνομα "κοινότης Κορδελιού" και με έδραν τον ομώνυμον συνοικισμόν.
Εις την αναγνωριζομένην ταύτην κοινότητα ενούνται και οι συνοικισμοί Παλαιό
Χαρμανκιόϊ, Νέο Κορδελιό και Νέος Κουκλουτζάς, αποσπώμενοι εκ του αυτού δήμου.
Το κείμενο παρατίθεται τον Απρίλιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Δήμου Ελευθερίου Κορδελίου
ΕΧΕΔΩΡΟΣ (Δήμος) ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ο Εχέδωρος ήταν ανέκαθεν χείμαρρος, ο οποίος πάντοτε είχε περιορισμένες
ποσότητες νερού. Μάλιστα ο Ηρόδοτος αναφέρει, ότι τα νερά του Εχεδώρου δεν έφθασαν
για να ξεδιψάσει ο στρατός του Ξέρξη. Ο Εχέδωρος πηγάζει από τους πρόποδες του
βουνού Κερκίνη και δια
μέσου των στενών "Νάρες" εισέρχεται στον κάμπο της Θεσσαλονίκης
και εκβάλλει στο Θερμαϊκό
κόλπο. Κατά την αρχαιότητα η κοίτη του ποταμού απείχε από τη Θεσσαλονίκη
περί τα οκτώ χιλιόμετρα και κατέληγε στο έλος, που υπήρχε δίπλα στις εκβολές του
Αξιού. Η πρώτη ονομασία
του ποταμού ήταν "Ηδωνός". Η ονομασία αυτή προέρχεται από τους Ήδωνες,
οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στις όχθες του στις αρχές της δεύτερης χιλιετίας π.Χ.
Εν τούτοις κατά την αρχαιότητα ήταν γνωστός με τις ονομασίες "Εχέδωρος",
"Εχείδωρος" και "Χείδωρος". Όλες αυτές οι ονομασίες προέρχονται
από τη σύνθεση του ρήματος "έχω" και του ουσιαστικού "δώρο",
το οποίο συμβολίζει προφανώς τον άφθονο χρυσό, που περιείχαν τα νερά του ποταμού.
Το "Etymologicon Magnum Lexikon", που γράφτηκε από μοναχούς
κατά τη βυζαντινή περίοδο, αναφέρει τα εξής για τον Εχέδωρο "Ποταμός της
Μακεδονίας, ο πρότερον Ηδωνός καλούμενος. Ο έχων δώρα. Χρυσού γαρ καταφέρων ψήγματα,
οι εγχώριοι αρύονται δέρματα αιγών κείραντες και καθιέντες εις το ύδωρ".
Από τις φράσεις αυτές πληροφορούμαστε τόσο την προέλευση της ονομασίας του ποταμού,
όσο και τον τρόπο, με τον οποίο οι κάτοικοι των παρόχθιων περιοχών του συνέλεγαν
το ευγενές μέταλλο. Ο τρόπος αυτός ήταν η ρίψη γιδοπροβιών στα νερά του ποταμού
και η "αγκίστρωση" των ψηγμάτων του πολύτιμου μετάλλου στην τριχωτή
πλευρά τους. Στο προαναφερθέν βυζαντινό λεξικό διατυπώνεται διαζευτικά και μία
άλλη εκδοχή της προέλευσης της ονομασίας του Εχεδώρου. Συγκεκριμένα αναγράφεται
η φράση "...ή από Δώρου τινός Αρκάδος, ός συμμαχών Αλεξάνδρω τω Φιλαδέλφω,
εμπεσών ποταμώ, αίτιος γέγονε της ονομασίας".
Σύμφωνα με τον καθηγητή Μ. Τιβέριο η εκμετάλλευση του χρυσού του Εχεδώρου
άρχισε πιθανότατα κατά τη μέση γεωμετρική εποχή. Αυτό συνάγεται από το γεγονός,
ότι κατά τον 9ο π.Χ. αιώνα παρατηρήθηκαν για πρώτη φορά σημαντικές ποσότητες εισαγμένης
γεωμετρικής κεραμικής από την Αττική
και την Εύβοια. Η επείσακτη
αυτή κεραμική, που εντοπίσθηκε τόσο στη "διπλή τράπεζα" της Αγχιάλου,
όσο και σε ορισμένους τάφους του αρχαίου νεκροταφείου της Σίνδου,
οδηγεί στο συμπέρασμα, ότι οι νότιοι Έλληνες αντάλλασαν τα πολύτιμα αγγεία τους
με το χρυσό του Εχεδώρου. Η προβειά συλλογής του χρυσού, που ονομαζόταν "κως",
προσέδωσε πιθανότατα στον ποταμό και την ονομασία "Γαλλικός". Οι χρήστες
της προβειάς έδωσαν συμβολικά σ'αυτήν τον επιθετικό προσδιορισμό "καλή",
εξ αιτίας της πολύτιμης ιδιότητάς της. Σταδιακά οι δύο λέξεις "καλή"
και "κως", συγχωνεύθηκαν και διαμόρφωσαν τη λέξη "καλλικώς",
η οποία έγινε "γαλλικώς", διότι στη μακεδονική διάλεκτο το γράμμα "γ"
χρησιμοποιούνταν αντί του "κ". Δεν έχει προσδιορισθεί χρονικά η μετονομασία
του Εχεδώρου σε Γαλλικό. Πάντως κατά τους βυζαντινούς χρόνους ήταν σε χρήση οι
ονομασίες "Γαλλικός", "Γαλικός" και "Γαλυκός". Ειδικότερα,
ο Ι. Καντακουζηνός αναφέρει "...ήλθεν εις Γαλικόν, ποταμόν τινά εγγύς Θεσσαλονίκης",
ο δε Ν. Βρυένιος γράφει "...επεί προς ποταμόν γέγονεν, ον Γαλλικόν καλούσιν
εγχώριοι...".
Ο Γερμανός αρχαιολόγος Α.Struck ισχυρίζεται, ότι η ονομασία του Γαλλικού
έλκει την προέλευσή της από τους Γαλάτες, οι οποίοι εποίκισαν την περιοχή του
ποταμού κατά την περίοδο της ρωμαιοκρατίας. Ανάλογη άποψη διατυπώνει και ο ιστορικός
ερευνητής Γ. Σταυρίδης, που ισχυρίζεται ότι ο Εχέδωρος μετονομάσθηκε σε Γαλλικό
προς εξευμενισμό των Γαλατών, οι οποίοι επέδραμαν στη Μακεδονία
το 279 π.Χ.
Ο Αγγλος ιστορικός Ν. Hammond, ερμηνεύοντας μία παράγραφο του βιβλίου
"Περί Κτισμάτων" του βυζαντινού ιστορικού Προκοπίου (6ος αι.), ταυτίζει
τον αναγραφόμενο σ'αυτήν ποταμό "Ρήχιο" με τον Εχέδωρο. Πρόκειται προφανώς
για λανθασμένη εκτίμηση, αφού Ρήχιος ονομάζεται ένας μικρός ποταμός, που δια μέσου
των στενών της Ρεντίνας
εκβάλλει στο Στρυμονικό
κόλπο. Φαίνεται, ότι ο Ν. Hammond παρασύρθηκε τόσο από τη φράση του Προκοπίου,
ότι ο ποταμός αυτός έρρεε "όχι πολύ μακριά από τη Θεσσαλονίκη", όσο
και από τον προβληματισμό της έκδοσης του "University Harvard Press"
μήπως ο αναγραφόμενος στο κείμενο αυτό του Προκοπίου ποταμός είναι ο Αξιός.
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Δήμου Εχεδώρου
ΘΕΡΜΑΪΚΟΣ (Δήμος) ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Η Ιστορία της περιοχής μας ξεκινάει το 1923 οπότε και εγκαταστάθηκαν
οι πρώτοι κάτοικοι που ήρθαν μετά από τη Μικρασιατική Καταστροφή ως πρόσφυγες
από τη Περιοχή της Μικράς Ασίας και της Θράκης, που σήμερα ανήκουν στη Τουρκία.
37.387 πρόσφυγες δημιούργησαν 75 προσφυγικούς συνοικισμούς στην περιοχή της Θεσσαλονίκης.
Από αυτούς, 1.754 από τα παράλια της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης καταφεύγουν
στα νοτιοανατολικά παράλια του Θερμαϊκού
Κόλπου και δημιουργούν τρείς συνοικισμούς: την Αγία
Τριάδα, τους Νέους Επιβάτες
και την Περαία.
Η Περαία εκείνη την εποχή ήταν στην ιδιοκτησία ενός τούρκου Μπέη,
όπου αρχικά εγκαταστάθηκαν 204 οικογένειες (132 από τη Δυτική Μικρά Ασία και 72
από την Ανατολική Θράκη), συνολικά 740 άτομα. Η καταγωγή των προσφύγων από δύο
διαφορετικές περιοχές είχε σαν αποτέλεσμα να υπάρξουν διαφωνίες για το όνομα που
θα δινόταν στον προσφυγικό συνοικισμό. Ο τότε Διευθυντής Εποικισμού Μακεδονίας
πρότεινε την σημερινή ονομασία, και μετά από μια κλήρωση των 3 προτεινόμενων ονομάτων
από την κληρωτίδα βγήκε το όνομα Περαία. Δυτικά της Περαίας και κατά
μήκος της Παραλίας βρίσκονται οι Νέοι Επιβάτες. Την εποχή εκείνη ήταν τούρκικο
τσιφλίκι και λεγόταν Μπαξέ Τσιφλίκι. Εκεί κατέφυγαν 159 οικογένειες (631 άτομα)
όλες προερχόμενες από τους Επιβάτες, που ήταν παράλια πόλη στα βόρεια της Προποντίδας,
και έδωσαν και το όνομα Νέοι Επιβάτες στον συνοικισμό τους.
Τέλος δυτικά των Ν.Επιβατών και κατά μήκος της παραλίας βρίσκεται
η Αγία Τριάδα. Στο χώρο αυτό που τότε ονομαζόταν "Λευκή Βρύση", εγκαταστάθηκαν
40 οικογένειες από το Ξάστερο και 45 οικογένειες από το Οικονομειό, που βρισκόταν
πολύ κοντά στους Επιβάτες.
Η ζωή στους προσφυγικούς συνοικισμούς άρχισε να οργανώνεται και η
περιοχή να αναπτύσσεται με πολύ γρήγορους ρυθμούς. Έτσι στα 78 χρόνια που μεσολάβησαν
μέχρι σήμερα υπήρξε ραγδαία εξέλιξη σ'όλους τους τομείς. Αναμφίβολα η γεωγραφική
θέση της Περιοχής και η μικρή απόσταση που την χωρίζει από το μεγάλο αστικό κέντρο
(Θεσσαλονίκη) συνέβαλαν στην ανάπτυξή της και ενίσχυσαν τη συμμετοχή της στα κοινωνικά
και πολιτιστικά δρώμενα. Έτσι παρότι ο Δήμος
Θερμαϊκού βρίσκεται στην Περιφέρεια, δεν υπολείπεται των αστικών κέντρων.
Το κείμενο παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Θερμαϊκού
ΘΕΡΜΗ (Χωριό) ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Η ζωή στην περιοχή ξεκινάει από τη νεολιθική εποχή (5.000 π.Χ.). Οι
αρχαιολογικές έρευνες έχουν αποδείξει τη συνεχή κατοίκηση της περιοχής κατά τη
διάρκεια όλων των προϊστορικών χρόνων και της ιστορικής περιόδου μέχρι σήμερα.
Ευρήματα των ανασκαφών του νεκροταφείου δείχνουν ότι κατά την περίοδο
των αρχαίων χρόνων και της κλασικής αρχαιότητας, στα όρια του σημερινού οικισμού
της Θέρμης, είχε αναπτυχθεί μια σημαντική αρχαία πόλη.
Στους παλαιοχριστιανικούς και βυζαντινούς χρόνους η Θέρμη που ονομαζόταν
τότε Σέδες, ήταν πλούσια αγροτική περιοχή και χρησιμοποιήθηκε για την εγκατάσταση
μετοχίων αυτοκρατορικών μονών.
Από το 1906 άρχισαν να εγκαθίστανται στην περιοχή πρόσφυγες από την
Ανατολική Ρωμυλία, τη Μικρά
Ασία, τη Θράκη και τον Καύκασο. Το μεγάλο κύμα προσφύγων ήρθε μετά το 1920
από τον Πόντο, οπότε έφθασαν και Βλάχοι και Σαρακατσάνοι.
Το 1994 η Κοινότητα Θέρμης αναγνωρίζεται σε Δήμο ενώ το 1998 με την
εφαρμογή του Νόμου "Καποδίστριας" συνενώνεται με τις κοινότητες Ν.
Ραιδεστού, Ταγαράδων
και Ν. Ρυσίου.
Το κείμενο παρατίθεται τον Μάρτιο 2005 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Δήμου Θέρμης
ΚΑΛΑΜΑΡΙΑ (Δήμος) ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Η περιοχή που σήμερα ονομάζουμε Καλαμαριά έχει μια πανάρχαια ιστορία.
Η ζώη στην περιοχή αυτή άνθισε πριν ιδρυθεί η Θεσσαλονίκη
από τον Κάσσανδρο, το 315 π.Χ.
Συγκεκριμένα στο ακρωτήριο του Δήμου Καλαμαριάς (το Καραμπουρνάκι),
οι αρχαιολογικές ανασκαφές και έρευνες, που εδώ και τρία χρόνια ξανάρχισαν, αποδεικνύουν
την ύπαρξη ενός προϊστορικού οικισμού.
Ο οικισμός αυτός γνώρισε μεγάλη ακμή τον 5ο π.Χ. αιώνα, αφού από τα
ευρήματα αποδεικνύεται η επικοινωνία του με τον Μυκηναϊκό πολιτισμό, την Αττική,
την Ιωνία και τα νησιά του
Αιγαίου.
Αντικρουόμενες είναι οι απόψεις των αρχαιολόγων σχετικά με το αν το
Καραμπουρνάκι ταυτίζεται με την Αρχαία Θέρμη
ή αν υπήρξε το επίνειο, το εμπορικό της λιμάνι.
Το τοπωνύμιο "Καλαμαριά" πρωτοεμφανίζεται το έτος 1083,
σε έγγραφο της μονής
Ξενοφώντας και αναφέρεται στη Νοτιοανατολική περιοχή της Θεσσαλονίκης.
Η ονομασία "Καλαμαριά" πιθανότητα προήλθε από παράφραση
του όρου "Καλή μεριά" - ωραία μέρη, ωραίοι τόποι. Η άποψη αυτή ενισχύεται
από το ότι σε πολλές αναφορές η Καλαμαριά περιγράφεται ως ο τόπος με την πλούσια
βλάστηση, τους εύφορους αγρούς, την αφθονία καρπών, αμπελώνων και λουλουδιών.
Μια άλλη εκδοχή υποστηρίζει ότι το όνομα είναι παράγωγο των λέξεων
"Σκάλα - μεριά". "Σκάλα" ήταν ο Βυζαντινός ναύσταθμος, που υπήρχε στην
περιοχή του Μικρού Εμβολου και προστάτευε την είσοδο του Θερμαϊκού
κόλπου από τις επιδρομές των Αράβων πειρατών, μέχρι τον 10ο αιώνα.
Ανάμεσα στα έτη 904 και 1083, η διοικητική ρύθμιση των Βυζαντινών,
ορίζει τη νοτιοανατολική περιοχή της Θεσσαλονίκης
ως Βάνδον και αργότερα, το 1300, ως Καπετανίκειον Καλαμαριάς.
Για το λόγο αυτό η Κασσανδρειώτικη Πύλη που οδηγεί από τη Θεσσαλονίκη
προς τη Χαλκιδική, μετονομάζεται
σε Πύλη της Καλαμαριάς, ονομασία που διατηρεί ως τις αρχές του 20ου αιώνα.
Στα εκτεταμένα όρια του Καπετανικείου, εκτός από τη γεωργική παραγωγή,
ακμάζουν επίσης τα μοναστήρια και τα δεκατρία ονομαστά Μετόχια.
Η περιοχή της σημερινής Καλαμαριάς παραμένει σχεδόν ακατοίκητη μέχρι
το 1920. Οι πρώτοι που θα εγκατασταθούν στον τόπο είναι ´Ελληνες πρόσφυγες
που έρχονται το 1920 από τον Καύκασο και τη Γεωργία.
Η εκτεταμένη όμως εγκατάσταση είναι αυτή των προσφύγων της Μικρασιατικής
καταστροφής το 1922 και της Ανταλλάγης των Πληθυσμών μετά τη συνθήκη της Λωζάννης,
το 1923.
Η τραγωδία της Μικρασιατικής καταστροφής δικαιολογημένα θεωρείται
από τους ιστορικούς σαν η μεγαλύτερη καταστροφή για τον Ελληνισμό, μετά την πτώση
της Κωνσταντινούπολης το
1453.
Πάνω από 1.000.000 ´Ελληνες πρόσφυγες έφυγαν από την Μικρά
Ασία, τον Πόντο και την
Ανατ. Θράκη για να έρθουν
στην Ελλάδα. Σύμφωνα με την
απογραφή του 1928, το 1/4 των προσφύγων (κυρίως αστοί) εγκαταστήθηκαν στη Νότια
Ελλάδα και τα 3/4 (κυρίως αγρότες) στη Βόρεια Ελλάδα.
Από αυτούς υπολογίζεται ότι 80.000 - 100.000 εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη
- που δίκαια ο Γ.Ιωάννου την αποκαλεί "Πρωτεύουσα των προσφύγων" - και
το μεγαλύτερο μέρος τους στην Καλαμαριά που γίνεται ο πολυπληθέστερος προσφυγικός
συνοικισμός, μια πραγματική προσφυγομάνα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Μακεδονία
είχε μόλις πριν 10 χρόνια απελευθερώθει ύστερα από 400 σχεδόν χρόνια Οθωμανικής
κατόχης.
Οι πρόσφυγες της Καλαμαριάς, με επικρατέστερο το Ποντιακό στοιχείο,
είχαν να αντιμετωπίσουν την πείνα, τις στερήσεις, την ανεργία αλλά και τις αρρώστιες
- κυρίως ελονοσία - που μαζί με τις κακουχίες τους θέριζαν. Η δυσκολία της προσαρμογής
στην καινούργια πατρίδα μεγάλη. Αλλά ακόμη μεγαλύτερο το πείσμα τους, η δύναμη
και το πάθος για ένα καινούργιο ξεκίνημα, μια νέα ζωή.
Μετά τη διανομή τον πρώτο καιρό σε σκηνές και σε θαλάμους, από το
1926 και ύστερα ξεκινά η διανομή των οικοπέδων και η κατασκευή των πρώτων σπιτιών,
τα περισσότερα παράγκες στην αρχή, με τη βοήθεια της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων
και της Κοινωνικής Πρόνοιας.
Οργανώνουν (κυρίως οι Πόντιοι) σωματεία και συλλόγους για να διατηρήσουν
ακμαίο το ηθικό τους και να διαφυλάξουν τα ιερά και τα όσια από τις αλησμόνητες
πατρίδες τους.
Ανάμεσά τους επανιδρύουν το αρχαιότερο Ελληνικό - Ποντιακό σωματείο
που είχε ιδρυθεί το 1869 στην Τραπεζούντα,
την "Αδελφότητα Κρωμναίων" αλλά και (το 1925) τον μουσικογυμναστικό
σύλλογο "Απόλλων".
Αλλά αυτή την προσπάθεια ανασυγκρότησης και ανάπτυξης διακόπει λίγο
μετά ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος. Στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής του 1941-44,
η Καλαμαριά πληρώνει το δικό της φόρο αίματος. Καθώς ο συνοικισμός γειτνιάζει
με τον στρατιωτικό στόχο του αεροδρομίου
της Μίκρας, δέχεται συχνούς βομβαρδισμούς. Οι Καλαμαριώτες πήραν ενεργό μερός
στην Εθνική Αντίσταση, πληρώνοντας τη συμμμετοχή τους με 29 θύματα στον μπλόκο
της Καλαμαριάς, την 13η Αυγούστου 1943.
Το κείμενο παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Δήμου Καλαμαριάς
ΜΕΝΕΜΕΝΗ (Δήμος) ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Μετά την απελευθέρωση του 1912 και την ενσωμάτωση στον εθνικό κορμό
των ελληνικών εδαφών της Μακεδονίας ορίστηκαν μέσα σ’ ένα μεταβατικό πλαίσιο τα
όρια και οι αρμοδιότητες του Δήμου
Θεσσαλονίκης, που αναγνωρίστηκε με το Β. Δ/γμα της 3ης Μαϊου 1918 (ΦΕΚ 98/5-5-1918).
Οι ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούσαν, οι τοπικές ιδιομορφίες και
η δυναμική των εξελίξεων καθόρισαν εν πολλοίς τόσο την εξέλιξη του Δήμου Θεσσαλονίκης,
όσο και των κοινοτήτων που σιγά - σιγά άρχισαν να δημιουργούνται.
Στην ευρύτερη αγροτική περιοχή των αγροκτημάτων πολλές συγκεντρώσεις
πληθυσμών μορφοποίησαν νέους συνοικισμούς. Μεταξύ αυτών ήταν και η Νέα Μενεμένη,
οικισμός που δημιουργήθηκε από οικογένειες προσφύγων μετά τη μικρασιατική καταστροφή
του 1922. Το 1926 αποσπάστηκαν από το δήμο Θεσσαλονίκης οι συνοικισμοί Χαρμάνκιοϊ,
Λεμπέτ, Ευκαρπίας και Καρά-Ισίν και αποτέλεσαν την Κοινότητα Χαρμάνκιοϊ, στην
οποία προστέθηκαν οι συνοικισμοί Νέου Κουκλουτζά, Αμπελοκήπων,
Νέας Μενεμένης και Νέου Κορδελιού. Η κοινότητα αυτή εντάχθηκε και πάλι στο Δήμο
Θεσσαλονίκης το 1929.
Ως το 1934 ο Δήμος Θεσσαλονίκης περιλάμβανε σχεδόν ολόκληρο το οικιστικό
- πολεοδομικό συγκρότημα της πόλης. Με το Δ/γμα της 19ης Ιανουαρίου 1934 (ΦΕΚ
23/34) έγιναν σημαντικές ανακατατάξεις στα διοικητικά όρια του Δήμου Θεσσαλονίκης
και δημιουργήθηκαν νέες κοινότητες. Έτσι, οι συνοικισμοί Μενεμένης, Νέου Χαρμάνκιοϊ,
Νέου Βοσπόρου, Νέας Μενεμένης αποτέλεσαν την Κοινότητα Μενεμένης.
Οι Κοινότητες Ελευθερίου, Μενεμένης, Πυλαίας
και Τριανδρίας αναγνωρίσθηκαν
ως δήμοι μετά την απογραφή του έτους 1981, οπότε προέκυψε πληθυσμός μεγαλύτερος
του ορίου των δέκα χιλιάδων κατοίκων. Η αναγνώριση αυτή έγινε με το ΠΔ554/1982
(ΦΕΚ 98 Α /23-8-1982)
... οι άνθρωποι
Ο οικισμός λοιπόν της Μενεμένης δημιουργήθηκε στα 1922, όταν εκατόν
εξήντα περίπου προσφυγικές οικογένειες ήρθαν και εγκαταστάθηκαν από τον τόπο προέλευσής
τους, τη Μενεμένη της Μικράς
Ασίας.
Οι πρώτοι κάτοικοι ήταν αποκλειστικά αγρότες, αλλά με την πάροδο του
χρόνου ασχολήθηκαν ταυτόχρονα με την αμπελουργία και την κτηνοτροφία. Ιδιαίτερη
παράδοση δημιούργησαν ορισμένοι στο επάγγελμα της τουβλοποιϊας.
Όπως προαναφέρθηκε, οι περιοχές εγκατάστασης και εργασίας (Μενεμένη,
Νέα Μενεμένη κ.λπ.) μορφοποιήθηκαν ως νέα κοινότητα το 1935, όταν η Μενεμένη αποσχίστηκε
από το Δήμο Θεσσαλονίκης. Ο κεντρικός οικιστικός πυρήνας και το αγρόκτημα της
κοινότητας του 1935 δεν μεταβλήθηκαν και στα επόμενα χρόνια. Η εσωτερική μετανάστευση
- μετά το 1950 - και η μαζική εισροή πληθυσμών από την ύπαιθρο αλλοίωσε σημαντικά
την οικιστική φυσιογνωμία της ευρύτερης περιοχής, που σιγά - σιγά άρχισε να γκετοποιείται.
Στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1950 δημιουργήθηκε ο συνοικισμός
Δενδροποτάμου σε μια έκταση παλιών αμπελώνων. Μέσα στη δεκαετία αυτή εγκαταστάθηκαν
στην περιοχή και οι πρώτοι Τσιγγάνοι. Παρά τη γειτνίαση της περιοχής με βιομηχανικές
- λιμενικές εγκαταστάσεις η συνοικία απέκτησε οικιστικό χαρακτήρακαι διαμορφώθηκε
ο σημερινός συνοικισμός Αγίου Νεκταρίου.
Πηγή: Θεσσαλονίκη 2300 χρόνια.
Το κείμενο παρατίθεται τον Απρίλιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, του Δήμου Μενεμένης
ΜΗΧΑΝΙΩΝΑ (Δήμος) ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ο νέος Δήμος της Μηχανιώνας που θα υφίσταται από την 1/1/1999 θα προέλθει
από τη συνένωση του Δήμου της Ν. Μηχανιώνας και της Κοινότητας του Αγγελοχωρίου.
Η Ν. Μηχανιώνα μετατράπηκε σε Δήμο την 1/1/1994 με βάση το ΦΕΚ της 1/1/1994. Ο
λόγος της μετρατροπής αυτής εντοπίζεται στο γεγονός της πληθυσμιακής αύξησης.
Όπως θα δούμε ο οικισμός της Ν. Μηχανιώνας αυξήθηκε, με βάση την απογραφή του
1991, ξεπερνώντας τους 5.000 κατοίκους. Οι 5.000 κάτοικοι είναι, σύμφωνα με το
νόμο, το όριο για τη μετατροπή μιας Κοινότητας σε Δήμο. Στη συνέχεια ο Δήμος της
Ν. Μηχανιώνας συνενώθηκε με την Κοινότητα της Ν.
Κερασιάς. Ο νέος Δήμος που προήλθε από τη συνένωση υφίσταται διοικητικά από
το 1995.
Οι τρείς οικισμοί κατοικούνται από πρόσφυγες, κυρίως από τη Μ.
Ασία και τη Θράκη. Όσον αφορά στον οικισμό της Ν. Μηχανιώνας, για τον οποίο
υπάρχουν τα περισσότερο διαθέσιμα ιστορικά στοιχεία, ιδρύθηκε στις 14 Μαΐου του
1923. Η αρχική τους εγκατάσταση έγινε σε σκηνές και αργότερα, προς τα τέλη του
Αυγούστου του ίδιου χρόνου, εγκαταστάθηκαν στα πρώτα προσφυγικά σπίτια που μόλις
είχαν ανεγερθεί. Οι πρώτες οικογένειες που ίδρυσαν τη Ν. Μηχανιώνα ήταν 450 και
προέρχονταν από την "παλιά" Μηχανιώνα της Προποντίδας,
το Αυδήμιο της Α. Θράκης,
την Κερασιά της Ανατολικής Θράκης, το Καστέλι, το Αμπαρλί, και το Τσεσμέ της Σμύρνης.
Αρχικά ο οικισμός υπαγότανε διοικητικά στην Κοινότητα της Επανομής.
Η Ν. Μηχανιώνα αποτέλεσε ξεχωριστή Κοινότητα από τον Ιούνιο του 1926. Το ενδιαφέρον
στοιχείο είναι ότι στη νέα Κοινότητα εντάχθηκαν οι οικισμοί της Ν. Κερασιάς και
του Αγγελοχωρίου. Η αρχική λοιπόν οικιστική σύνθεση συμπίπτει με την "καποδιστριακή"
του μορφή (η Ιστορία συμπίπτει μέσα στους χρονικούς κύκλους της!).
• Για τους περισότερους πρόσφυγες που τελικά εγκατασταθήκανε στην
ευρύτερη περιοχή της Ν. Μηχανιώνας η Μικρασιατική καταστροφή του 1922 σημαίνει
για αυτούς μια σχετικά μεγάλη πορεία στον Ελλαδικό χώρο. Οι περισότεροι κάτοικοι
της μικρασιατικής Μηχανιώνας σταμάτησαν προσωρινά στα Λουτρά της Αιδηψού.
Οι πρόσφυγες που προερχότανε από το Τσεσμέ ακολούθησαν διαφορετική πορεία. Οι
περισσότεροι απ' αυτούς ασκούσαν ναυτικά επαγγέλματα (ψαράδες, ναύτες, καπετάνιοι).
Για αυτό το λόγο οι περισσότεροι πέρασαν με τα δικά τους πλεούμενα στα απέναντι
νησιά (Χίο, Σάμο,
Λέσβο). Όταν πια είχε οικοδομηθεί
η Ν. Μηχανιώνα στη σημερινή της περιοχή τότε εγκαταστάθηκαν και αυτοί εκεί. Το
1923 λοιπόν τους Μηχανιώτες της Αιδηψού τους μεταφέρει το ατμόπλοιο "Θέτις" αρχικά
στη Θεσσαλονίκη και στο τέλος αυτοί εγκαθίστανται στη σημερινή τοποθεσία. Οι γεωργοί,
στο επάγγελμα, εγκαταστάθηκαν στο εσωτερικό και οι ψαράδες στην παραλία.
• Πρώτα οι νέοι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν σε αντίσκηνα, που τους
χορήγησε η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων. Αργότερα το Ελληνικό κράτος σε συνεργασία
με γερμανική εταιρεία προχώρησε στην κατασκευή των πρώτων σπιτιών. Οι κάτοικοι
που προερχότανε από την Αγία Παρασκευή προχώρησαν μόνοι τους στην κατασκευή των
κατοικιών τους . Μόνο ελάχιστα ερείπια απ' αυτούς τους δύο τύπους σπιτιών σώζονται
σήμερα.
• Σημαντικότερος πόρος εκείνης της εποχής για τους Μηχανιώτες
ήταν η αλιεία. Οι κάτοικοι της Μηχανιώνας ήτανε παράκτιοι ψαράδες ενώ αυτοί της
Αγίας Παρασκευής ήταν ιδιοκτήτες καραβιών μέσης αλιείας. Με το πέρασμα του χρόνου
ο οικισμός άρχισε να αναπτύσσει εμπορική δραστηριότητα γεγονός που συνείσφερε
σε νέο εισόδημα. Όσον αφορά στο όνομα του νέου οικισμού δύο είναι οι κυριότερες
εκδοχές για την προέλευσή του. Σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή οι κάτοικοι της μικρασιατικής
Μηχανιώνας προερχότανε από τα Χανιά της Κρήτης. Φαίνεται ότι στη μετοίκησή τους
αυτή οδηγήθηκαν από το γεγονός ότι ήταν δυσαρεστημένοι από την διαμονή τους στα
Χανιά. Όταν λοιπόν αναφερότανε στον αρχικό τρόπο προέλευσης τους αναφωνούσανε:
"μη Χανιά, μη Χανιά". Παραφθορά αυτής της έκφρασης είναι το Μηχανιώτες και ο οικισμός
τους στη Μικρά Ασία επικράτησε να λέγεται Μηχανιώνα. Μάλιστα αυτή η εκδοχή ενισχύεται
από το γεγονός ότι πολλοί από τους Μηχανιώτες φέρουν επώνυμα κρητικής προέλευσης.
Μια δεύτερη εκδοχή του ονόματος λέει ότι στον Μικρασιατικό οικισμό της Μηχανιώνας
λειτουργούσε μηχανουργείο. Από τη δραστηριότητα αυτού του μηχανουργείου λέγεται
ότι πήρε το όνομά του ο οικισμός της Μικράς Ασίας.
Το κείμενο παρατίθεται τον Απρίλιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφίες, του Δήμου Μηχανιώνας
ΝΕΑ ΜΑΓΝΗΣΙΑ (Κωμόπολη) ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Το Αραπλί (Ν. Μαγνησία)
Το Arapli βρισκόταν νότια του αμαξιτού δρόμου Θεσσαλονίκης-Γιαννιτσών,
δίπλα στην ανατολική κοίτη του Γαλλικού
ποταμού. Αρχικά ήταν χωριό, αλλά στη συνέχεια έγινε τούρκικο τσιφλίκι. Η ονομασία
του οικισμού προέρχεται πιθανότατα από την τοπική κατάληξη "li" και
την τούρκικη λέξη "arap", η οποία σημαίνει "αράπης", και μάλλον
οφείλεται στο μελαψό χρώμα των κατοίκων του.
Το Αραπλί ανήκε στο μουκατά των φυλάκων λιβαδιών και οι κάτοικοί του
έτρεφαν άλογα, φοράδες και καμήλες για τις ανάγκες του τουρκικού δημοσίου.
Το 17ο αιώνα το Αραπλί είχε μόλις οκτώ σπίτια, ενώ το 1771 οι χριστιανοί
κάτοικοί του πλήρωσαν ispense 540 άσπρα. Το 1715 πέρασε από το Αραπλί ο Κωνσταντίνος
Διοικητής επικεφαλής σώματος βλάχων, οι οποίοι ακολουθούσαν στην Πελοπόννησο
τον τουρκικό στρατό, στην εκστρατεία του κατά των Βενετών. Ο Διοικητής έγραψε
στο ημερολόγιό του, ότι υπήρχαν στο Αραπλί επτά μαρμάρινα αγάλματα, τα οποία τοποθετήθηκαν
προς τιμή των επτά πασάδων, που φονεύθηκαν πολεμώντας στην πολιορκία της Θεσσαλονίκης.
Μετά το εκκλησιαστικό σχίσμα οι ελάχιστοι κάτοικοι του Αραπλί προσχώρησαν
στη βουλγάρικη Εξαρχία. Έτσι το 1906 το Αραπλί είχε 15 σχισματικές οικογένειες,
που εξυπηρετούνταν από το Βούλγαρο ιερέα του Ντούντουλαρ, ο οποίος ιερουργούσε
στο μικρό ναό του Αγίου Αθανασίου. Ο ναός αυτός κτίσθηκε το 1864 και κατεδαφίσθηκε
το 1974, μετά τα θυρανοίξια του νέου ενοριακού ναού. Στους ελάχιστους μαθητές
του Αραπλί δίδασκε το 1906 Βούλγαρος δάσκαλος.
Στις αρχές του 20ου αιώνα εγκαταστάθηκαν στο Αραπλί αρκετές οικογένειες
γηγενών, που μετοίκησαν εκεί από τον οικισμό Μπάλτζα (Μελισσοχώρι),
ο οποίος βρισκόταν στις βόρειες κλιτείς του βουνού Σεβρί Τεπέ.
Το κείμενο παρατίθεται τον Νοέμβριο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Δήμου Εχεδώρου
ΠΑΝΟΡΑΜΑ (Δήμος) ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Το Πανόραμα κατοικείται χωρίς διακοπή από τους προϊστορικούς χρόνους
μέχρι σήμερα, όπως φαίνεται από τα υπολείμματα προϊστορικών οικισμών που έχουν
ανακαλυφθεί στην περιοχή του λόφου "Ανάληψη", στην Τούμπα μέσα στο "Ελαιόρεμα"
καθώς και στα Νεκροταφεία.
Από τη βυζαντινή περίοδο έχουν ανακαλυφθεί ερείπια παλαιοχριστιανικής
βασιλικής, οκτώ βυζαντινοί νερόμυλοι και υδραυλικές κατασκευές στα ρέματα "Πλατανάκια"
και "Ελαιόρεμα". Στη μεταβυζαντινή εποχή υπήρχε μικρός οικισμός που μέχρι τα μέσα
του εικοστού αιώνα διατηρούσε την ονομασία "Αρσακλί". Το 1914 έφθασαν στην περιοχή
οι πρώτοι πρόσφυγες από την Πύγα της Μικράς Ασίας και εγκαταστάθηκαν δίπλα στο
υπάρχον στρατιωτικό αναρρωτήριο, που είχαν εγκαταστήσει οι Σύμμαχοι κατά τον Α΄
Παγκόσμιο Πόλεμο στους λόφους του σημερινού οικισμού Πανοράματος. Οι περισσότεροι
από τους πρόσφυγες αυτούς ήταν γεωργοί και κτηνοτρόφοι.
Ακολουθεί το μεταναστευτικό ρεύμα του Ελληνισμού της Ρωσίας, με την
Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 και μέχρι το 1919, οπότε εγκαθίσταται στην περιοχή
"Αρσακλί" το δεύτερο κύμα προσφύγων. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την ανταλλαγή
των πληθυσμών, ήρθαν και εγκαταστάθηκαν το 1926 για τρίτη φορά πρόσφυγες από την
περιοχή της Τραπεζούντας
και της Αργυρουπόλεως του Πόντου. Οι πιο πολλοί ήταν τεχνίτες και έμποροι. Ο μικρός
οικισμός μετατράπηκε σε κοινότητα και οι κάτοικοι έκτισαν με δικιές τους δαπάνες
Δημοτικό Σχολείο και Εκκλησία.
Το Πανόραμα άρχισε να αναπτύσσεται σταθερά χάρη στην εργατικότητα
και την προνοητικότητα των κατοίκων του, οι οποίοι γρήγορα και με πολλή προσωπική
δουλειά μετέτρεψαν την άγονη και πετρώδη περιοχή σε παραθεριστικό ορεινό θέρετρο
χτίζοντας τις πρώτες παραθεριστικές κατοικίες. Η περιοχή διαφημίστηκε για το ξηρό
κλίμα, την καθαριότητα και τη φιλοξενία των κατοίκων της και πολύ σύντομα έγινε
το κοσμοπολίτικο θέρετρο των Θεσσαλονικέων.
Από τη δεκαετία του 1960 και μετά εντάχθηκαν νέες περιοχές στο σχέδιο
(οικισμός Ν. 751), οικισμός Εφέδρων Αξιωματικών, οικισμός Τοπογράφων και οι μόνιμοι
κάτοικοί του πολλαπλασιάστηκαν. Από το 1993 το Πανόραμα έγινε Δήμος και το 1994
εκλέχθηκε ο πρώτος Δήμαρχος Πανοράματος.
Το κείμενο παρατίθεται τον Μάιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Πανοράματος
ΠΥΛΑΙΑ (Προάστιο της Θεσσαλονίκης) ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Η παράδοση αναφέρει ότι όταν το 1430 ο Σουλτάνος Μουράτ είχε σχεδόν
εκπορθήσει τη Θεσσαλονίκη
από την πλευρά των κάστρων προς το μέρος της πύλης της Καλαμαριάς,
μια ομάδα Βυζαντινών στρατιωτών που θα ήταν καστροφύλακες, μάχονταν απελπισμένα
υπερασπίζοντας τη Θεσσαλονίκη.
Το γεγονός αυτό έκανε μεγάλη εντύπωση στο Σουλτάνο, ο οποίος τους
έστειλε προσωπικά μήνυμα να παραδοθούν. Αυτοί όμως συνέχισαν την ηρωική τους αντίσταση
και ο Σουλτάνος εντυπωσιάστηκε ακόμα περισσότερο. Εκτιμώντας τις πολεμικές τους
αρετές και την προσήλωσή τους στην υπηρεσία που είχαν ταχθεί, δέχθηκε τους όρους
που πρότειναν οι ίδιοι για να συνθηκολογήσουν.
Οι όροι ήταν:
α) να εξακολουθήσουν να είναι καστροφύλακες και
β) να διατηρήσουν έξω από τα τείχη, στα ΝΑ της πόλης, την έκταση γης που κατείχαν.
Αυτοί αποτέλεσαν τον πρώτο πυρήνα του χωριού που ήταν στα ανατολικά
της Αγίας Μαρίνας, στο ύψωμα πάνω από την Τούμπα. Δυόμισι αιώνες οι ηρωικοί αυτοί
υπερασπιστές, ζούσαν εκεί πάνω ως Καπουτζήδες, που στα τούρκικα σημαίνει καστροφύλακες.
Αυτό άλλωστε ήταν και το αρχικό όνομα του χωριού, Καπουτζήδα ως την μετονομασία
του σε Πυλαία. Βέβαια το παλιό όνομα έχει μείνει ως τις μέρες μας σα δεύτερη ονομασία.
Προστάτης του χωριού ήταν και είναι μέχρι σήμερα ο Προφήτης Ηλίας,
η γιορτή του στις 20 Ιουλίου, όπου γίνεται πολύ μεγάλο πανηγύρι που διαρκεί αρκετές
μέρες.
Η Καπουτζήδα, που ήταν αρχικά στην περιοχή Τριανδρίας
- Ανω Τούμπας, ήταν το πλησιέστερο χωριό της Θεσσαλονίκης από την ανατολική πλευρά
της. Απείχε περίπου 10χιλ. από το Λευκό Πύργο, που αποτελούσε και το όριο της
πόλης. Το ίδιο απείχε και από την πλατεία Συντριβανιού, όπου ήταν η πύλη της Καμάρας
ή αλλιώς "Κασσανδρεωτική". Μετά την επέκταση της πόλης και τη δημιουργία του συνοικισμού
Χαριλάου γύρω στα 1920-1922 απείχε από το τέρμα του μόλις 2χιλ.
Η μετοίκηση στη σημερινή τοποθεσία, έγινε εξαιτίας εμφάνισης φιδιών,
ένα είδος που το αποκαλούσαν σαϊτες και ήταν δηλητηριώδη. Δεν μπορούμε να πούμε
με ακρίβεια πότε έγινε η μετοίκηση, αλλά υπολογίζεται στα τέλη του 18ου αιώνα.
Οπωσδήποτε όμως, την εποχή της επανάστασης του 1821, το χωριό ήταν στη σημερινή
τοποθεσία.
Σήμερα η Πυλαία είναι μια ακραία συνοικία της Θεσσαλονίκης, λίγο έξω
από το συνοικισμό Χαριλάου, στο δρόμο για το Πανόραμα. Ο πληθυσμός της υπολογίζεται
γύρω στις τριάντα χιλιάδες με την τελευταία απογραφή. Οι κάτοικοί της έχουν αστικοποιηθεί
και μέρος των γαιών τους έχουν οικοπεδοποιηθεί.
Οι γαίες έφταναν από τη μια πλευρά ανατολικά ως την Γεωργική Σχολή,
δυτικά ως τη σημερινή Πανεπιστημιούπολη και βορειοανατολικά πέρα από το Αμερικανικό
Κολέγιο, στο δρόμο για το Πανόραμα.
Στην Πυλαία έχουν εγκατασταθεί και νέοι κάτοικοι, που οι περισσότεροι
προέρχονται από τα χωριά της Χαλκιδικής. Επίσης εγκαταστάθηκαν και Βλάχοι από
τα Μεγάλα Λιβάδια του Πάϊκου,
του Ν.Κιλκίς, οι οποίοι
έρχονταν περιοδικά στις αρχές, ώσπου εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην Καπουτζήδα.
Οι Καπουτζήδες διακρίνονταν για τη συντηρητικότητά τους. Ο πληθυσμός
της Πυλαίας, αμιγής ελληνικός, με φανατική προσήλωση στα ελληνοχριστιανικά ιδανικά,
με βαθιά ριζωμένη τη συναίσθηση της αρχοντικής του καταγωγής, συνέχιζε με φανατισμό
τις παραδόσεις και απέκρουε ότι θα μπορούσε να μολύνει την ελληνικότητα του τόπου.
Την με πάθος προσήλωσή του στις πατροπαράδοτες παραδόσεις, συνέχιζε ως το τέλος
του Β' Παγκοσμίου πολέμου. Από τότε όμως ως σήμερα, πολλά αλλάζουν και άλλα χάνονται
και οι νέες γενιές δεν ενδιαφέρονται για την διατήρηση της παράδοσης.
Στον Μακεδονικό Αγώνα το χωριό διαδραμάτισε έναν ιδιαίτερα σοβαρό
ρόλο, μιας και όλοι σχεδόν οι κάτοικοι ήταν οργανωμένοι στον ιερό αγώνα.
Το γλωσσικό ιδίωμα της Πυλαίας είναι ένα από τα καθαρότερα του βόρειου
γλωσσικού ιδιώματος, παραπλήσιο με κείνο της Χαλκιδικής, πιο αμόλευτο από ξένες
επιδράσεις από κείνο των πόλεων. Οι ξένες επιδράσεις που δέχτηκαν οι Καπουτζηδιανοί
στη γλώσσα ήταν ελάχιστες σε σχέση με τις επιδράσεις που δέχτηκαν οι κάτοικοι
άλλων περιοχών. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο ότι δεν υπήρξε συμβίωση Ελλήνων
και Τούρκων στην περιοχή. Βέβαια εισχώρησαν κάποιες τούρκικες λέξεις στο τοπικό
ιδίωμα. Ωστόσο, ειδικά οι γυναίκες της Πυλαίας, φαίνεται ότι αγνοούσαν την τούρκικη
γλώσσα.
Τα ήθη και τα έθιμα, ιδίως του γάμου, αρραβώνα, γέννησης, αλλά και
του θανάτου θυμίζουν σε πολλά την Αρχαία Ελλάδα. Όπως άλλωστε παρατηρούμε, η γυναικεία
φορεσιά, ο "σαγιάς", έχει καταβολές από το Βυζάντιο.
Το κείμενο παρατίθεται τον Μάρτιο 2004 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου
Πυλαίας
ΣΙΝΔΟΣ (Κωμόπολη) ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Το Tekyelu ήταν τούρκικο τσιφλίκι, που ανήκε στο βακούφι του Γαζή
Εβρενός μπέη και στο μουκατά των φυλάκων λιβαδιών (koryciyan). Για την προέλευση
της ονομασίας του οικισμού υπάρχουν δύο εκδοχές, από τις οποίες η μία θεωρεί,
ότι αυτή είναι παράγωγο της τούρκικης λέξης "teke" (μοναστήρι μουσουλμάνων
δερβίσηδων) και η άλλη, ότι η ονομασία προέρχεται από την τούρκικη λέξη "tecelli"
(τύχη, πεπρωμένο). Η πρώτη εκδοχή στηρίζεται στην πιθανολόγηση, ότι το Τεκελί
αποτελούσε εξάρτημα κάποιου τεκέ της Θεσσαλονίκης, προς τον οποίο οι κάτοικοι
του τσιφλικιού κατέβαλλαν ένα μέρος από την ετήσια σοδειά των προιόντων τους,
η δε δεύτερη στηρίζεται στη λαϊκή παράδοση που ήθελε το Τεκελί τόπο ιερό και αλώβητο
από ασθένειες και κακουχίες.
Κατά τους 17ο-18ο αιώνες το Τεκελί ήταν κατά ένα μέρος τσιφλίκι και
κατά το υπόλοιπο μέρος χωριό(μικτός οικισμός), κατοικούνταν δε από 22 χριστιανικές
και τρεις μουσουλμανικές οικογένειες. Το 1771 το Τεκελί πλήρωσε ispense 1960 άσπρα
κατ' αποκοπή.
Το 1886 ο οικισμός είχε περίπου 60 σπίτια, ενώ κατά την απογραφή του
1905 καταγράφηκαν 57 σπίτια, που κατοικούνταν από 280 ορθόδοξους ελληνοφρονούντες
και τρία σπίτια, που κατοικούνταν από 18 σχισματικούς βουλγαρίζοντες. Το 1839
πέρασε από το Τεκελί ο διάσημος Γερμανός βοτανολόγος H. Grisenbach, ο οποίος αναφέρει,
ότι αυτό ήταν ένα "μικρό βουλγάρικο χωριό". Στο χαρακτηρισμό αυτόν προέβη
ο Grisenbach παρασυρθείς προφανώς από το σλαβοφανές γλωσσικό ιδίωμα, που μιλούσαν
οι κάτοικοί του. Ο ίδιος περιηγητής έγραψε, ότι στο Τεκελί υπήρχε ταχυδρομικός
σταθμός, όπου ξαπόσταιναν οι ταχυδρομικοί αμαξάδες και οι διάφοροι ταξιδιώτες.
Στα μέσα του 19ου αιώνα πέρασε από το Τεκελί ο Aγγλος περιηγητής Ε.
Clarke, ο οποίος χαρακτηρίζει τον οικισμό "αξιοθρήνητο χωριό", στο οποίο
υπήρχαν πολλές αρχαιότητες. Μεταξύ αυτών ο Clarke αναφέρει την ύπαρξη διαφόρων
γρανιτένιων κολωνών και μιας ωραιοτάτης καλύπτρας από ένα τεράστιο μαρμάρινο "Soros".
Ο Clarke προσέδωσε το χαρακτηρισμό αυτό ίσως στην ογκώδη λαξευμένη πέτρα, η οποία
βρίσκεται τοποθετημένη στην κεντρική πλατεία της Σίνδου.
Τελευταίος ιδιοκτήτης του Τεκελί υπήρξε ο δραστήριος "ντονμές"
Χαμντή μπέης, ο οποίος διετέλεσε επί δεκαπενταετία δήμαρχος Θεσσαλονίκης
(1893-1908). Η δημαρχιακή θητεία του Χαμντή μπέη υπήρξε ιδιαίτερα επιτυχής, αφού
εξωράισε τη Θεσσαλονίκη και βελτίωσε σημαντικά την ποιότητα ζωής των κατοίκων
της.
Από τα αξιολογότερα έργα του Χαμντή μπέη ήταν η ίδρυση των θαλάσσιων
λουτρών στην περιοχή του Λευκού Πύργου, η κατασκευή των σφαγείων της Θεσσαλονίκης
στα δυτικά του Μπέχτσιναρ και η χρηματοδότηση του συστήματος υδροδότησης της πόλης
από πηγάδια, που ανοίχθηκαν στην περιοχή της Κασκάρκας (Καλοχώρι).
Η οικογένεια του Χαμντή μπέη είχε ευρωπαική μόρφωση και ξεχώριζε από τη μεγάλη
μάζα των αγροίκων και απολίτιστων Τούρκων. Είναι αξιοσημείωτο, ότι στο κονάκι
τους, που βρισκόταν στο κέντρο του Τεκελί, υπήρχαν δύο πιάνα και μία πλούσια βιβλιοθήκη!!!
Το κονάκι του Χαμντή μπέη ήταν ένα επιβλητικό τριόροφο κτίσμα, δίπλα στο οποίο
υπήρχε μία τεράστια ξύλινη σιταποθήκη, όπου τοποθετούνταν τα γεννήματα του τσιφλικιού.
Σε μικρή απόσταση από το κονάκι βρισκόταν ένα κυκλικό διώροφο κτίσμα, στο οποίο
διέμενε ο επιστάτης του τσιφλικιού, ο επονομαζόμενος "σούμπασης".
Οι κάτοικοι του Τεκελί καλλιεργούσαν τις εκτεταμένες εκτάσεις του
τσιφλικιού με το σύστημα της επίμορτης αγροληψίας, δηλαδή της απόδοσης μέρους
της παραγωγής στο γαιοκτήμονα. Το τσιφλίκι του Τεκελί ήταν οργανωμένο σε ευρωπαικά
πλαίσια, θεωρούνταν δε από τα καλύτερα τσιφλίκια της Μακεδονίας, παρά το γεγονός
ότι τα εδάφη του, ως αλατούχα, ήταν ακατάλληλα για γεωργική καλλιέργεια. Οι Τεκελιώτες
ασχολούνταν επίσης με τη συντήρηση των λιβαδιών, που υπήρχαν στην περιοχή τους
και με την εκτροφή καμηλών και αλόγων, που ανήκαν στο τουρκικό δημόσιο. Επίσης
αρκετοί κάτοικοι του Τεκελί εργάζονταν στους σταύλους του τσιφλικιού, όπου εκτρέφονταν
αγελάδες, άλογα, βουβάλια και βόδια.
Το Τεκελί απείχε αρκετά από τις κοίτες του Αξιού
και γι' αυτό δεν υπέφερε ιδιαίτερα από τις πλημμύρες του. Εν τούτοις ο οικισμός
αντιμετώπιζε κάποιες φορές τις αιφνίδιες πλημμύρες Γαλλικού, του απρόβλεπτου χειμάρρου
ο οποίος κατέβαζε απότομα τεράστιες ποσότητες νερών, που κατέκλυζαν σπίτια, κατέστρεφαν
σπαρτά και έπνιγαν ζώα. Μάλιστα εξ αιτίας του επανειλημμένου πνιγμού πολλών ζώων,
που βοσκούσαν αμέριμνα στην περιοχή του Γαλλικού, αυτός επονομάσθηκε από τους
γηγενείς "γομαροπνίχτης".
Στο κέντρο του Τεκελί βρισκόταν ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου,
που κατεδαφίσθηκε το 1966. Το Μάιο του 1906 επισκέφθηκε το Τεκελί ο σχολικός επιθεωρητής
Δ. Σάρρος, ο οποίος διαπίστωσε, ότι ο ιερέας του οικισμού ήταν "...επιπόλαιος
και οκνηρός, μη θέλων να επισκέπτηται τα ελληνοφρονούντα τσιφλίκια Κάτω Καβακλί,
Λάπραν, Κωλοπάντσι, ένθα επί αμοιβή προσκαλείται προς ιεροπραξίαν". Δίπλα
στο ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου υπήρχε το "ευάερο και διώροφο" γραμματοδιδασκαλείο
του Τεκελί, όπου κατά το σχολικό έτος 1894-1895 φοιτούσαν στο γραμματοδιδασκαλείο
29 μαθητές και δίδασκε ο δάσκαλος Δημ. Παπαγεωργίου, για τον οποίο ο Σάρρος αναφέρει,
ότι "εργάζεται μετά πολλού ζήλου εκεί, αγωνιζόμενος κατά το δυνατόν και προς
διάδοσιν της ημετέρας γλώσσης".
Tο Τεκελί διέθετε πολλά αρτεσιανά νερά, τα οποία ανέβλυζαν από σωλήνες
που υπήρχαν σε διάφορα σημεία του τσιφλικιού. Ένας απ' αυτούς ήταν τοποθετημένος
μπροστά στο ναό, ένας άλλος βρισκόταν στο κονάκι του μπέη, όπου υπήρχε μεγάλη
στέρνα, από την οποία ποτίζονταν τα πολλά ζώα του τσιφλικιού και ένας τρίτος βρισκόταν
κοντά στο Γαλλικό. Ο
εντυπωσιακός πίδακας που σχηματίζονταν από το αναβλύζον νερό αυτού του σωλήνα
έμοιαζε με φουστάνι, γι' αυτό και η ευρύτερη αγροτική περιοχή ονομάσθηκε "Φουστανλί",
δηλαδή "τόπος του φουστανιού". Έξω από το Τεκελί υπήρχαν διάσπαρτοι
βαλτότοποι, γεμάτοι αυτοφυή υδροχαρή φυτά, κυρίως καλάμια και βρέζια, ενώ στις
όχθες του Γαλλικού υπήρχαν αμέτρητες άγριες λεύκες και ιτιές. Η παρθένα βλάστηση
της περιοχής του Τεκελί ευνοούσε τη διαβίωση πολλών άγριων ζώων, όπως αγριογούρουνων,
λύκων, τσακαλιών και αλεπούδων.
Στην περιοχή του Τεκελί ξεχειμώνιαζαν μαζί με τα κοπάδια τους πολλές
νομαδικές οικογένειες Βλάχων, που μίσθωναν από τον ιδιοκτήτη της διάφορες εκτάσεις,
για το χρονικό διάστημα από τη γιορτή του Αγίου Δημητρίου (26 Οκτωβρίου) έως τη
γιορτή του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου). Τότε οι βλάχικες οικογένειες έσφαζαν
το πρώτο αρνί τους και ετοιμάζονταν να εγκαταλείψουν τα χειμαδιά για να επιστρέψουν
στα προσφιλή τους βουνά.
Μία ενδιαφέρουσα περιγραφή του Τεκελί επιχειρεί ο Κουλιακιώτης ποητής
Γ. Παπούλιας, στο ομώνυμο ποίημά του, που γράφηκε στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο Γεώργιος
Χ. Παπούλιας γράφει, ότι το Τεκελί απείχε από τη Θεσσαλονίκη δύο ώρες παρά ένα
τέταρτο και είχε 60 σπίτια, ανάμεσα στα οποία δέσποζε το τριόροφο κονάκι του Χαμδή
μπέη, τον οποίο επαινεί για τη φιλανθρωπία και την ευγένειά του. Επίσης ο ποιητής
αναφέρει, ότι στο χωριό υπήρχε ένας αλευρόμυλος, ένα παντοπωλείο, ένα χάνι και
απειράριθμα βουβάλια, χήνες και κούρκοι. Τέλος ο ποιητής υπογραμμίζει, ότι δεν
έχει δει άλλο πιο όμορφο τσιφλίκι και με προφητικό τρόπο εύχεται "Πιστεύω
δε τα σπίτια ταχέως να πληθύνουν και όσα είναι σήμερον, τριπλάσια να γίνουν".
Το κείμενο παρατίθεται τον Νοέμβριο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Δήμου Εχεδώρου
Πράγματι το πρωί της 24ης Οκτωβρίου άρχισε η διάβαση του Αξιού.
Γράφει σχετικά ο Κ. Ζωρογιαννίδης "24η Οκτωβρίου. Την 5η πρωινή ώρα η Μεραρχία
ολόκληρος εξεκίνησεν εκ Καιλί λαβούσα την προς την ζευχθείσαν ήδη γέφυραν επί
του Αξιού, δια του χωρίου Κουλακιά, ένθα αφίκετο τη 12η ώρα περίπου και ένθα μετά
μικράν στάσιν επλησίασε την γέφυραν και ήρξατο διαβαίνουσα ταύτην τμηματικώς.
Ο απαιτηθείς χρόνος προς την τοιαύτην διάβασιν εχρησίμευσεν ως μεγάλη στάσις."
Ενώ όμως η 7η μεραρχία διήλθε τον Αξιό, οι λόχοι μηχανικού της 1ης και 2ης μεραρχίας
συνέχισαν ν’αντιμετωπίζουν δυσκολίες για την επισκευή της κατεστραμμένης σιδηροδρομικής
γέφυρας στο ύψος του Κίρτζιλαρ. Ως εκ τούτου ο κύριος όγκος του ελληνικού στρατού
παρέμενε καθηλωμένος δυτικά του Αξιού, καθ' όλη την 24η Οκτωβρίου και μόνο το
πρωί της επομένης κατέστη δυνατή η διέλευσή του.
Για την περιπετειώδη αυτή διέλευση γράφει ο Σπύρος Μελάς "Περάσαμε
κάποτε τη μεγάλη και πολύτοξη σιδηροδρομική γέφυρα του Αξιού, στρωμένη με σανίδια,
που φρουρούσε με εφ' όπλου λόγχη μικρό απόσπασμα πεζικού, αφού αφήσαμε πίσω μας
πλήθος βλητοφόρα συζυγαρχιών πυροβολικού, κάρα εφοδιοπομπών κι ένα αυτοκίνητο,
που είχαν κολλήσει στο λασποβαλτότοπο και τώρα μ' αγώνες πολλούς πάσκιζαν να τα
ξεκολλήσουν οι άνδρες, ζεύοντας βουβάλια, που είχαν επιτάξει από τα γειτονικά
χωριουδάκια. Κάτω από τη γέφυρα, το ποτάμι, ο περίφημος Βαρδάρης κυλούσε ορμητικό
και βαθύ, αναδεύοντας τους λευκούς πλοκάμους των ιτιών, που γερτές από τις όχθες
ψιθύριζαν λυπητερά. Μπήκαμε ύστερα στο Τοψίν, μικρό συνοικισμό με πλινθόκτιστα
σπίτια, όπου είχαν στριμωχθεί ένα δύο τάγματα ευζώνων. Στον εξώστη μεγάλου σπιτιού,
πού 'μοιαζε με στρατώνα ενώ χρησίμευε για γεωργική σχολή, κυμάτιζε η γερμανική
σημαία σαν σκιάχτρο σπουργιτιών σ' αμπέλι".
Στο μεταξύ από το πρωί της 24ης Οκτωβρίου έφθασαν στο Τεκελί το σώμα
προσκόπων και η ευζωνική ταξιαρχία, ενώ η ταξιαρχία ιππικού κατευθύνθηκε στο Βαθύλακο
δια μέσου του Τεκελί, του Ίγγλις (Αγχίαλος)
και του Μπογαρίοβου (Ν.Μεσημβρία).
Για την είσοδο του ελληνικού στρατού στο Τεκελί γράφει ο Αλ. Ζάννας
"Επί τέλους έφθασε η ώρα της πορείας προς την πόλη της Θεσσαλονίκης. Περάσαμε
τη γέφυρα και τραβήξαμε ολοταχώς προς το Τεκελί, 10 χιλιόμετρα περίπου από τη
Θεσσαλονίκη. Εκεί συναντηθήκαμε
πάλι με την 7η μεραρχία, την Ταξιαρχία Κωνσταντινόπουλου και την Ταξιαρχία Ιππικού.
Στο Τεκελί, σημερινή Σίνδο, μείναμε 36 ώρες πάλι χωρίς κανένα λόγο. Εκεί μας βρήκαν
μερικοί νέοι από τας Αθήνας
φρεσκοξυρισμένοι, βγαλμένοι από το κουτί, γιατί δεν πρόφθασαν οι καυμένοι τις
μονάδες τους και είχαν έλθει εκ των υστέρων να τις συναντήσουν στη Θεσσαλονίκη.
Φιλοξενήσαμε το βράδυ μερικούς απ' αυτούς και όταν μπήκαμε ύστερα στη Θεσσαλονίκη,
ακούγαμε τις διηγήσεις τους για τις μάχες του Σαρανταπόρου και των Γιαννιτσών!
Το Τεκελί ήταν τσιφλίκι ενός πλουσίου Οθωμανού Χαμντή μπέη, που είχε χρηματίσει
πολλά χρόνια δήμαρχος Θεσσαλονίκης. Τόσον αυτός, όσον και τα παιδιά του, ήταν
πολύ καθώς πρέπει, με σοβαρή ευρωπαϊκή μόρφωση. Στο Τεκελί είχαν ένα μεγάλο κονάκι
με θαυμάσια βιβλιοθήκη, δύο πιάνα και έπιπλα πρώτης τάξεως. Όταν μπήκαν όμως οι
στρατιώτες της Ταξιαρχίας, ξεπάτωσαν και λεηλάτησαν τα πάντα. Έσπασαν τα πιάνα,
πήραν τα βιβλία και τα πέταξαν χωρίς λόγο. Έως ότου επεμβούμε, η καταστροφή είχε
συντελεσθή και το σπίτι είχε καταντήσει ερείπιο. Την επομένη ξεκινήσαμε για τη
Θεσσαλονίκη...".
Το πρωί της 25ης Οκτωβρίου, ενώ συνεχιζόταν η διάβαση του ελληνικού
στρατού από τη σιδηροδρομική γέφυρα του Αξιού, ο Κωνσταντίνος εξέδωσε την παρακάτω
διαταγή
"Προς τα Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, IV, VI και VII Μεραρχίας και Ταξιαρχίαν Ιππικού Η πιθανή
ενέργειαν αύριον έσεται γενική επίθεσις κατά του εχθρού προς τελείαν καταστροφήν
αυτού, ήτις είναι απαραίτητος δια την επιτυχίαν της εκστρατείας.
Η επίθεσις δέον να είναι ισχυρά και ακάθεκτος, χωρίς να ληφθεί υπ'
όψει ουδείς δευτερεύων λόγος, ως κόπωσις ανδρών, εξάντλησις ίππων, δυσχέρειαι
εδάφους, έλλειψις διατροφής κ.λπ.
Κιρτζαλάρ 25-10-1912, ώρα 10 πρωίας Κωνσταντίνος".
Τα τελευταία ανέφερε ο Κωνσταντίνος, επειδή ο επισιτισμός του στρατεύματος
ήταν ανεπαρκέστατος και οι καιρικές συνθήκες δυσμενέστατες εξ αιτίας των αδιάκοπων
βροχοπτώσεων, που μετέτρεψαν το έδαφος του κάμπου της Θεσσαλονίκης σ' ένα απέραντο
τέναγος. Όμως οι συνθήκες ήταν τόσο κακές, που ανάγκασαν το διοικητή της 2ης μεραρχίας
ν' αγνοήσει τη διαταγή του αρχιστρατήγου αποστέλλων σ' αυτόν το παρακάτω σήμα
"Γενικόν Στρατηγείον Ενεκα υπερβολικού καμάτου και κακοπαθήσεως ανδρών, ως
της βροχής και του ψύχους και λόγω της ώρας, ήτις δεν θα επιτρέψη να φθάσωμεν
εις το τέρμα της πορείας προ της ελεύσεως του σκότους, ηναγκάσθην να σταματήσω
ενταύθα την Μεραρχίαν. Ενταύθα σταθμεύει επίσης και Ταξιαρχία Ιππικού.
Βαθύλακος 25-10-1912, ώρα 4.30 μετά μεσημβρίαν. ΙΙ Μεραρχία Καλλάρης".
Η απάντηση του Κωνσταντίνου σ' αυτή την ανυπακοή υπήρξε άμεση και
οργίλη
"ΙΙ Μεραρχίαν
Απορώ με την απόφασίν σας να παραμείνετε εις Βαθύλακον.
Παραβιάζετε ωρισμένην διαταγήν μου και αφήνετε μεμωνομένην την VI Μεραρχίαν. Να
μεταβείτε αμέσως εις Γκιόρδινον. Δέον να κατανοήσετε καλώς την σημασίαν της εντολής
σας και την ευθύνη ην αναλάμβανετε.
Τοψίν 25-10-1912, ώρα 5 μετά μεσημβρίαν. Κωνσταντίνος".
Την εικόνα της τραγικής κατάστασης που επικρατούσε τότε περιγράφει
παραστατικά ο Σπύρος Μελάς "Ακριβώς λοιπόν, την παραμονή που ήταν να επιτεθεί
ο ελληνικός στρατός εναντίον της Θεσσαλονίκης, με κατά μέτωπο την πρώτη, τρίτη,
τέταρτη και έβδομη Μεραρχίες και την ταξιαρχία Κωνσταντινόπουλου, ενώ η δεύτερη
και το ιππικό θα ενεργούσαν κυκλωτικά διά Μπάλιτσας (Μελισσοχώρι)
και Δριμύγλαβα (Δρυμός),
τη στιγμή αυτή το φάντασμα της πείνας, η απόλυτη στέρηση γύριζε στις γραμμές των
περισσότερων μονάδων απειλητικό και απαίσιο! Εκείνο το εικοσιτετράωρο ήτανε ίσως
η πιο κρίσιμη περίοδος της μακεδονικής εκστρατείας. Ο εχθρός όμως από την άποψη
προ πάντων του ηθικού, βρισκότανε σε κατάσταση αληθινά απελπιστική (...). Με προσπάθειες
υπεράνθρωπες μερικοί ενεργητικοί αξιωματικοί κατάφεραν ν' ανασυγκροτήσουν ελάχιστες
μονάδες και αυτές όμως όχι για ν' αντισταθούν αλλά μονάχα για να παρουσιαστούν
σε κάποια προχωρημένα σημεία και να διευκολύνουν αξιοπρεπή διαπραγμάτευση. Γιατί
κοντά στ' άλλα, μία συνέπεια του πανικού ήτανε ν' αποσυντεθεί τέλεια και αυτή
ακόμα η πρωτόγονη επιμελητεία των Τούρκων και διηγούνται ότι, μετά τη φυγή των
Γιαννιτσών, Τούρκοι στρατιώτες, πειναλέοι και εξαντλημένοι, γύριζαν στους δρόμους
της Θεσσαλονίκης και πουλούσαν τα όπλα τους και τα φυσέκια τους για ένα κομμάτι
ψωμί...".
Αυτή την εικόνα αποσύνθεσης του τουρκικού στρατού επισημαίνει και
η εφημερίδα "Εμπρός", με βάση τις πληροφορίες επιβατών γαλλικού ατμοπλοίου
"Συντετριμένοι, απογοητευμένοι, πανικόβλητοι και πεινασμένοι, πωλούν τα όπλα
των εις τους ομογενείς, αντί ολίγης τροφής. Ο διοικητής του τουρκικού στρατού,
δια να συγκρατήσει την πειθαρχίαν τουφεκίζει διαρκώς τους μάλλον ατιθάσσους...".
Σύμφωνα με το Σπύρο Μελά το απόγευμα της 25ης Οκτωβρίου"...οι
προφυλακές της 7ης Μεραρχίας που στάθμευε στο Τεκελί βρέθηκαν σε απόσταση εκατό
μέτρων από τους Τούρκους διπλοσκοπούς. Ούτε οι νιζάμηδες όμως, ούτε οι δικοί μας
σκέφθηκαν να πυροβολήσουν. Στέκονταν εκεί αντιμέτωποι με το όπλο παρά πόδα. Η
κόπωση και η στέρηση είχανε αδερφώσει τους αντίπαλους κι ο καθένας μάντευε ότι
οι διαπραγματεύσεις θ' αρχίσουν από στιγμή σε στιγμή...".
Το βράδυ της 25ης Οκτωβρίου 1912 ο Κωνσταντίνος εξέδωσε διαταγή επιχειρήσεων
για την επομένη. Μ' αυτή ο αρχιστράτηγος πληροφορούσε, ότι η προκεχωρημένη γραμμή
του εχθρού εκτεινόταν στα υψώματα του Χαρμάνκιοι (Εύοσμος)
και του Ντούντουλαρ (Διαβατά),
έδινε δε διαταγή η μεν 7η μεραρχία και το απόσπασμα Κωνσταντινόπουλου να επιτεθούν
από το Τεκελί, η δε 3η μεραρχία να επιτεθεί από το Νταούτ-Μπαλί (Ωραιόκαστρο).
Χρέη εφεδρείας θα εκτελούσε η 4η μεραρχία, που θα παρέμενε στο Βαθύλακο.
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Δήμου Εχεδώρου
Στις αρχές του 20ου αιώνα κατοικούσαν στο Τεκελί περίπου 60 οικογένειες
γηγενών, στις οποίες προστέθηκαν 389 προσφυγικές οικογένειες, που αριθμούσαν 1.457
άτομα. Οι έποικοι του Τεκελί προέρχονταν κυρίως από τη Βιζύη
της Ανατολικής Θράκης, το Χαμζά Μπειλί της Μαγνησίας, το Κεμπίρ Σουρσουλούκ της
Προύσας και το Σιναπλί της Ανατολικής Ρωμυλίας.
Η πολυπληθέστερη ομάδα προσφύγων, αποτελούμενη από 185 οικογένειες,
προέρχονταν από τη Βιζύη της Ανατολικής Θράκης, πατρίδα του επιφανούς λογοτέχνη
Γεωργίου Βιζυηνού (1849-1896). Η Βιζύη είναι αρχαιότατη πόλη της Θράκης,
ευρισκόμενη στους πρόποδες του βουνού Στράντζα, όπου σώζονται ερείπια παλαιών
τειχών. Εξ αιτίας της προέλευσης των περισσοτέρων εποίκων του Τεκελί από τη Βιζύη,
υπήρξαν σκέψεις μετονομασίας του οικισμού σε "Νέα Βιζύη". Όμως ο εντοπισμός
της τοποθεσίας της αρχαίας Σίνδου επηρέασε καταλυτικά την επιλογή της νέας ονομασίας,
η οποία προσδόθηκε το 1926, μετά από σχετική γνωμοδότηση της "Επιτροπείας
Τοπωνυμιών της Ελλάδας".
Το 1918 το Τεκελί έγινε αυτόνομη κοινότητα, με συνοικισμούς το "Τσαλίκοβο",
το "Μαχμούτ", τη "Λάπρα", την "Κουλουπάντσα" και
το "Κάτω Καβακλί".
Το 1919 προσάρτηθηκε στην κοινότητα Τεκελί και ο οικισμός "Κασκάρκα",
που μέχρι τότε δεν υπαγόταν σε κάποια κοινότητα. Το 1924 η Κασκάρκα έγινε αυτόνομη
κοινότητα, ενώ το 1927 διαγράφηκαν ως ακατοίκητοι οι οικισμοί Τσαλίκοβο, Μαχμούτ
και Κάτω Καβακλί. Τέλος το 1928 διαγράφηκε ως ακατοίκητος από την κοινότητα Σίνδου
και ο οικισμός Κουλουπάντσα. Κατά την απογραφή του 1920 το Τεκελί είχε 694 κατοίκους,
η Κουλουπάντσα 26 κατοίκους, το Κάτω Καβακλί 71 κατοίκους και το Μπειλίκι 19 κατοίκους.
Το 1928 η Σίνδος αριθμούσε 1.820 κατοίκους, ενώ κατά την απογραφή του 1940 ο πληθισμός
της Σίνδου ανερχόταν σε 3.692 κατοίκους. Το 1918 το δημοτικό σχολείο του Τεκελί
στεγάσθηκε στο τριόροφο κονάκι του Χαμντή μπέη, που βρισκόταν στο κέντρο του οικισμού.
Εκεί το σχολείο λειτούργησε μέχρι το 1936, οπότε μεταστεγάσθηκε στο νεόδμητο διώροφο
κτίριο, που ανηγέρθηκε δίπλα στο κονάκι. Το "Κοινοτικόν Γραφείον" στεγαζόταν
μέχρι το 1936 σ' ένα δωμάτιο, που υπήρχε δίπλα στον τοπικό ναό. Έκτοτε στεγάσθηκε
στο ισόγειο του νεόδμητου κτιρίου, που ανηγέρθηκε δίπλα στις σιδηροδρομικές γραμμές.
Στον όροφο του κτιρίου αυτού στεγάσθηκε η Υπομοιραρχία Χωροφυλακής, που μεταφέρθηκε
στη Σίνδο το 1925. Στη Σίνδο έδρευαν επίσης ταχυδρομείο και αγροτικό ιατρείο,
στο οποίο υπηρετούσαν ο ιατρός Παπαθανασίου και ο φαρμακοποιός Δροσάκης.
Οι Σινδιώτες εκκλησιάζονταν στο ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου, που
υπήρχε στο κέντρο του οικισμού. Ο ναός αυτός κατεδαφίσθηκε το 1966, μετά τα θυρανοίξια
του νέου περικαλλούς ναού. Μέσα στο ναό φυλάσσεται το σεπτό σκήνωμα του ιερού
Επιταφίου, που αποτελείται από περίτεχνα σκαλισμένο ξύλο. Πρόκειται για ένα αριστουργηματικό
έργο τέχνης, που φιλοτεχνήθηκε το 1912 στα Ιεροσόλυμα και μεταφέρθηκε στη Σίνδο
από τα Αδανα της Μικράς
Ασίας.
Οι κάτοικοι της Σίνδου χρησιμοποιούσαν τακτικά το σιδηρόδρομο, αφού
την περίοδο του μεσοπολέμου διέρχονταν καθημερινά από τη Σίνδο περίπου δέκα αμαξοστοιχίες.
Οι επιβάτες τους αποβιβάζονταν στο σιδηροδρομικό σταθμό της Θεσσαλονίκης,
απ' όπου έπαιρναν το τραμ και κατευθύνονταν στο κέντρο της πόλης. Αρκετοί Σινδιώτες
μετέβαιναν στη Θεσσαλονίκη με τα κάρρα τους, ακολουθώντας το χωματόδρομο, που
υπήρχε κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής.
Η Σίνδος ουδέποτε αντιμετώπισε πρόβλημα ύδρευσης, αφού είχε ανέκαθεν
άφθονο νερό. Την εποχή της τουρκοκρατίας υπήρχαν στον οικισμό σωλήνες, που από
μικρό βάθος ανέβλυζαν άφθονο και εύγευστο νερό. Σταδιακά τα υπόγεια νερά της Σίνδου
μειώθηκαν, εξ αιτίας των εκτεταμένων αντλήσεων που έγιναν στην ευρύτερη περιοχή
για την ύδρευση της Θεσσαλονίκης. Έτσι οι υδροφόροι σωλήνες αντικαταστάθηκαν από
αρτεσιανά πηγάδια και χειροκίνητες αντλίες ("τουλούμπες"), οι οποίες
αντλούσαν πλέον νερό από βάθος 30 περίπου μέτρων. Για το πότισμα των χιλιάδων
ζώων της Σίνδου ανοίχθηκαν αρκετά αρτεσιανά πηγάδια. Χαρακτηριστικές είναι δύο
αποφάσεις του τοπικού κοινοτικού συμβουλίου, που λήφθηκαν το Μάιο του 1935. Η
πρώτη αφορά "...την κατασκευήν λεκάνης εις τα αρτεσιανά δια την ύδρευσιν
των ζώων εν τη τοποθεσία Λάπρα" και η άλλη "...την αγοράν και τοποθέτησιν
δύο αντλιών εις δύο αρτεσιανά ευρισκόμενα εν Καραγάτσια και Τσαλίκοβο". Τα
πρώτα χρόνια της εγκατάστασης των προσφύγων η καλλιεργήσιμη γη της Σίνδου ήταν
περιορισμένη και άγονη. Με την εξέλιξη της εκτέλεσης των αντιπλημμυρικών έργων
και την αποξήρανση μέρους των ελωδών εκτάσεων έγινε διανομή κλήρου, αλλά δεν έλαβαν
όλοι οι κάτοικοι χωράφια. Ενώ τα έργα προχωρούσαν και αποκαλύπτονταν νέες καλλιεργήσιμες
εκτάσεις, κάποιοι "...επιτήδειοι εκ των κατοίκων, με την πρόφασιν της ανεπαρκείας
και ακαταλληλότητος των κλήρων των", κατελάμβαναν αυθαίρετα και καλλιεργούσαν
αποξηρανθείσες εκτάσεις. Το γεγονός αυτό ανάγκασε το κοινοτικό συμβούλιο να διαθέσει
"...εκ των τελευταίως αποξηρανθεισών εκτάσεων της Κοινότητας Σίνδου, στρέμματα
μέχρι επτά χιλιάδας, κείμενα εις τας θέσεις Λάπρα, Τσαλικάδικο, Κολοπάντσα και
Μπάς Μποστάν, επί πληρωμή του αντιτίμου αυτών, άνευ δημοπρασίας και δια κλήρου...".
Το 1933 η Σίνδος γνώρισε προσωρινά την ηλεκτροδότηση. Αιτία υπήρξε
η λειτουργία του αλευρόμυλου των πέντε αδελφών Παντελεμίδη, οι οποίοι συμβλήθηκαν
με την τοπική κοινότητα για να ηλεκτροφωτίσουν τους δρόμους και κάποια σπίτια
του χωριού με δική τους ηλεκτροπαραγωγό μηχανή. Τότε ηλεκτροδοτήθηκαν περί τα
20 σπίτια και τοποθετήθηκαν στους δρόμους της Σίνδου 60 "καντηλέρια",
δηλαδή μικρές λάμπες, που με το ισχνό φως τους άμβλυναν το πηχτό σκοτάδι της νύχτας.
Αν και η σύμβαση ηλεκτροδότησης είχε πενταετή διάρκεια, αυτή διακόπηκε βίαια και
άδοξα την 11η Φεβρουαρίου 1936, όταν η πρωτοφανής καταιγίδα που ενέσκηψε εκείνη
την ημέρα κατέστρεψε όλες τις καλωδιώσεις.
Το 1930 ο "Φιλοπροοδευτικός Σύλλογος Σίνδου η Ομόνοια",
που το ίδιο έτος αναγνωρίσθηκε από το Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης. Η ονομασία "Ομόνοια"
επιλέχθηκε από τους ιδρυτές του σωματείου, ως έκφραση του διακαούς πόθου τους
να σταματήσουν οι διαπληκτισμοί και οι έριδες που υπήρχαν μεταξύ των γηγενών και
των προσφύγων κατοίκων της Σίνδου. Τα μέλη της Ομόνοιας δραστηριοποιήθηκαν σύντομα
και προχώρησαν σε μία πρωτοποριακή για την εποχή τους ενέργεια, που ήταν το ανέβασμα
της κωμωδίας του Μολιέρου "Αγαθόπουλος ο Ξηροχωρίτης", ενώ ακολούθησαν
οι θεατρικές παραστάσεις "Γκόλφω", "Εσμέ" και "Βαβυλωνία".
Οι παραστάσεις αρχικά δίνονταν σε μία αποθήκη, αλλά μετά συνεχίσθηκαν στο νεόδμητο
εντευκτήριο του συλλόγου, που κατασκευάσθηκε το 1934. Το εντευκτήριο αυτό, που
έγινε γνωστό με την προσωνυμία "Λέσχη", δημιουργήθηκε δίπλα στο κτίριο
του σιδηροδρομικού σταθμού, με την προσωπική εργασία των μελών και των φίλων του
συλλόγου.
Κυριότερος χώρος αναψυχής ήταν τα "Καραγάτσια", ένα πανέμορφο
αλσύλλιο από φτελιές (kara agac=μαύρο δένδρο), που βρισκόταν βόρεια της Σίνδου,
δίπλα στο Ινστιτούτο Βάμβακος. Ο κατάφυτος από τα πανύψηλα, επιβλητικά και σκιερά
δένδρα χώρος, προσείλκυε εκατοντάδες εκδρομείς, που έφθαναν στη Σίνδο οδικώς και
σιδηροδρομικώς. Ιδιαίτερα την πρωτομαγιά δημιουργούνταν αδιαχώρητο από τον κόσμο,
που πήγαινε στα Καραγάτσια "για να πιάσει το Μάη". Εκείνα τα χρόνια
η πρωτομαγιά ήταν ένα λαϊκό πανηγύρι και οι καταστηματάρχες της Σίνδου μετέφεραν
στα Καραγάτσια τα καφενεία τους, με όλο τον εξοπλισμό τους, ενώ διάφοροι λαϊκοί
καλλιτέχνες διασκέδαζαν τα πλήθη των εκδρομέων. Με το σούρουπο οι εκδρομείς έκαναν
τον καθιερωμένο περίπατό τους στο χώρο περιπάτου των σιδηροδρομικών γραμμών, απ'
όπου πολλοί έπαιρναν το τραίνο της επιστροφής.
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Δήμου Εχεδώρου
ΣΙΝΔΟΣ (Αρχαία πόλη) ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Για την ύπαρξη της αρχαίας Σίνδου υπάρχει μόνο η γραπτή μαρτυρία του
Ηροδότου, ότι ο στόλος του Ξέρξη εισχώρησε στο Θερμαϊκό
κόλπο και ναυλόχησε στη Θέρμη,
στην πόλη Σίνδο και στη Χαλάστρα.
Από την περιγραφή αυτή, γνωρίζουμε, ότι η Σίνδος ήταν παράλια πόλη και βρισκόταν
μεταξύ της Θέρμης και της Χαλάστρας, πιθανότατα κοντά στις εκβολές του Εχεδώρου
ποταμού.
Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την πληροφορία του Ηροδότου, ότι ο
Εχέδωρος εξέβαλε στο έλος που υπήρχε στις εκβολές του Αξιού μας οδηγεί στο συμπέρασμα,
ότι η Σίνδος κατά τους χρόνους των περσικών πολέμων βρισκόταν στην ανατολική όχθη
του Εχεδώρου, αφού η παράλια περιοχή της δυτικής όχθης του ήταν βαλτότοπος. Πρόκειται
για εκτίμηση που είναι σύμφωνη με το χάρτη, τον οποίο σχεδίασε υποθετικά για την
περίοδο μεταξύ των ετών 600 έως 450 π.Χ. ο Αγγλος ιστορικός Ν. Hammond. Όμως η
εκτίμηση αυτή βρίσκεται σε αντίθεση με το χάρτη, που σχεδίασε ο ίδιος ιστορικός
για τα τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα. Στον τελευταίο αυτό χάρτη ο μεν Εχέδωρος απεικονίζεται
σε διαφορετική κατεύθυνση με αυτή που έχει στον προηγούμενο χάρτη, η δε Σίνδος
τοποθετείται στη δυτική όχθη του σε σημείο, που προσεγγίζει τη θέση του σημερινού
οικισμού.
Με δεδομένο το γεγονός, ότι η Σίνδος ήταν παράλια πόλη σε συνδυασμό
και με την εκτίμηση, ότι τα πλησιέστερα προς τη θάλασσα προσχωσιγενή εδάφη της
περιοχής δημιουργήθηκαν κατά τις τελευταίες χιλιετίες συμπεραίνεται, ότι η αρχαία
Σίνδος βρισκόταν μάλλον βορειότερα του σημερινού οικισμού. Το συμπέρασμα αυτό
είναι σύμφωνο και με την πιθανολόγηση του καθηγητή Μ. Τιβέριου, ότι η αρχαία Σίνδος
βρισκόταν στη διπλή τράπεζα της Αγχιάλου,
κοντά στο αρχαίο νεκροταφείο.
Είναι σχεδόν βέβαιο, ότι η Σίνδος υπήρξε μία από τις 26 πόλεις, των
οποίων οι κάτοικοι συγκεντρώθηκαν από το βασιλιά Κάσσανδρο και εγκαταστάθηκαν
στη νεοϊδρυθείσα Θεσσαλονίκη.
Αυτό συνάγεται τόσο από την ελάχιστη απόσταση, που μεσολαβούσε μεταξύ αυτής και
της νέας πόλης, όσο και από τη μαρτυρία του Στράβωνα, ότι ο Κάσσανδρος μετέφερε
κατοίκους από τη Χαλάστρα, η οποία βρισκόταν στην ίδια διαδρομή με τη Σίνδο, αλλά
μετά απ’αυτήν. Είναι λοιπόν απίθανο να μη μεταφέρθηκαν στη Θεσσαλονίκη κάτοικοι
από τη Σίνδο, ενώ μεταφέρθηκαν από τη γειτονική της Χαλάστρα. Εξ άλλου η απαρίθμηση
από το Στράβωνα των ιδρυτικών πόλεων είναι ενδεικτική, αφού από το σύνολο των
26 πόλεων αναγράφονται μόνο έξι. Την εκδοχή της συμμετοχής των κατοίκων της αρχαίας
Σίνδου στην ίδρυση της Θεσσαλονίκης θεωρεί πιθανή και ο Μ. Δήμιτσας, ο οποίος
γράφει τα εξής "Η δε Σίνδος και Σίνθος καλούμενη, εκείτο εν τη παραλία του
Θερμαϊκού κόλπου, μεταξύ Χαλάστρας και Θέρμης, παρά την εκβολή του Εχεδώρου ποταμού,
περί της οποίας ουδέν άλλο γινώσκομεν εκ της ιστορίας, ει μη ότι υπήρχε προ του
Ηροδότου, πιθανότατα δε εξέλιπε και αυτή επί Κασσάνδρου, μετοικίσαντος τους κατοίκους
πάντων των πέριξ πολισμάτων εις την Θεσσαλονίκην".
Ο Δήμιτσας καταλήγει στο συμπέρασμα, ότι η Σίνδος "εξέλιπε"
μετά την ίδρυση της Θεσσαλονίκης βασιζόμενος προφανώς στη μη αναγραφή της ονομασίας
της σε επόμενες ιστορικές πηγές, όσο και στη χρησιμοποίηση από το Στράβωνα της
μετοχής "καθελών". Το πιθανότερο όμως είναι ότι η Σίνδος, που βρισκόταν
πολύ κοντά στη Θεσσαλονίκη, υπέστη την έντονη επιρροή της νεοϊδρυθείσας πόλης,
γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα τη μετεγκατάσταση πολλών κατοίκων της. Έτσι η Σίνδος
έχασε σταδιακά σημαντικό μέρος του πληθυσμού της και μεταβλήθηκε πιθανότατα σ’ένα
μικρό χωριό, όπως άλλωστε συνέβη και με άλλες ιδρυτικές πόλεις της Θεσσαλονίκης,
οι οποίες εξακολούθησαν μεν να υφίστανται και μετά την ίδρυσή της, πλην όμως υπέστησαν
την έντονη επιρροή της και περιέπεσαν σε ασημότητα. Την αρνητική αυτή επίδραση
υπέστησαν περισσότερο οι παράλιες πόλεις, όπως η Χαλάστρα, η Σίνδος και η Αίνεια
και λιγότερο οι μεσόγειες, όπως η Στρέψα, ο Κισσός,
ο Ανθεμούς και η Απολλωνία.
Ο Δήμιτσας αναφέρει, ότι η Σίνδος ονομαζόταν και "Σίνθος". Την ονομασία
αυτή, που προέρχεται από την αντικατάσταση του συμφώνου "δ" με το άλλο
οδοντικό σύμφωνο "θ", χρησιμοποιεί πρώτος ο βυζαντινός λεξικογράφος
Στέφανος, ο οποίος στο λεξικό του "Περί πόλεων" γράφει "ΣΙΝΘΟΣ,
πόλις παρά τω Θερμαίω κόλπω. Ηρόδοτος εβδόμη. Το εθνικόν "Σίνθιος",
δηλαδή "ΣΙΝΘΟΣ", πόλη δίπλα στον Θερμαικό κόλπο. Από τον Ηρόδοτο (αναφέρεται)
στο έβδομο βιβλίο του. Ο κάτοικος (ονομάζεται) «Σίνθιος ».
Η ονομασία Σίνδος είναι προελληνική, αφού στα διάφορα προελληνικά
φύλα , όπως ήταν οι Πελασγοί, οι Κάρες και οι Λέλεγες αποδίδεται η προέλευση τοπωνυμίων
με τις καταλήξεις "νθος" και "νδος", όπως Πίνδος,
Λίνδος, Σίνδος, Ολυνθος,
Ζάκυνθος κτλ. Τα προελληνικά
αυτά τοπωνύμια διατηρήθηκαν στην ελληνική γλώσσα, η οποία δέχθηκε πολλές προελληνικές
λέξεις κατά την συγχώνευση των πρώτων ελληνικών φύλων με τους προηγουμένους κατοίκους
του ελλαδικού χώρου.
Κατά την εκτίμησή μας η προέλευση της ονομασίας της αρχαίας Σίνδου
σηματοδοτεί την "φυλετική ταυτότητα" των ιδρυτών της, που πιθανότητα
ήταν οι Σίνδιες ή Σίντιες. Αυτοί κατοικούσαν στην Λήμνο
και είχαν φήμη διάσημων μεταλλουργών και τρομερών πειρατών , που έφθασαν ως τις
Ινδίες. Η ονομασία τους προέρχεται από τους ιερείς τους, που έφεραν την ονομασία
Σίνδιες εξαιτίας των "σινδόνων" δηλαδή των λεπτών υφασμάτινων χιτώνων,
τους οποίους φορούσαν όταν χρησμοδοτούσαν.
Την ύπαρξη των Σινδίων πληροφορούμαστε από τον Όμηρο, ο οποίος κάνει
λόγο για τους κατοικούντες στην Λήμνο "αγριοφώνους Σίντιας". Μάλιστα
στην Ιλιάδα ο Όμηρος αναφέρει, ότι οι Σίντιες υποδέχθηκαν και φιλοξένησαν στην
Λήμνο τον θεό της φωτιάς Ήφαιστο, ο οποίος εγκατέστησε στο νησί τα μπρούτζινα
χυτήριά του, από όπου ο Προμηθέας έκλεψε την φωτιά και την χάρισε στο ανθρώπινο
γένος . Ο Θουκυδίδης αναφέρει, ότι παλαιότερα κατοικούσαν στην Λήμνο και στην
Αθήνα οι Τυρσηνοί πειρατές
οι οποίοι μετώκησαν στα παράλια της Χαλκιδικής.
Τότε πιθανότατα οι προέλληνες κάτοικοι της Λήμνου ίδρυσαν την αρχαία Σίνδο στα
παράλια του Θερμαικού κόλπου. Στους Σίνδιες αναφέρεται και ο Στράβων, ο οποίος
γράφει ότι αυτοί ήταν Θράκες και κατοικούσαν στην Λήμνο, από όπου πέρασαν στη
Μακεδονία και εγκαταστάθηκαν
ανατολικά του ποταμού Στρυμόνα,
σε περιοχή που ονομάστηκε από αυτούς "Σιντική".
Ο λεξικογράφος Στέφανος αναφέρει, ότι υπήρχε πόλη της Μακεδονίας κοντά
στην Θράκη με την ονομασία "Σίντια", στην οποία κατοικούσαν οι Σιντοί
. Ο ίδιος γράφει, ότι ο Εκαταίος αναφέρει κάποια πόλη της Λυκίας,
περιοχής της Μικράς Ασίας, με την ονομασία "Σίνδια", που οι κάτοικοί
της ονομάζονταν "Σίνδιοι". Η ύπαρξη πόλεων με ονομασίες παρεμφερείς
της Σίνδου συνετέλεσε στη διαμόρφωση της ατεκμηρίωτης άποψης, ότι η ονομασία της
προέρχεται από την αρχαία σκυθική πόλη Σίνδα,
που βρισκόταν στον Εύξεινο
Πόντο και με την οποία οι κάτοικοι της Σίνδου είχαν ίσως αναπτύξει εμπορικές,
πολιτιστικές και κοινωνικές σχέσεις.
Από τα προαναφερθέντα προκύπτει, ότι οι πρώτοι κάτοικοι της Σίνδου
ήταν πιθανότατα Πελασγοί. Στη συνέχεια η Σίνδος κατοικήθηκε από διάφορα θρακικά
και ελληνικά φύλα και ο πληθυσμός της υπήρξε ανάμικτος από Πελασγούς, Μύγδονες
και Ίωνες. Αυτό συνάγεται από Την πληροφορία του λεξικογράφου Στέφανου, ότι η
Θέρμη ήταν "πόλις Ελλήνων Θρηίκων", την ανεύρεση στο αρχαίο νεκροταφείο
της Σίνδου χρυσού δαχτυλιδιού, στο οποίο είναι χαραγμένη η λέξη "ΔΩΡΟΝ"
σε ιωνική γραφή και την ανακάλυψη στη διπλή τράπεζα της Αγχιάλου
οστράκων με τα ιωνικά ονόματα Αργαθώνιος, Ίων, Εύδικος και Μενέστρατος.
Οι Σίνδιοι ασχολούνταν με τη γεωργία, την κτηνοτροφία, το εμπόριο
και την αλιεία. Αλλη αξιόλογη ασχολία των αρχαίων Σίνδιων ήταν η συλλογή χρυσού
από την κοίτη του Εχεδώρου ποταμού. Το ευγενές αυτό μέταλλο αφθονούσε στην περιοχή
εξ αιτίας των κοιτασμάτων του Εχεδώρου, κάτι που επιβεβαιώνουν τα πολλά και περίτεχνα
χρυσά κτερίσματα, τα οποία βρέθηκαν στο αρχαίο νεκροταφείο της Σίνδου.
Με βάση την πιθανολόγηση του καθηγητή Μ. Τιβέριου, ότι η διπλή τράπεζα
της Αγχιάλου ταυτίζεται με την αρχαία Σίνδο συμπεραίνουμε, ότι οι Σίνδιοι εισήγαγαν
λάδι από την Αττική
και τη Σάμο και είχαν
ιδιαίτερη προτίμηση στο χιώτικο κρασί. Επίσης η επείσακτη κεραμική πολυτελείας,
που βρέθηκε στη διπλή τράπεζα της Αγχιάλου, πιστοποιεί τις άμεσες ή έμμεσες εμπορικές
σχέσεις των Σινδίων με την Εύβοια,
τη Θεσσαλία, την Κόρινθο,
την Αττική, τη Βοιωτία,
την Ιωνία και τα διάφορα
νησιά του Αιγαίου.
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Δήμου Εχεδώρου
Λάβετε το καθημερινό newsletter με τα πιο σημαντικά νέα της τουριστικής βιομηχανίας.
Εγγραφείτε τώρα!
