Πληροφορίες τοπωνυμίου

ΣΤΑΥΡΟΣ (Κωμόπολη) ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
  Η γοητευτική περιοχή του Σταυρού, το καταπράσινο και ηλιόλουστο παραλιακό κέντρο εμφανίζεται στο προσκήνιο από τα πανάρχαια χρόνια. Σύμφωνα με ιστορικές ενδείξεις εδώ ήταν εγκατεστημένος αρχαίος μυγδονικός οικισμός, δηλ. μια πολίχνη και ορμητήριο γνωστό κατά τον Στέφανο Βυζάντιο ως "Βορμίσκος" ή κατά το Θουκυδίδης "Βρομίσκος" και μάλιστα κοντά στις εκβολές του Ρήχειου Ποταμού. Εδώ σύμφωνα με εικασίες των ιστορικών βρήκε τραγικό θάνατο ο αρχαίος ποιητής Ευριπίδης που κατασπαράχθηκε από άγρια σκυλιά του Αρχέλαου κατά την διάρκεια ενός βασιλικού κυνηγιού.
  Η σπουδαιότητα του οικισμού προκύπτει αφενός από το γεγονός ότι συμμετείχε στην αττικοδηλιακή συμμαχία των Αθηνών μαζί με άλλες γνωστές μυγδονικές και αξιόλογες πόλεις αφετέρου ότι έγινε προσπελάσιμος χώρος τόσο από τα στρατεύματα του Λακεδαιμόνιου Στρατηγού Βρασίδα όσο και από τον πολυπληθή στρατό του Ξέρξη.
  Κατά την Βυζαντινή περίοδο αποτέλεσε στρατηγικό κόμβο αφού βρίσκονταν δίπλα στην Εγνατία οδό και στο διάβα των περιηγητών προς Αγιο Όρος.
  Οι ρίζες όμως του σημερινού Σταυρού μπήκαν από τους πολυπαθείς πρόσφυγες της Μ. Ασίας.
  Όταν το 1922 ξεριζώθηκε το Ελληνικό στοιχείο από τα παράλια της Μ. Ασίας πολλοί πρόσφυγες από το Κατιρλί της Βιθυνίας και ιδίως ενορίτες της Αγίας Παρασκευής ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στον πανέμορφο Σταυρό μέσα σε πρόχειρους καταυλισμούς.
  Μαζί με αυτούς και πρόσφυγες από την Μάδυτο, περιοχή της Προύσης και άλλες περιοχές.
  Παρά τις κακουχίες και τις μύριες δυσκολίες άνθρωποι πονεμένοι μα θαυμάσιοι, μαχητικοί με οράματα, ιδέες και όρεξη για την ζωή ρίχτηκαν αθόρυβα στον αγώνα και με πολύ μόχθο άρχισαν να χτίζουν την Κοινότητά τους, το σημερινό Σταυρό.
  Ξακουστοί υλοτόμοι και ψαράδες οι Κατιρλιώτες μόλις ρίζωσαν στην νέα τους πατρίδα και βρίσκοντας πανομοιότυπη την φυσική μορφολογία της νέας τους πατρίδας μ’ αυτήν που άφησαν πίσω τους ρίχτηκαν με μεράκι για την κατάκτηση του μέλλοντος.
Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται το Νοέμβριο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο του Δήμου Ρεντίνας.

Η αποστασία της Ακάνθου από την αθηναϊκή κυριαρχία

ΑΚΑΝΘΟΣ (Αρχαία πόλη) ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ
Η Ακανθος κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου αποστάτησε από τους Αθηναίους (424 π.Χ.) αφού προέβη σε μυστική ψηφοφορία ύστερα από τη δημηγορία του Σπαρτιάτη Βρασίδα, που προηγουμένως μαζί με τους Χαλκιδείς είχε βαδίσει κατά της Ακάνθου (Θουκ. 4,88,1).

Perseus: Thucydides, The Peloponnesian War (ed. Richard Crawley, 1910)
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=...

Η Ακανθος στη συνθήκη Αθηναίων & Σπαρτιατών

Η Ακανθος αναφέρεται στη συνθήκη μεταξύ Αθηναίων και Σπαρτιατών (μετά την αποστασία της από τους Αθηναίους το 424 π.Χ.) ανάμεσα σε άλλες πόλεις της Μακεδονίας, με τον όρο ότι θα είναι ουδέτερες: σύμμαχοι ούτε των Αθηναίων ούτε των Σπαρτιατών. Αν πάλι το θελήσουν μπορούν να είναι σύμμαχοι των Αθηναίων (Θουκ. 5,18,5).

Perseus: Thucydides, The Peloponnesian War (ed. Richard Crawley, 1910)
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=...

Βυζαντινή Βέροια

ΒΕΡΟΙΑ (Πόλη) ΗΜΑΘΙΑ
  The famous city of Beroia, with a history uninterrupted from antiquity to modern times, acquired particular importance as the frontiers of the medieval Greek state continued to shrink. In 1001 the emperor Basil II Bulgaroktonos (the Bulgar-Slayer) brought a brief Bulgarian occupation of the city to an end. Beroia faced further disturbance from foreign conquerors (Franks, Bulgars, Serbs) in the 13th and 14th centuries. In 1433 it was taken by the Turks.
  The importance of Beroia in the closing years of Byzantium is evident in the place it occupied in the ecclesiastical hierarchy of the Patriarchate of Constantinople: an archiepiscopal see at the end of the 13th century, it became a metropolis in the early 14th. Forty-eight historic churches still survive in Beroia, of which 39 possess wall--paintings dating from the very beginning of the 13th to the 18th century.

By kind permission of:Ekdotike Athenon
This text is cited Nov 2003 from the Macedonian Heritage URL below, which contains image.

• http://www.macedonian-heritage.gr/HellenicMacedoni... (1 φωτ.)

Γιαννιτσά

ΓΙΑΝΝΙΤΣΑ (Πόλη) ΠΕΛΛΑ

Macedonian Park WebPage
• http://www.macedonianpark.com/giannitsa.htm

History of Thessaloniki

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (Πόλη) ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

• http://www.abest.com/~angelos/thessaloniki.html#in...
• http://www.macedonia.com/english/1997.html

Φάκελος Alois Brunner

Το Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, απευθύνεται στους χρήστες του Internet, σε όλο τον κόσμο, ζητώντας πληροφορίες, που θα μπορούσαν να βοηθήσουν τις αρχές και την Ιντερπολ, να εντοπίσουν-εφόσον βεβαίως βρίσκεται ακόμη στη ζωή- τον εγκληματία πολέμου Αλόϊς Μπρούννερ, ο οποίος οργάνωσε μαζί με άλλους Ναζί αξιωματικούς το Ολοκαύτωμα των 50.000 Εβραίων της Θεσσαλονίκης, καθώς και την εξόντωση 24.000 Εβραίων στο Ντρανσί της Γαλλίας και άλλες περιοχές της Ευρώπης στη διάρκεια του Β΄παγκοσμίου πολέμου.

• http://philippos.mpa.gr/gr/other/brunner/index.htm...

Απελευθέρωση από τους Ναζί, 30 Οκτωβρίου

Η 30ή Οκτωβρίου 1944 είναι η άγια μέρα, που απελευθερώθηκε η Θεσσαλονίκη και η υπόλοιπη Μακεδονία από το χιτλεροφασιστικό ζυγό.

• http://philippos.mpa.gr/gr/other/30-10/

Θεσσαλονίκη

• http://www.macedonianpark.com/thessaloniki.htm

Η πυρκαγιά τoυ 1917

  Starting with one house at the beginning of Ayiou Dimitriou street, the fire destroyed, with the help of the Vardaris (a strong north wind), 250 acres of building area, 9,500 houses and most of the city's churches, banks, schools, printing presses, hotels and shops. It left 72,000 people homeless, two thirds of whom were Jews. The fire wiped out the traditional, cosmopolitan appearance of the city but it opened the way for the town-planning miracle of the Hebrard Plan.
  From "Pages from an autobiography" by the poet Yiorgos Vafopoulos
  "On the next day, August 6, the feast of Our Saviour, Thessaloniki made history, yet again. There where once the labyrinthine alleys of the Jewish district had spread out, were now only stones and smouldering ashes. In the other quarter, where the grand shops and hotels tower, tragic ruins reminded one of their former glory. And all these sad remains of a rich big city were swathed in heavy clouds of smoke. Deep in their basements the embers glowed for several months after the fire and, as we discovered later, so great was the force of the fire that all the glassware melted and amidst the debris of the pastry shops one could make out the jars of sweets transformed into a mass of burnt sugar and glass. The tremendous expanse covered by this catastrophe took the name of the Kammena (burnt areas). The whole district had been transmuted into a new Pompeii, where by day teams of excavators labored and by night the bums, criminals and lovers found refuge".
The Hebrard Plan (1917-1921)
  Drafted by an international committee headed by the architect-archaeologist Ernest Hebrard and composed of such architects as Aristotelis Zachos and Konstantinos Kitsikis, the plan swept aside the memories of the Orient in favor of a European layout with neo-Byzantine elements.
  At the same time, it created a topography adapted to the social, economic and town-planning demands of an industrial city with wide avenues and regular city blocks. Its implementation was referred to round the world as "the greatest achievement of 20th century European urban planning," and it made for a lovely, Greek Thessaloniki which unprincipled post-war reconstruction would eliminate.

By kind permission of:Ekdotike Athenon
This text is cited Nov 2003 from the Macedonian Heritage URL below, which contains images.

• http://www.macedonian-heritage.gr/HellenicMacedoni... (2 φωτ.)

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (Αρχαία πόλη) ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
POLITICAL AND MILITARY HISTORY. Thessalonica was a place of some importance, even while it bore its earlier name of Therma. Three passages of chief interest may be mentioned in this period of its history. Xerxes rested here on his march, his land-forces being encamped on the plain between Therma and the Axius, and his ships cruising about the Thermaic gulf; and it was the view from hence of Olympus and Ossa which tempted him to explore the course of the Peneius. (Herod. vii. 128, seqq.) A short time (B.C. 421) before the breaking out of the Peloponnesian War, Therma was occupied by the Athenians (Thucyd. i. 61); but two years later it was given up to Perdiccas (Id. ii. 29.) The third mention of Therma is in Aeschines (de Fals. Leg. p. 31, ed. Bekk.), where it is spoken of as one of the places taken by Pausanias.
  The true history of Thessalonica begins, as we have implied above, with the decay of Greek nationality. The earliest author who mentions it under its new name is Polybius. It seems probable that it was rebuilt in the same year (B.C. 315) with Cassandreia, immediately after tile fall of Pydna and the death of Olympias. We are told by Strabo that Cassander incorporated in his new city the population, not only of Therma, but likewise of three smaller towns, viz. Aeneia and Cissus (which are supposed to have been on the eastern side of the gulf), and Chalastra which is said by Strabo (vii. Epit. 9) to have been on the further side of the Axius, whence Tafel (p. xxii.) by some mistake infers that it lay between the Axius and Therma. It does not appear that these earlier cities were absolutely destroyed; nor indeed is it certain that Therma lost its separate existence. Pliny seems to imply that a place bearing this name was near Thessalonica; but the text is probably corrupt.
  As we approach the Roman period, Thessalonica begins to be more and more mentioned. From Livy (xliv. 10) this city would appear to have been the great Macedonian naval station. It surrendered to the Romans after the battle of Pydna (Ib. xliv. 45), and was made the capital of the second of the four divisions of Macedonia (Ib. xlv. 29). Afterwards, when the whole of Macedonia was reduced to one province (Flor. ii. 14), Thessalonica was its most important city, and virtually its metropolis, though not so called till a later period. Cicero, during his exile, found a refuge here in the quaestor's house (pro Planc. 41); and on his journeys to and from his province of Cilicia he passed this way, and wrote here several of his extant letters. During the first Civil War Thessalonica was the head-quarters of the Pompeian party and the senate. (Dion Cass. xli. 20.) During the second it took the side of Octavius and Antonius (Plunt. Brut. 46; Appian, B.C. iv. 118), and reaped the advantage of this course by being made a free city. It is possible that the word eleutherias, with the head of Octavia, on some of the coins of Thessalonica, has reference to this circumstance (see Eckhel, ii. p. 79); and some writers see in the Vardar gate, mentioned below, a monument of the victory over Brutus and Cassius.
  Even before the close of the Republic Thessalonica was a city of great importance, in consequence of its position on the line of communication between Rome and the East. Cicero speaks of it as posita in gremio imperii nostri. It increased in size and rose in importance with the consolidation of the Empire. Strabo in the first century, and Lucian in the second, speak in strong language of the amount of its population. The supreme magistrates (apparently six in number) who ruled in Thessalonica as a free city of the Empire were entitled politarchai, as we learn from the remarkable coincidence of St. Luke's language (Act. Ap. xvii. 6) with an inscription on the Vardar gate. (Bockh, 1967. Belley mentions another inscription containing the same term.) In Act. Ap. xvii. 5, the demos is mentioned which formed part of the constitution of the city. Tafel thinks that it had a boule also.
  During the first three centuries of the Christian era, Thessalonica was the capital of the whole country between the Adriatic and the Black Sea; and even after the founding of Constantinople it remained practically the metropolis of Greece, Macedonia, and Illyricum. In the middle of the third century, as we learn from coins, it was made a Roman colonia; perhaps with the view of strengthening this position against the barbarian invasions, which now became threatening. Thessalonica was the great safeguard of the Empire during the first shock of the Gothic inroads. Constantine passed some time here after his victory over the Sarmatians; and perhaps the second arch, which is mentioned below, was a commemoration of this victory: he is said also by Zosimus (ii. p. 86, ed. Bonn) to have constructed the port, by which we are, no doubt, to understand that he repaired and improved it after a time of comparative neglect. Passing by the dreadful massacre by Theodosius (Gibbon's Rome, ch. xxvii.), we come to the Sclavonic wars, of which the Gothic wars were only the prelude, and the brunt of which was successfully borne by Thessalonica from the middle of the sixth century to the latter part of the eighth. The history of these six Sclavonic wars, and their relation to Thessalonica, has been elaborated with great care by Tafel.
  In the course of the Middle Ages Thessalonica was three times taken; and its history during this period is thus conveniently divided into three stages. On Sunday, July 29th, 904, the Saracen fleet appeared before the city, which was stormed after a few days' fighting. The slaughter of the citizens was dreadful, and vast numbers were sold in the various slave-markets of the Levant. The story of these events is told by Jo. Cameniata, who was crozierbearer to the archbishop of Thessalonica. From his narrative it has been inferred that the population of the city at this time must have been 220,000. (De Excidio Thessalonicensi, in the volume entitled Theophanes Continnatus of the Bonn ed. of the Byz. writers, 1838.) The next great catastrophe of Thessalonica was caused by a different enemy, the Normans of Sicily. The fleet of Tancred sailed round the Morea to the Thermaic gulf, while an army marched by the Via Egnatia from Dyrrhachium. Thessalonica was taken on Aug. 15th, 1185, and the Greeks were barbarously treated by the Latins. Their cruelties are described by Nicetas Choniates (de Andron. Comneno, p. 388, ed. Bonn, 1835). The celebrated Eustathius was archbishop of Thessalonica at this time; and he wrote an account of this capture of the city, which was first published by Tafel (Tubingen, 1832), and is now printed in the Bonn ed. of the Byz. writers. (De Thessalonica a Latinis capta, in the same vol. with Leo Grammaticus, 1842.) Soon after this period follows the curious history of western feudalism in Thessalonica under Boniface, marquis of Montferrat, and his successors, during the first half of the 13th century. The city was again under Latin dominion (having been sold by the Greek emperor to the Venetians) when it was finally taken by the Turks under Amurath II., in 1430. This event also is described by a writer in the Bonn Byzantine series (Joannes Anagnostes, de Thessalonicensi Excidio Narratio, in the same volume with Phranzes and Cananus, 1838).
ECCLESIASTICAL HISTORY. The annals of Thessalonica are so closely connected with religion, that it is desirable to review them in this aspect. After Alexander's death the Jews spread rapidly in all the large cities of the provinces which had formed his empire. Hence there is no doubt that in the first century of the Christian era they were settled in considerable numbers at Thessalonica: indeed this circumstance contributed to the first establishment of Christianity there by St. Paul (Act. Ap. xvii. 1). It seems probable that a large community of Jews has been found in this city ever since. They are mentioned in the seventh century during the Sclavonic wars; and again in the twelfth by Eustathius and Benjamin of Tudela. The events of the fifteenth century had the effect of bringing a large number of Spanish Jews to Thessalonica. Paul Lucas says that in his day there were 30,000 of this nation here, with 22 synagogues. More recent authorities vary between 10,000 and 20,000. The present Jewish quarter is in the south-east part of the town.
  Christianity, once established in Thessalonica, spread from it in various directions, in consequence of the mercantile relations of the city. (1 Thess. i. 8.) During the succeeding centuries this city was the bulwark, not simply of the Byzantine Empire, but of Oriental Christendom, - and was largely instrumental in the conversion of the Sclavonians and Bulgarians. Thus it received the designation of The Orthodox City. It is true that the legends of Demetrius, its patron saint (a martyr of the early part of the fourth century), disfigure the Christian history of Thessalonica; in every siege success or failure seems to have been attributed to the granting or withholding of his favour: but still this see has.a distinguished place in the annals of the Church. Theodosius was baptized by its bishop; even his massacre, in consequence of the stern severity of Ambrose, is chiefly connected in our minds with ecclesiastical associations. The see of Thessalonica became almost a patriarchate after this time; and the withdrawal of the provinces subject to its jurisdiction from connection with the see of Rome, in the reign of Leo Isauricus, became one of the principal causes of the separation of East and West. Cameniata, the native historian of the calamity of 904, was, as we have seen, an ecclesiastic. Eustathius, who was archbishop in 1185, was, beyond dispute, the most learned man of his age, and the author of an invaluable commentary on the Iliad and Odyssey, and of theological works, which have been recently published by Tafel. A list of the Latin archbishops of Thessalonica from 1205 to 1418, when a Roman hierarchy was established along with Western feudalism, is given by Le Quien (Oriens Christianus, iii. 1089). Even to the last we find this city connected with questions of religious interest. Symeon of Thessalonica, who is a chief authority in the modern Greek Church on ritual subjects, died a few months before the fatal siege of 1430; and Theodore Gaza, who went to Italy soon after this siege, and, as a Latin ecclesiastic, became the translator of Aristotle, Theophrastus, and Hippocrates, was a native of the city of Demetrius and Eustathius.

This extract is from: Dictionary of Greek and Roman Geography (1854) (ed. William Smith, LLD). Cited June 2004 from The Perseus Project URL below, which contains interesting hyperlinks

Dictionary of Greek and Roman Geography (1854) (ed. William Smith, LLD)
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Per...

The Peace of Nicias

ΑΜΦΙΠΟΛΙΣ (Αρχαία πόλη) ΣΕΡΡΕΣ
Cleon, the most prominent and influential leader at Athens after the Athenian victory at Pylos in 425, was dispatched to northern Greece in 422 to try to stop Brasidas. As it happened, both he and Brasidas were killed before Amphipolis in 422 B.C. in a battle won by the Spartan army. Their deaths deprived each side of its most energetic military commander and opened the way to negotiations. Peace came in 421 B.C. when both sides agreed to resurrect the balance of forces just as it had been in 431 B.C. The agreement made in that year is known as the Peace of Nicias after the name of the Athenian general Nicias, who was instrumental in convincing the Athenian assembly to agree to a peace treaty. The Spartan agreement to the peace revealed a fracture in the coaltion of Greek states allied with Sparta against Athens and its allies because the Corinthians and the Boetians refused to join the Spartans in signing the treaty.

This text is from: Thomas Martin's An Overview of Classical Greek History from Homer to Alexander, Yale University Press. Cited Oct 2002 from Perseus Project URL below, which contains bibliography & interesting hyperlinks.

• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Per...

Causes of the Peloponnesian War

ΠΟΤΙΔΑΙΑ (Αρχαία πόλη) ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ
The outbreak of the war came when the Spartans issued ultimatums to Athens that the men of the Athenian assembly rejected at the urging of Pericles. The Spartan ultimatums promised attack unless Athens lifted its economic sanctions against the city-state of Megara, a Spartan ally that lay just west of Athenian territory, and stopped its military blockage of Potidaea, a strategically located city-state in northern Greece. The Athenians had forbidden the Megarians from trading in all the harbors of the Athenian empire, a severe blow for Megara, which derived much income from trade. The Athenians had imposed the sanctions in retaliation for alleged Megarian encroachment on sacred land along the border between the territory of Megara and Athens. As for Potidaea, it been an ally of Athens but was now in rebellion. Potidaea retained ties to Corinth, the city that had originally founded it, and Corinth, an ally of Sparta, had protested the Athenian blockade of its erstwhile colony. The Corinthians were already angry at the Athenians for having supported the city-state of Corcyra in its earlier quarrel with Corinth and securing an alliance with Corcyra and its formidable navy. The Spartans issued the ultimatums in order to placate the Megarians and, more importantly, the Corinthians with their powerful naval force. Corinth had threatened to withdraw from the Peloponnesian League and join a different international alliance if the Spartans delayed any longer in backing them in their dispute with the Athenians over Potidaea. In this way, the actions of lesser powers nudged the two great powers, Athens and Sparta, over the brink to war in 431 B.C.

This text is from: Thomas Martin's An Overview of Classical Greek History from Homer to Alexander, Yale University Press. Cited Mar 2003 from Perseus Project URL below, which contains bibliography & interesting hyperlinks.

• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Per...

Μάχες οχυρού Ρούπελ

ΚΕΡΚΙΝΗ (Βουνό) ΣΕΡΡΕΣ

Ιστοσελίδα Δήμου Σερρών
• http://www.serres.gr/History/roupel.html

Βυζαντινά χρόνια

ΒΕΡΟΙΑ (Πόλη) ΗΜΑΘΙΑ
  Η Βυζαντινή εποχή της Βέροιας άρχισε με επιδρομές και καταλήψεις από τους Γότθους, Ούνους, Βούλγαρους και Γέτες. Έπειτα κατεβαίνουν οι Σλάβοι. Στα 904 μ.Χ. παρουσιάζονται οι Σαρακηνοί πειρατές, που μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης κυριεύουν και τη Βέροια. Τη βρήκαν χτυπημένη πρόσφατα από σεισμό και πήραν πολλούς Βεροιώτες για τα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής.
  Στα τέλη του 10ου αιώνα μ.Χ. η Βέροια έπεσε στα χέρια του βασιλιά των Βουλγάρων, του Σαμουήλ, για να ελευθερωθεί ύστερα από λίγα χρόνια από τον Βασίλειο τον Βουλγαροκτόνο.
  Ακολουθούν νέες επιδρομές Βουλγάρων, Ούνων, Κουμάνων και Πατζινακών, ώσπου εμφανίζονται οι Νορμανδοί και το 1204 η Βέροια πέφτει στα χέρια των Σταυροφόρων, χρόνια σκοτεινά. Η Βέροια συχναλλάζει κατακτητές, ώσπου το1224 εντάσσεται στο ελληνικό Δεσποτάτο της Ηπείρου και έπειτα στην Αυτοκρατορία της Νίκαιας και στην αναστημένη απ’ αυτήν βυζαντινή Αυτοκρατορία των Παλαιολόγων (1261 μ.Χ.) ενώ στα 1309 μ.Χ. συντρίφτηκαν κοντά στη Βέροια από το στρατηγό Χανδρηνό οι περιβόητοι Καταλανοί.
  Στα χρόνια των βυζαντινών αυτοκρατόρων Ανδρόνικου Β (1282-1328 μ.Χ.) και Ανδρονίκου Γ (1328-1341 μ.Χ.) η Βέροια έγινε πεδίο εμφυλίων συγκρούσεων. Την εποχή αυτή η Επισκοπή της Βέροιας προάγεται σε Μητρόπολη και τοιχογραφείται η εκκλησία του Χριστού από το σημαντικό αγιογράφο Καλλιέργη, ενώ παράλληλα ο Πατριάρχης είναι ο Βεροιώτης Νήφων.
  Αλλος εμφύλιος πόλεμος στη συνέχει ανάμεσα στον Ιωάννη Καντακουζηνό (1347-1354 μ.χ.) και στον επίτροπο του ανήλικου αυτοκράτορα Ιωάννη Ε Ματθαίο φέρνει πάλι στο προσκήνιο τη Βέροια.
  Στα 1343 σαν διεκδικητής του θρόνου ο Ιωάννης Καντακουζηνός κυρίεψε τη Βέροια με τη βοήθεια του Σέρβου κράλη Στέφανου Δουσάν.
  Η Βέροια στα χρόνια που ακολουθούν γνωρίζει τους Σέρβους και του Τούρκους άλλοτε σαν συμμάχους των αντιμαχόμενων βυζαντινών και άλλοτε σαν επιδρομείς.
  Στα 1345/6 η Βέροια πέφτει στα χέρια του Στέφανου Δουσάν (1331-1355 μ.Χ.) που την κρατά ως τα 1350. Πάλι χρόνια δύσκολα και σκοτεινά. Το 1358 πληροφορούμαστε ότι την διοικεί ο Σέρβος ευγενής Ροδοσλάβος Χλάπενος. Τα χρόνια αυτά εμφανίζονται σαν μισθοφόροι του Ιωάννη Καντακουζηνού, ο Μανουήλ, πράμα που δείχνει τη σπουδαιότητα της πόλης και σ’ αυτά τα χρόνια.
  Πληροφορίες για τη Βέροια στα βυζαντινά χρόνια μας δίνουν οι συγγραφείς: Ιωάννης Καμινιάτης ή Καμενιάτης (10ος αι. μ.Χ.), ο συγγραφέας αυτοκράτορας Ιωάννης Καντακουζηνός, που εκείνα τα ταραγμένα χρόνια έζησε αρκετές μέρες στη Βέροια και περπάτησε γεμάτος έγνοιες δίπλα στα βασανισμένα τείχη της, οι βιογράφοι της όσιας Θεοδώρας της Θεσσαλονίκης, του όσιου Αντωνίου του Νέου κ.α.
  Δεν είναι τυχαίο ότι η Βέροια αναφέρεται και ως έδρα θέματος με επικεφαλής της διοίκησης του Δούκα. Γυναίκα Δούκα ίσως ήταν η θρυλική Βεργίνα που κατά την παράδοση μαζί με το παιδί της έπεσε στον Τριπόταμο από τη γνωστή "Γέφυρα της Βεργίνας" για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων.
  Η Βέροια και στα βυζαντινά χρόνια ήταν σπουδαίο, θρησκευτικό κέντρο - η παράδοση συνεχίστηκε - με πολλές εκκλησίες και μοναστήρια· γι’ αυτό και ονομαζόταν "Μικρά Ιερουσαλήμ".
  Μια τόσο σπουδαία πόλη δεν μπορούσε να ξεφύγει τη βουλιμία των Τούρκων που αγωνίστηκαν να την κατακτήσουν. Την κυρίεψαν και την έχασαν αρκετές φορές. Πάνω από πενήντα χρόνια πάλαιψε η Βέροια για να γλιτώσει από την τούρκικη κυριαρχία χωρίς τελικά να το κατορθώσει.
  Αν όμως και η Βέροια δεν κατάφερε να αποφύγει την μακροχρόνια σκλαβιά, κατάφερε κάτι πιο θαυμαστό, να μείνει πόλη ελληνική.
Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται τον Οκτώβριο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο του Δήμου Βέροιας (1986).

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (Πόλη) ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
  Thessalonike played an important role in historic events that occurred during the Byzantine period. Its strongly fortified walls resisted a succession of barbarian hordes, and were overrun only four times in the course of a thousand years.
  As an administrative centre Thessalonike was the hub of many state services and military commands, while the products of the Balkan Peninsula passed through her port. A metropolitan see with twelve bishoprics dependent upon it, it was honoured by the presence of men of letters (e.g. Ioannis in the 7th century, Leon the Mathematician in the 9th, Eustathios in the 12th, Grigorios Palamas in the 14th, and Symeon in the 15th century).
  Thessalonike also played a leading part in the conversion of the Slavs to Christianity: the brothers Cyril and Methodios, missionaries to the Slavic peoples in the 9th century, were born and bred in Thessalonike.
  From the Middle Byzantine period onwards it was the scene of intense cultural activity, comparable with that of Constantinople, its influence being felt even on Mount Athos. Despite religious conflicts (Hesychasm), civil wars and social disorders (the Zealots), Thessalonike was at its peak in the 14th century, as is evident most particularly in the architecture, wall-paintings, and mosaics.
  Following disturbances at the end of the 14th century and a brief occupation by the Venetians (1423-30), the city was annexed by Murad II in 1430 and entered upon a new phase of its history.

By kind permission of:Ekdotike Athenon
This text is cited Nov 2003 from the Macedonian Heritage URL below, which contains image.

Macedonian Heritage WebPage
• http://www.macedonian-heritage.gr/HellenicMacedoni... (1 φωτ.)

ΡΟΔΟΛΙΒΟΣ (Κωμόπολη) ΣΕΡΡΕΣ
   Το Ροδολίβος μνημονεύεται για πρώτη φορά απ' όσο μέχρι τώρα τουλάχιστον γνωρίζω το 1098, σε ισοκώδικο του μάγιστρου - χαρτουλάριου Νικήτα Αντζά, σύμφωνα με το οποίο ο Αλέξιος Α' Κομνηνός (1081 - 1118) δώρησε το "χωρίον" στη μοναχή - κουροπαλάτισσα Μαρία Βασιλάκινα, σύζυγο του Γρηγορίου Πακουριανού, του μεγάλου δομέστικου της Δύσης, που στη συνέχεια το αφιέρωσε στη μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους για τη σωτηρία της ψυχής του αποθαμένου συζύγου της. Την εποχή αυτή (1098) το Ροδολίβος υπαγόταν στο θέμα Στρυμόνος και Ζαβαλτείας, τμηματική υποδιαίρεση της εκτενέστερης διοικητικής περιφέρειας "Βολερού και Στρυμόνος" και αριθμούσε 13 αγροτικές οικογένειες με εισόδημα 97/24 χρυσά νομίσματα. Το ισοκώδικο του Νικήτα Αντζά έχει ξέχωρη σημασία για την περιοχή του Ροδολίβους αφού, παράλληλα, με τον γενόμενο "περιορισμό" του χωρίου (καθορισμός των ορίων δικαιοδοσίας του) μνημονεύονται γειτονικά τοπωνύμια μερικά από τα οποία διατηρούνται μέχρι σήμερα.
  Το αναφερόμενο τοπωνύμιο Βελτζίστου μετονομάσθηκε σε Δόμηρος και το Σιόμαλτο ή Σέμαλτο σε Μικρό Σούλι. Στην πρώτη δημοσίευση της επιγραφής από τον Perdrizet παραλείπονται μερικά γράμματα που σήμερα είναι ευδιάκριτα. Από τα παραπάνω αρχιτεκτονικά μέλη το ιωνίζον κιονόκρανο, ο αμφικιονίσκος παραθύρου και το τμήμα του κίονα προϋποθέτουν ύπαρξη παλαιοχριστιανικού ναού, αποκλείοντας βέβαια την εκδοχή ότι τα μέλη αυτά είναι φερτά. Από αντίγραφο χρυσοβούλου λόγου του Μιχαήλ Θ' (1294 - 1320), συναυτοκράτορα του Ανδρονίκου Β' (1282 - 1328), υπογραφόμενο από τον Πατριάρχη Νήφωνα, πληροφορούμαστε ότι η μονή Ιβήρων εξακολουθεί το 1310 να διατηρεί το "προάστειον Ραδολίου" και την γύρω περιοχή. Στις αρχές του 14ου αι. το Ροδολίβος, σαν μετόχι της πλούσιας μονής Ιβήρων, αναπτύχθηκε σημαντικά, όπως χαρακτηριστικά φαίνεται στον απογραφικό κατάλογο του 1316 που έγινε από τον απογραφέα - ορφανοτρόφο Τρύφωνα Κεδρηνό αριθμεί 222 αγροτικές οικογένειες με 972 συνολικά κατοίκους που πλήρωναν στη μονή Ιβήρων "τέλος" (φόρο) 400 υπέρπυρα που μαζί με τους φόρους των παρακείμενων αγροτικών οικισμών, Οβηλού, Βορισκού και Δοβροβίκειας ανερχόταν σε 520 υπέρπυρα. Από τους οικισμούς αυτούς ο Οβηλός και η Δοβροβίκεια υπαγόταν στο καπετανίκιο Ποπολίας ή Λυκοσχίσματος τοποθετούμενο στις ανατολικές υπώρειες του Παγγαίου, ο δε Βορισκός στο καπετανίκιο Ζαβαλτείας. Η απογραφή του 1316 με τη λεπτομερειακή καταγραφή όλων των περιουσιακών στοιχείων των κατοίκων του Ροδολίβους μας βοηθεί στην εξέταση της κοινωνικής δομής του "Χωριού" και στη συναγωγή επαγωγικού συμπεράσματος για την αγροτική διάρθρωση των βυζαντινών επαρχιακών μικροκέντρων. Η πλειονότητα των χωρικών ασχολείται με τη γεωργία και ειδικότερα με την καλλιέργεια αμπελιών. Καλλιεργούνται συνολικά 1.400 μόδιοι αμπελιών που ισοδυναμούν με 1.244 σημερινά στρέμματα. Πιθανότατα οι χωρικοί (πάροικοι) του Ροδολίβους δεν είχαν, εκτός από ελάχιστους, δικά τους χωράφια για την παραγωγή δημητριακών προϊόντων. Τέτοιου είδους καλλιεργήσιμες εκτάσεις ανήκαν στην κυριότητα της μονής Ιβήρων που καλλιεργούνταν από τους χωρικούς με τη δεσμευμένη υποχρέωση των "αγγαρειών". Η κτηνοτροφία σε σχέση με τη γεωργία δεν φαίνεται ιδιαίτερα αναπτυγμένη. Τρέφονταν συνολικά 363 πρόβατα, 130 κατσίκια, 46 χοίροι, 87 βόδια, 65 αγελάδες, 49 ονικά ( γαϊδούρια - άλογα ).
  Από την καθαρά γεωργοκτηνοτροφική κοινωνία του Ροδολίβους δεν έλειπαν και οι χρειαζόμενοι τεχνίτες και μικροεπαγγελματίες. Αναφέρονται 9 χαλκείς (σιδηρουργοί), 2 αμαξάδες, 3 πελεκάνοι ( κτίστες ), 7 τζυκαλάδες ( αγγειοπλάστες ), 1 υφάντης, 1 ψιαθάς ( ψαθάς ), 3 καπασάδες ( σαμαροποιοί ), 3 ράπτες και 23 τσαγκάρηδες. αναφορά των τζυκαλάδων στον απογραφικό κατάλογο του 1316 προϋποθέτει την ύπαρξη τοπικού εργαστηρίου κεραμικής και παράλληλα το συμπέρασμα για την ύπαρξη αγγειοπλαστικών εργαστηρίων, όχι μόνο στα μεγάλα αστικά κέντρα (Κωνσταντινούπολη - Θεσσαλονίκη ) αλλά και στις επαρχιακές πόλεις και στα μικροκέντρα των βυζαντινών επαρχιών. Παρατηρούμε δηλαδή την ανάπτυξη - οργάνωση κλειστής κοινωνίας με μια κάποια, δική της αυτάρκεια. Η μέσα σε δυο περίπου αιώνες (1098 - 1316) πληθυσμιακή αύξηση του Ροδολίβους θα πρέπει πιθανότατα να συσχετιστεί με μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών που έγιναν τη χρονική αυτή περίοδο όπως μπορούμε να υποθέσουμε από μνημονευόμενα, στον απογραφικό κατάλογο του 1316, επίθετα χωρικών, όπως π.χ. Στρουμιτζινός,Παφλαγών, Λαμψακηνός, Πρεβιστηνός που δείχνουν τον τόπο προέλευσής τους. Αλλα μνημονευόμενα επίθετα, όπως Μελισσηνός, Χαντρινός, Βρυέννιος, μας θυμίζουν γνωστές βυζαντινές οικογένειες. Η οικονομική κρίση, που έπληξε το Βυζάντιο μετά τον εμφύλιο πόλεμο των Ανδρονίκων, φαίνεται καθαρά και στον δεύτερο, για το Ροδολίβος, απογραφικό κατάλογο του 1341. Οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις μειώνονται σημαντικά αν και ο πληθυσμός του χωριού σημειώνει μικρή αύξηση. Καλλιεργούνται 1064 μόδιοι αμπελιών έναντι 1.400 του 1316. Οι αγροτικές οικογένειες δεν αυξάνονται αλλά γίνονται περισσότερο πολυμελείς, πράγμα που σημαίνει αύξηση του όρου γεννητικότητας. Η κτηνοτροφία σε σύγκριση με αυτή του 1316 κυμαίνεται στα ίδια περίπου επίπεδα. Τρέφονται 70 βόδια, 130 αγελάδες, 58 ονικά, 83 χοίροι, 215 αιγίδια, 30 πρόβατα. Η μονή Ιβήρων λαμβάνει το έτος αυτό (1341) από το Ροδολίβος 270 υπέρπυρα έναντι των 400 του 1316. Η ύπαρξη αγειοπλαστικού εργαστηρίου έξω από τα μεγάλα αστικά κέντρα έχει εξακριβωθεί, από ανασκαφικά δεδομένα. Ο πληθυσμός του χωριού το 1341 είναι 1060 κάτοικοι έναντι 972 του 1316.
  Συνέπεια τουρκικής επιδρομής οι γειτονικοί οικισμοί Οβηλός και Δοβροβίκεια καταστρέφονται και ερειπώνονται χωρίς ωστόσο να παρατηρηθεί εγκατάσταση των κατοίκων των κατεστραμμένων οικισμών στο Ροδολίβος, που δυνατόν να κατέφυγαν σε ασφαλέστερες περιοχές. Η μονή Ιβήρων και μετά την καταστροφή των δυο οικισμών εξακολουθεί να λαμβάνει το φόρο από τους, στα διάφορα μέρη, διασκορπισμένους κατοίκους που ανερχόταν, μαζί με τα 270 υπέρπυρα του Ροδολίβους, σε 448 υπέρπυρα έναντι των 520 του 1316. Από τα 448 υπέρπυρα έπρεπε η μονή Ιβήρων να πληρώνει στο κράτος "ως κεφάλαιον" 200 υπέρπυρα, ενώ ο εμφύλιος πόλεμος του 1341 επέβαλε τον διπλασιασμό του παραπάνω ποσού με την επιβολή του "υπέρ ζευγαρατικίου" φόρου. Συμπεραίνεται δηλαδή ότι η οικονομική κρίση που έπληξε το Βυζάντιο, κτύπησε καίρια και τα αγιορείτικα μοναστήρια που σε μια προσπάθειά τους να αναλάβουν οικονομικά ζητούν την κατάργηση των φόρων από τον, νέο κυρίαρχο της περιοχής, Σέρβο ηγεμόνα Στέφανο Δουσάν (1331 - 1355) που εκμεταλλευόμενος τις διαμάχες του Καντακουζηνού και του Ιωάννη του Ε' κυρίεψε μεγάλα τμήματα της Αυτοκρατορίας καταλαμβάνοντας μάλιστα το 1345 και την πόλη των Σερρών. Με κέντρο τις Σέρρες και σκεπτόμενος ότι η ανακήρυξή του ως "τσάρος των Σέρβων και των Ρωμαίων" θα ήταν νόμιμη εάν ευλογόταν από την εκκλησία προσπάθησε να κερδίσει την επιρροή και την εύνοια του βυζαντινού κλήρου των περιοχών που είχε κατακτήσει, με επικυρώσεις παλαιών χρυσοβούλλων, αυξήσεις προνομίων και δωρεών για τα μοναστήρια του Αθω. Ετσι με χρυσόβουλλο του Ιανουαρίου του 1346 ο Δουσάν απαλλάσσει τη μονή Ιβήρων από το φόρο των 400 υπερπύρων που πλήρωνε για το Ροδολίβος και τα γύρω, από αυτό, κτήματά της ενώ δεύτερο χρυσόβουλλο του Απριλίου του ίδιου έτους επικυρώνει την ισχύ του προηγούμενου.
  Το 1351 η μονή Ιβήρων αποτείνεται στον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ιωάννη Ε΄ (1341 - 1376) & (1379 - 1391) και πετυχαίνει, χωρίς για λόγους διπλωματικούς να αναφέρει τα προνομιούχα χρυσόβουλλα του Δουσάν, την αναγνώριση της εκκοπής του "υπέρ κεφαλαίου" φόρου, για το Ροδολίβος, που είχε φθάσει στα 480 υπέρπυρα. Η αποκατάσταση της Βυζαντινής κυριαρχίας στην περιοχή πρέπει να τοποθετηθεί μεταξύ του 1358 και του 1367. Το 1358 η μεγάλη μεγάλη γεωκτήμων Αννα Τορνίκινα προσφέρει στον στρατοπεδάρχη Αλέξιο και στον πριμικήριο Ιωάννη, γνωστοί στρατηγοί των βυζαντινών στρατευμάτων, συγγενείς της αυτοκρατορικής οικογένειας και ιδρυτές της μονής Παντοκράτορος του Αγίου Όρους, το μισό μερίδιο κτήματός της βρισκόμενο στον γειτονικό οικισμό του Ροδολίβους Βελτζίσθα (σημ. Δόμηρος ή βουλτσίστα) μετόχι της μονής Παντοκράτορος, εάν ελευθερωνόταν από την σέρβικη κυριαρχία. Η ίδρυση του βυζαντινού πύργου στην προς την Αμφίπολη όχθη του Στρυμόνα από τους παραπάνω στρατηγούς το 1367, προϋποθέτει την αποκατάσταση της βυζαντινής κυριαρχίας ενώ λίγα χρόνια αργότερα (1383) η περιοχή πέφτει στα χέρια των Τούρκων.

Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούνιο 2005 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Δήμου Ροδολίβους

• http://www.rodolivos.gr/index.php?option=displaypa...

ΣΕΡΡΕΣ (Πόλη) ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
  The famed city of Serrhai was destroyed when the Bulgarians set it on fire as they began their retreat in 1913. Its Byzantine monuments were consumed by the flames, with the sole exception of the three-aisled 11th century basilica of Ayioi Theodoroi, now reconstructed, which hints at the former wealth and culture of the second most important city of Macedonia after Thessalonike.
  The sturdy, solid walls of the acropolis still bear witness to the size of medieval Serrhai. The town has a significant place in the history of the 12th and later centuries. It attained its greatest importance in the 14th century during the conflict between Byzantium and the Serbian state; in 1345 Serrhai was captured by the Serb ruler Stefan Dusan.
  In 1371 the then ruler of the city, the Serb John Ugliesa, was defeated in the battle of Maritsa (Evros River) in his attempt to uphold the rights of the entire Orthodox world against the Turks.

By kind permission of:Ekdotike Athenon
This text is cited Nov 2003 from the Macedonian Heritage URL below, which contains images.

• http://www.macedonian-heritage.gr/HellenicMacedoni... (2 φωτ.)

Η Πιερία από τον Μακεδονικό Αγώνα μέχρι σήμερα

ΠΙΕΡΙΑ (Νομός) ΕΛΛΑΔΑ
  Κύριο χαρακτηριστικό της περιόδου του Μακεδονικού αγώνα στην Πιερία αποτελεί ο καθαρά αμυντικός χαρακτήρας της ανταρτικής δράσης.
  Την οργάνωση της περιφέρειας ανέλαβε ο Σωτήριος Παπαγεωργίου με το ψευδώνυμο "Παρόχθιος". Κατά καιρούς έστελνε στην περιοχή τον Λοχαγό Μιχαήλ Αναγνωστάκο (Ματαπάς), προξενικό υπάλληλο με αρμοδιότητα τον Όλυμπο, ενώ περιστασιακά ήρθαν και ο Ανθυπολοχαγός Νικόλαος Ρόκας (Κολιός) και Γεώργιος Φραγκάκος (Μαλέας).
  Η κατάσταση ξεκαθαρίζει οριστικά με την άφιξη την 25η Μαρτίου 1904 του εμπνευσμένου Επισκόπου Κίτρους Παρθενίου Βαρδάκα. Πάντα σε διαρκή επαφή με τον άμεσο αρμόδιο για την περιοχή Μ. Αναγνωστάκο (Ματαπά) οργανώνει Εθνικές Επιτροπές στην Κατερίνη, Λιτόχωρο, Κολινδρό και όλα τα χωριά και σώμα πεζοπόρων οδηγών-ταχυδρόμων για την ασφαλή διέλευση προς το εσωτερικό της Μακεδονίας των διαφόρων ελληνικών σωμάτων και την μεταφορά όπλων. Από πλευράς στρατιωτικών γεγονότων αναφέρεται η εξόντωση 15 Βουλγάρων που περιφέρονταν στα Πιέρια δήθεν σαν καρβουνιάρηδες.
  Μετά τη λαμπρή προέλαση του Ελληνικού Στρατού απ’ τα στενά του Σαρανταπόρου, μια Ελληνική Μεραρχία (η 7η) με διοικητή τον Κλεομένη Κλεομένους κατέρχεται από τα στενά της Πέτρας και απελευθερώνει την Κατερίνη στις 16 Οκτωβρίου 1912. Στην είσοδο της πόλης δολοφονείται από Τούρκο ο Αντισυνταγματάρχης Δημήτριος Σβορώνος.
  Ενώ τα καϊκια της περιοχής βοηθούσαν στο λιμάνι του Ελευθεροχωρίου την εκφόρτωση πολεμοφοδίων για να προωθηθούν στα Γιαννιτσά, δύο Λιτοχωρινοί ψαράδες, οι Μιχαήλ Κωφός και Νικόλαος Βλαχόπουλος, βεβαιώνουν τον Υποπλοίαρχο και μετέπειτα Ναύαρχο Ι. Βότση, κυβερνήτη του τορπιλλοβόλου ΙΙ, ότι μπορούν λόγω του μικρού εκτοπίσματος του πολεμικού του να τον οδηγήσουν μέσω των ναρκοθετημένων διαύλων του Θερμαϊκού στο τουρκικό θωρηκτό Φεχτή Μπουλέτ, που με τα τηλεβόλα του είχε καθηλώσει τον Ελληνικό στρατό στα Γιαννιτσά.
  Τη νύχτα της 18.10.1912 χωρίς φώτα και με τις μηχανές χαμηλωμένες έφτασαν σε απόσταση βολής από το τουρκικό θωρηκτό. Μετά τον επιτυχή τορπιλλισμό με 2 τορπίλλες και με όλες τις μηχανές ανοιχτές διαφεύγουν από τα πολυβολεία του Καρά-Μπουρνού και τηλεγραφείται στην Αθήνα η πρώτη μεγάλη ναυτική επιτυχία των Βαλκανικών πολέμων.
  Στην περίοδο του Ελληνοϊταλικού τα στρατευμένα της παιδιά μετέχουν σε όλα τα μέτωπα. Μετά την κατάρρευση του μετώπου καταλαμβάνεται από τους Γερμανούς. Ο Όλυμπος και τα Πιέρια γίνονται και πάλι καταφύγιο ανταρτών. Με υψηλό φρόνημα οι ομάδες Εθνικής Αντίστασης, κάτω από δυσχερέστατες συνθήκες, προσθέτουν νέες σελίδες ηρωισμού στις πλούσιες αγωνιστικές παραδόσεις του Πιερικού λαού: Ανατίναξη τρένου και σιδηροδρομικής γραμμής στα Τέμπη, Μάχη στην τοποθεσία Τάχνιστα της Μηλιάς (24.4.1942). Προκαλούν έτσι την οργή των Γερμανών που στη διάρκεια εκκαθαριστικών επιχειρήσεων βομβαρδίζουν και καταστρέφουν την Ι. Μ. Αγίου Διονυσίου (16.4.1943) και εκτελούν πολλούς κατοίκους στο Λιτόχωρο, Περίσταση, Θεσσαλονίκη.
  Η απελευθέρωση της Πιερίας από τον τουρκικό ζυγό συνδέεται και με ένα άλλο σημαντικό γεγονός που έμελε να έχει καθοριστική επίδραση στη μελλοντική εξέλιξη της περιοχής. Στις 2-8-1913 ο Χρήστος Κάκαλος ανεβάζει τους Ελβετούς FREDERIC BOISSONAS και DANIEL BOOD-BOVY για πρώτη φορά στον Μύτικα, την υψηλότερη (2.917 μ.) κορυφή του μυθικού βουνού και στο γεγονός αυτό δίνεται παγκόσμια προβολή. Ταυτόχρονα έρχονται και οι άνθρωποι του πνεύματος. Ονομαστότερος ο ζωγράφος Βασίλης Ιθακήσιος (1879-1977) που κάνει τον Όλυμπο κατοικία του (Σπηλιά Ιθακήσιου - Ασυλο των Μουσών) και διάσημο στον καλλιτεχνικό κόσμο. Η τουριστική αξία της περιοχής ανεβαίνει με την αξιοποίηση των αρχαιολογικών χώρων και τη διοργάνωση του Διεθνούς Φεστιβάλ Ολύμπου κάθε χρόνο. Πρότυπος Νομός της ΕΟΚ από το 1977, με απεριόριστες δυνατότητες γεωργικής, τουριστικής και πολιτιστικής ανάπτυξης, η Πιερία βαδίζει σταθερά το δρόμο που φαντάστηκε ο νεώτερος ποιητής γι’ αυτήν:
"Ω Πιερία μακαρισμένη
η διαλεγμένη απ’ τους θεούς για κατοικία!".
Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται τον Οκτώβριο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο της Νομαρχίας Πιερίας.

Μάχες του Μπέλες

ΚΕΡΚΙΝΗ (Βουνό) ΣΕΡΡΕΣ
Στη διάρκεια του εμφυλίου έγιναν σφοδρές μάχες στο βουνό.

Founded by the Andrii

ΑΚΑΝΘΟΣ (Αρχαία πόλη) ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ
Acanthus, a city situated on the isthmus of Athos; it was founded by the Andrii, and from it many call the gulf the Acanthian Gulf.

Perseus: Strabo, Geography
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=...

Mende colony of the Eretrians

ΜΕΝΔΗ (Αρχαία πόλη) ΚΑΣΣΑΝΔΡΑ
Mende a town in Pallene and a colony of the Eretrians

Perseus: Thucydides, The Peloponnesian War (ed. Richard Crawley, 1910)
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=...

Corinthian colony

ΠΟΤΙΔΑΙΑ (Αρχαία πόλη) ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ
The Potidaeans, who inhabit the isthmus of Pallene, being a Corinthian colony

Perseus: Thucydides, The Peloponnesian War (ed. Richard Crawley, 1910)
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=...

Κάσσανδρος

Γιος του Αντίπατρου και σύζυγος της Θεσσαλονίκης, κόρης του Φιλίππου, που επανεγκατέστησε τους Ποτειδαιάτες στην πατρίδα τους και δόθηκε στην πόλη το όνομά του.

Perseus Encyclopedia
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Per...

• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/vor?lang=en&f...
Perseus: Charlton T. Lewis, Charles Short, A Latin Dictionary(1879)
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Per...

Από τον Φίλιππο

ΓΑΛΗΨΟΣ (Αρχαία πόλη) ΣΕΡΡΕΣ

By Philip the Macedon, 348-347 BC

ΟΛΥΝΘΟΣ (Αρχαία πόλη) ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ
When this year had elapsed, at Athens Theophilus was archon, and at Rome Gaius Sulpicius and Gaius Quintius were elected as consuls, and the one hundred eighth celebration of the Olympian games was held at which Polycles of Cyrene won the stadion race. During their term of office Philip, whose aim was to subdue the cities on the Hellespont, acquired without a battle Mecyberna and Torone by treasonable surrender, and then, having taken the field with a large army against the most important of the cities in this region, Olynthus, he first defeated the Olynthians in two battles and confined them to the defence of their walls; then in the continuous assaults that he made he lost many of his men in encounters at the walls, but finally bribed the chief officials of the Olynthians, Euthycrates and Lasthenes, and captured Olynthus through their treachery. After plundering it and enslaving the inhabitants he sold both men and property as booty. By so doing he procured large sums for prosecuting the war and intimidated the other cities that were opposed to him. Having rewarded with appropriate gifts such soldiers as had behaved gallantly in the battle and distributed a sum of money to men of influence in the cities, he gained many tools ready to betray their countries. Indeed he was wont to declare that it was far more by the use of gold than of arms that he had enlarged his kingdom.

This extract is from: Diodorus Siculus, Library (ed. C. H. Oldfather, 1989). Cited Apr 2003 from The Perseus Project URL below, which contains comments & interesting hyperlinks.

Perseus: Diodorus Siculus, Library (ed. C. H. Oldfather, 1989).
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=...

By Artabazus

Artabazus laid siege to Potidaea, and suspecting that Olynthus too was plotting revolt from the king, he laid siege to it also. This town was held by Bottiaeans who had been driven from the Thermaic gulf by the Macedonians. Having besieged and taken Olynthus, he brought these men to a lake and there cut their throats and delivered their city over to the charge of Critobulus of Torone and the Chalcidian people. It was in this way that the Chalcidians gained possession of Olynthus.

This extract is from: Herodotus. The Histories (ed. A. D. Godley, 1920), Cambridge. Harvard University Press. Cited Apr 2003 from The Perseus Project URL below, which contains comments & interesting hyperlinks.

Perseus: Herodotus, The Histories (ed. A. D. Godley, 1920)
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=...

Ιστορικά και Κλασικά χρόνια

ΒΕΡΟΙΑ (Αρχαία πόλη) ΒΕΡΟΙΑ
  Στο χώρο της ιστορίας μπαίνει η Βέροια χάρη στο μεγαλύτερο ιστορικό της αρχαιότητας, το Θουκυδίδη, που γράφει ότι οι Αθηναίοι, στα 432 π.Χ. σε εκστρατεία τους στη Χαλκιδική, για να τιμωρήσουν το βασιλιά της Μακεδονίας Περδίκα Β, (455-419 π.Χ.) προσπάθησαν, χωρίς να το κατορθώσουν, να κυριέψουν τη Βέροια. Το πέρασμα λοιπόν των Αθηναίων απ’ εδώ εισήγαγε τη Βέροια επώνυμα πλέον στην ιστορία.
  Εφέτος η Βέροια διανύει το 2.418 έτος της ιστορικής της πορείας κι αυτό ίσως το χρωστάει στα δυνατά της κάστρα με τα οποία από νωρίς είχαν φροντίσει να την προικίσουν οι Μακεδόνες.
  Στα τέλη του 5ου π.Χ. αιώνα ο βασιλιάς Αρχέλαος (413-399 π.Χ.) μετέφερε την πρωτεύουσα του κράτους του από τις Αιγές στην Πέλλα, που τότε ήταν ένα ασφαλέστατο λιμάνι, αφού με τον ανοιχτό Θερμαϊκό κόλπο συνδέονταν μέσω του Λουδία ποταμού, που όπως και στις μέρες μας, ήταν πλωτός. Πλωτός σχεδόν ως τη Βέροια ήταν τότε και ο Αλιάκμονας, που παρέμεινε πλωτός τουλάχιστον ως τα μέσα του 14ου αιώνα μ.Χ. σύμφωνα με την πληροφορία του αυτοκράτορα Ιωάννη Καντακουζηνού (1347-1354 μ.Χ.).
  Στα χρόνια του Αρχέλαου η Μακεδονία γνώρισε μεγάλη πνευματική και καλλιτεχνική κίνηση. Με πρόσκληση του φιλόμουσου βασιλιά την επισκέφτηκαν, έζησαν και δούλεψαν σ’ αυτήν μερικοί απ' τους πιο περίφημους δημιουργούς της εποχής, όπως ο Ευριπίδης, ο Αγάθων, ο Ζεύξις κ.α. Τότε ίσως χτίστηκαν και τα ανάκτορα της Βεργίνας. Τότε πρέπει να φιλοτεχνήθηκε και το περίφημο ως "κόρη της Βέροιας" χάλκινο αγαλματάκι, που αντίγραφό του στολίζει το πάρκο της Εληάς, ενώ το πρωτότυπο βρίσκεται στο Μόναχο. Αν η "κόρη της Βέροιας" που βρέθηκε το 1909 στην πόλη μας, κατασκευάστηκε σε τοπικό εργαστήρι, τότε έχουμε μια μοναδική μαρτυρία για την καλλιτεχνική ανάπτυξη της Βέροιας από τον 5ο κιόλας προχριστιανικό αιώνα.
  Στις αρχές του 4ου π.Χ. αιώνα, όταν βασίλευε ο πατέρας του Φίλιππου Β (359-336 π.Χ.), ο Αμύντας Β (392-390 π.Χ.) κυρίεψαν και κράτησαν τη Βέροια για δύο χρόνια οι σύμμαχοι των Αθηναίων, οι Ολύνθιοι. Στον αιώνα αυτό, τον 4ο, που μαζί με τον προηγούμενο αποτελούν τους χρυσούς αιώνες του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, ανήκουν και τα πρωτότυπα δύο αντιγράφων που στολίζουν το μουσείο μας. Ο κορμός της Αναδυομένης Αφροδίτης, της οποίας το πρωτότυπο ήταν του Απελλή, και το κεφάλι της Μέδουσας που βρέθηκε το 1943 στην ανατολική έξοδο της πόλης μας και που ήταν στημένο επάνω στα τείχη, για να φοβερίζει τους εχθρούς.
  Στον 4ο π.Χ. αι. εξάλλου, στα χρόνια του Μεγαλέξανδρου, το όνομα της Βέροιας ταξιδεύει στην Ασία χάρη σε δύο ονομαστά παιδιά της, τον τριήραρχο Μυλλέα, το γιο του Ζωίλου, και τον επιμελητή της είσπραξης των φόρων στη Φοινίκη, τον Κοίρανο. Αυτούς τους δύο, ο ιστορικός της Ανάβασης του Αλέξανδρου, ο Αρριανός, τους μνημονεύει ως Βεροιείς.
  Στα 336 π.Χ., όπως μας πληροφορεί ο μεγάλος ανταγωνιστής του Δημοσθένη, ο ρήτορας Αισχίνης, ήρθε στη Βέροια ένας άλλος ρήτορας, φίλος του Φίλιππου και του Αλέξανδρου, ο Καλλιμέδων, που νυμφεύτηκε μάλιστα μια όμορφη και πλούσια Βεροιώτισσα.
  Αλλά την πιο μεγάλη της ακμή την γνώρισε η Βέροια τότε που βασίλευαν στη Μακεδονία οι Αντιγονίδες (306-168 π.Χ.), μια μεγάλη δυναστεία που είναι πολύ πιθανό να κατάγονταν από τη Βέροια. Ίσως έτσι να εξηγείται η ιδιαίτερη εύνοια των Αντιγονιδών στη Βέροια.
Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται τον Οκτώβριο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο του Δήμου Βέροιας (1986).

Η μάχη της Δοϊράνης

ΔΟΪΡΑΝΗ (Χωριό) ΚΙΛΚΙΣ
  Την επόμενη ημέρα της μάχης του Κιλκίς, ο ελληνικός στρατός προελαύνοντας έπληξε τους Βούλγαρους κοντά στη λίμνη της Δοϊράνης, όπου αφού είχαν υποχωρήσει ανασυντάχθηκαν, την 23η Ιουνίου 1913. Ήταν η 3η βουλγαρική μεραρχία που οχυρώθηκε εκεί για να καλύψει την αποχώρηση των ηττηθέντων τμημάτων του Κιλκίς. Η 10η μεραρχία απώθησε τους Βούλγαρους πρώτα από το σιδηροδρομικό σταθμό και την κωμόπολη Δοϊράνη, που ως τότε αποτελούσε τη βάση ανεφοδιασμού του εχθρού στο μέτωπο της Σερβίας.
Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται τον Οκτώβριο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο της Νομαρχίας Κιλκίς.

Μάχη του Κιλκίς

ΚΙΛΚΙΣ (Πόλη) ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
  Την εποχή εκείνη ο ελληνικός στρατός προχωρούσε κατά μήκος της γραμμής του σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης-Σερρών.
  Στα γύρω υψώματα είχαν οχυρωθεί λίαν καλώς τα βουλγαρικά στρατεύματα. Η εκτόπιση του εχθρού απ’ τα χαρακώματα του Κιλκίς ήταν έργο δύσκολο γιατί υποστηρίζονταν από ισχυρότατες δυνάμεις. Επί τρεις συνεχείς ημέρες 20-21 και 22 Ιουνίου 1913 εξαπολύονταν απ’ το ελληνικό στρατόπεδο αλλεπάλληλα κύματα εφόδων εναντίον του εχθρού κι αποκρούονταν οι λυσσώδεις αντεπιθέσεις του. Ο αγώνας γίνονταν εφ’ όπλου λόγχη. Οι απώλειες εκατέρωθεν ήταν σημαντικές ιδίως των Ελλήνων, κυρίως σε αξιωματικούς.
  Στο τέλος θριάμβευσε η ορμή των Ελλήνων. Στις 22 Ιουνίου οι Βούλγαροι εγκατέλειψαν τις θέσεις τους και τράπηκαν σε φυγή πανικόβλητοι.
  Για την ηρωική αυτή θυσία του στρατού μας οι κάτοικοι του Κιλκίς έστησαν μέσα στην πόλη τους περίλαμπρο μνημείο, ένα απ’ τα αξιοθέατα της πόλης.
  Η μάχη του Κιλκίς υπήρξε η πιο πεισματώδης μάχη των βαλκανικών πολέμων του 1912-13. Προκάλεσε τα πιο ενθουσιώδη σχόλια όλων των φίλων της Ελλάδας. Σ’ αυτήν αποδείχτηκε η ζωτικότητα κι ο πατριωτισμός κι η αδάμαστη μαχητικότητα του ελληνικού στρατού.
  Την ίδια μέρα το δεξιό τμήμα της ελληνικής παράταξης έδινε νικηφόρα κατά των Βουλγάρων τη μάχη στη θέση Λαγανά, επίσης με έφοδο εφ’ όπλου λόγχης.
Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται τον Οκτώβριο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο της Νομαρχίας Κιλκίς.

Battle of Pydna, 168 BC

ΠΥΔΝΑ (Αρχαία πόλη) ΠΙΕΡΙΑ

• http://www.wargamer.com/greatbattles/pydnaLA.asp

The Battle of Pydna, 168 BC

• http://www.barca.fsnet.co.uk/pydna.htm

Μάχη του Σκρα-Ραβινέ

ΣΚΡΑ (Χωριό) ΚΙΛΚΙΣ
  Η ένδοξη ελληνική ιστορία θέλησε να γράψει ακόμη μια σελίδα δόξας του ελληνικού στρατού στα εδάφη του Κιλκίς κοντά στο χωριό Σκρα της επαρχίας Παιονίας, κατά τη διάρκεια του Α Παγκόσμιου Πολέμου, πάλι εναντίον των Βούλγαρων, στις 17, 17 Μαϊου 1918. Αυτή τη φορά ο Βούλγαροι τελούσαν κάτω απ’ τη συμμαχική τους υποστήριξη της πανίσχυρης γερμανικής στρατιωτικής μηχανής και πάλι θριάμβευσαν οι ελληνικές λόγχες. Η Μακεδονία και η Θράκη είχαν τελειωτικά ελευθερωθεί κι ενταχθεί στην ελληνική επικράτεια. Τα ονόματα του Κιλκίς, της Δοϊράνης και του Σκρα κατέχουν τη θέση τους στο μνημείο του άγνωστου στρατιώτη στην πλατεία Συντάγματος των Αθηνών, κάτι για το οποίο όλοι οι Έλληνες και ιδιαίτερα οι ακρίτες του Κιλκίς είναι ιδιαίτερα υπερήφανοι.
Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται τον Οκτώβριο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο της Νομαρχίας Κιλκίς.

Βοττική, περιοχή

ΒΟΤΤΙΑΙΑ (Αρχαία περιοχή) ΕΛΛΑΔΑ
Σε περιοχή της Χαλκιδικής εγκαταστάθηκαν μετά την κατάκτηση της χώρας τους και την απομάκρυνσή τους από αυτή οι Βοττιαίοι, λαός θρακικής καταγωγής. Η περιοχή ονομάστηκε Βοττική, ονομασία όμως που έπαψε να υπάρχει τον 4ο αι. π.Χ.

Galepsus, a colony of Thasos

ΓΑΛΗΨΟΣ (Αρχαία πόλη) ΣΕΡΡΕΣ

• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/vor?lang=en&f...

ΠΕΛΛΑ (Αρχαία πόλη) ΓΙΑΝΝΙΤΣΑ
(...) and by the acquisition in Paeonia of a narrow strip along the river Axius extending to Pella and the sea; the district of Mygdonia, between the Axius and the Strymon, being also added by the expulsion of the Edonians.

This extract is from: Thucydides. The Peloponnesian War (ed. Richard Crawley, 1910). Cited Mar 2003 from The Perseus Project URL below, which contains comments & interesting hyperlinks.

Perseus: Thucydides, The Peloponnesian War (ed. Richard Crawley, 1910)
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=...

Πιερία - Φάγρης

ΦΑΓΡΗΣ (Αρχαία πόλη) ΣΕΡΡΕΣ
This was effected by the expulsion from Pieria of the Pierians, who afterwards inhabited Phagres and other places under Mount Pangaeus, beyond the Strymon lpar;indeed the country between Pangaeus and the sea is still called the Pierian gulf.

Perseus: Thucydides, The Peloponnesian War (ed. Richard Crawley, 1910)
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=...

Βοττική, περιοχή

ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ (Αρχαία περιοχή) ΕΛΛΑΔΑ
Περιοχή της Χαλκιδικής, που πήρε το όνομά της από τους Βοττιαίους (λαός θρακικής καταγωγής), που εγκαταστάθηκαν εκεί μετά την κατάληψη της χώρας τους από τους Μακεδόνες. Από τον 4ο αιώνα π.Χ. έπαψε αυτή η ονομασία (εγκυκλοπαίδεια P.L.B.)

Eretria colonized the cities situated round Pallene and Athos, and Chalcis colonized the cities that were subject to Olynthus, which later were treated outrageously by Philip.

Perseus: Strabo, Geography
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=...

Σπαρτιάτες υπό τον Βρασίδα, 424 π.Χ.

ΓΑΛΗΨΟΣ (Αρχαία πόλη) ΣΕΡΡΕΣ

Αθηναίους υπό τον Κλέονα, 422 π.Χ.

Philip of Makedon, 348 B.C.

ΜΗΚΥΒΕΡΝΑ (Αρχαία πόλη) ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ

Philippe of Macedon, 356 BC

ΠΟΤΙΔΑΙΑ (Αρχαία πόλη) ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ
  About the same time Philip, king of the Macedonians, who had been victorious over the Illyrians in a great battle and had made subject all the people who dwelt there as far as the lake called Lychnitis, now returned to Macedonia, having arranged a noteworthy peace with the Illyrians and won great acclaim among the Macedonians for the successes due to his valour. Thereupon, finding that the people of Amphipolis were ill-disposed toward him and offered many pretexts for war, he entered upon a campaign against them with a considerable force. By bringing siege-engines against the walls and launching severe and continuous assaults, he succeeded in breaching a portion of the wall with his battering rams, whereupon, having entered the city through the breach and struck down many of his opponents, he obtained the mastery of the city and exiled those who were disaffected toward him, but treated the rest considerately. Since this city was favourably situated with regard to Thrace and the neighbouring regions, it contributed greatly to the aggrandizement of Philip. Indeed he immediately reduced Pydna, and made an alliance with the Olynthians in the terms of which he agreed to take over for them Potidaea, a city which the Olynthians had set their hearts on possessing. Since the Olynthians inhabited an important city and because of its huge population had great influence in war, their city was an object of contention for those who sought to extend their supremacy. For this reason the Athenians and Philip were rivals against one another for the alliance with the Olynthians. However that may be, Philip, when he had forced Potidaea to surrender, led the Athenian garrison out of the city and, treating it considerately, sent it back to Athens--for he was particularly solicitous toward the people of Athens on account of the importance and repute of their city--but, having sold the inhabitants into slavery, he handed it over to the Olynthians, presenting them also at the same time with all the properties in the territory of Potidaea.

This extract is from: Diodorus Siculus, Library (ed. C. H. Oldfather, 1989). Cited Mar 2003 from The Perseus Project URL below, which contains comments & interesting hyperlinks.

Perseus: Diodorus Siculus, Library (ed. C. H. Oldfather, 1989).
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=...

ΠΙΕΡΙΑ (Νομός) ΕΛΛΑΔΑ
  Οι Τούρκοι μπορεί να κατέλαβαν το 1453 τη Βασιλεύουσα μα δεν υπέταξαν τους Έλληνες. Πολύ περισσότερο δεν κατέλαβαν τον Όλυμπο που και στα χρόνια της Ρωμαιοκρατίας ακόμη ζούσε σε καθεστώς ημιανεξαρτησίας.
  Ήδη από το 1599 ληστές ροβολούν από τον Όλυμπο και συλλαμβάνουν στον Πλαταμώνα τον Βενετό πρέσβη που πήγαινε στην Κωνσταντινούπολη αποδεικνύοντας με την πράξη τους αυτή ότι η τουρκική κυριαρχία δεν είναι εδραιωμένη στην Πιερία.
  Ονομαστός αρματολός αναφέρεται ο καπετά Σαλαμούρας με έδρα τον Πλαταμώνα, ενώ το αρματολίκι του Ολύμπου γνώρισε μεγάλη δόξα, με τον γενάρχη τον Λάζο, της ηρωικής οικογένειας των Λαζαίων, που πρόσφερε πάνω από 400 θύματα στο βωμό της Εθνικής Ανεξαρτησίας. Γόνος της οικογένειας αυτής ήταν και ο Εθνικός μας ήρωας Γεωργάκης Ολύμπιος, που μετά από ηρωικούς αγώνες στον Όλυμπο και τη Μακεδονία, σχεδίασε την Επανάσταση κατά του Οθωμανικού ζυγού στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων. Τελικά θυσιάστηκε στην μακρινή μονή του Σέκκου, στα Καρπάθια όρη. Το αρματολίκι του Ολύμπου έχει να επιδείξει πλειάδα αγωνιστών. Τα αδέλφια και τα παιδιά του γενάρχη Λάζου, ο Τόλιος, ο Λιόλιος, ο Κώστας Λάζος, ο Γεωργάκης Ολύμπιος, ο Διαμαντής Νικολάου Ολύμπιος, ο Γούλας Δράσκος, ο Νικοτσάρας, ο Σύρος, ο Μπίνος, ο Λιακόπουλος και πολλοί άλλοι, όχι απλά οργάνωσαν τα επαναστατικά κινήματα στον Όλυμπο σε συνεννόηση με τους κλεφταρματολούς της Χαλκιδικής, των Σερρών και της Βέροιας, αλλά και μετά την καταστολή της επανάστασης στην Μακεδονία με τη συντριβή των επαναστατικών δυνάμεων στην Χαλκιδική, τη Νάουσα και την καταστροφή του Πύργου των Λαζαίων στη Μηλιά Πιερίας, δεν υπόστειλαν τη σημαία της Επανάστασης. Με υψηλό φρόνημα κατέβηκαν στη Ν. Ελλάδα και συμμετείχαν με τις υπόλοιπες Ελληνικές δυνάμεις σε πολλά πεδία των μαχών, όπως στα Ψαρά, στην Σκιάθο, στο Μεσολόγγι, στους Μύλους της Λέρνης.
  Οι κλεφταρματολοί του Ολύμπου δεν συμβιβάστηκαν ποτέ με την ιδέα μιας αλύτρωτης Μακεδονίας. Ήδη από το 1835 ο γενναίος κλεφταρματολός της Νάουσας Καραμήτσος επιτίθεται με τα παληκάρια του εναντίον της τουρκικής φρουράς του Κάστρου του Πλαταμώνα και απελευθερώνει τη Λεπτοκαρυά Πιερίας. Υπέρτερες όμως τουρκικές δυνάμεις ανακαταλαμβάνουν την περιοχή. Το Μάρτιο του 1854, καθώς οι Τούρκοι είχαν εμπλακεί σε πόλεμο με τη Ρωσία, ο αρματολοί ροβολούν από τον Όλυμπο και απελευθερώνουν τη Βροντού Πιερίας. Η παρέμβαση όμως ξένων δυνάμεων εμπόδισε την ολοκλήρωση των οραμάτων των κλεφταρματολών μας.
  Τον Φεβρουάριο του 1878, όταν ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος έληγε με τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου και τη δημιουργία της Μεγάλης Βουλγαρίας σε βάρος των εθνικών μας συμφερόντων, στο Λιτόχωρο Πιερίας, ύστερα από συνάντηση αντιπροσώπων από όλα τα παρολύμπια χωριά, κηρύσσεται η ομώνυμη επανάσταση. Εκλέγεται επαναστατική κυβέρνηση, υπό τον Ευάγγελο Κοροβάγκο, έμπορο από το Λιτόχωρο και με τη συμμετοχή του επισκόπου Κίτρους Νικολάου Λούση, του Αθανασίου Αστερίου, του Π. Ζαχαριάδη, του Ιερομονάχου Νικηφόρου κλπ. διαμηνύεται στις πρεσβείες των Ευρωπαϊκών Λαών ότι ο Μακεδόνες με τα όπλα πια, διεκδικούν την απελευθέρωση της καθηγμένης περιοχής.
  Η επανάσταση θα πετύχει την απελευθέρωση της Κατερίνης, αλλά υπέρτερες τουρκικές δυνάμεις θα καταστείλουν το κίνημα και θα βυθίσουν στο αίμα την Πιερία, θα πυρπολήσουν όλα σχεδόν τα χωριά της.
Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται τον Οκτώβριο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο της Νομαρχίας Πιερίας.

Chalcidians

ΟΛΥΝΘΟΣ (Αρχαία πόλη) ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ
Chalcis colonized the cities that were subject to Olynthus, which later were treated outrageously by Philip. (Strabo 10.1.8)

Perseus: Strabo, Geography
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=...

Potidaea was founded by a son of Periander

ΠΟΤΙΔΑΙΑ (Αρχαία πόλη) ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ

Perseus: W. W. How, J. Wells, A Commentary on Herodotus
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Per...

The siege of Poteidaia in 480-79 BC, by Artabazus

  Artabazus son of Pharnaces, who was already a notable man among the Persians and grew to be yet more so through the Plataean business, escorted the king as far as the passage with sixty thousand men of the army that Mardonius had chosen. Xerxes, then, was now in Asia, and when Artabazus came near Pallene in his return (for Mardonius was wintering in Thessaly and Macedonia and making no haste to come to the rest of his army), he thought it right that he should enslave the people of Potidaea, whom he found in revolt. When the king had marched away past the town and the Persian fleet had taken flight from Salamis, Potidaea had openly revolted from the barbarians and so too had the rest of the people of Pallene.
  Thereupon Artabazus laid siege to Potidaea, and suspecting that Olynthus too was plotting revolt from the king, he laid siege to it also. This town was held by Bottiaeans who had been driven from the Thermaic gulf by the Macedonians. Having besieged and taken Olynthus, he brought these men to a lake and there cut their throats and delivered their city over to the charge of Critobulus of Torone and the Chalcidian people. It was in this way that the Chalcidians gained possession of Olynthus.
  Having taken Olynthus, Artabazus dealt immediately with Potidaea, and his zeal was aided by Timoxenus the general of the Scionaeans, who agreed to betray the place to him. I do not know how the agreement was first made, since there is no information available about it. The result, however, was as I will now show. Whenever Timoxenus wrote a letter to be sent to Artabazus, or Artabazus to Timoxenus, they would wrap it around the shaft of an arrow at the notches, attach feathers to the letter, and shoot it to a place upon which they had agreed. Timoxenus' plot to betray Potidaea was, however, discovered, for Artabazus in shooting an arrow to the place agreed upon, missed it and hit the shoulder of a man of Potidaea. A throng gathered quickly around the man when he was struck (which is a thing that always happens in war), and they straightway took the arrow, found the letter, and carried it to their generals; the rest of their allies of Pallene were also there present. The generals read the letter and perceived who was the traitor, but they resolved for Scione's sake that they would not condemn Timoxenus with a charge of treason, for fear that the people of Scione should hereafter be called traitors.
  This is how Timoxenus' treachery was brought to light. But when Artabazus had besieged Potidaea for three months, there was a great ebb-tide in the sea which lasted for a long while, and when the foreigners saw that the sea was turned to a marsh, they prepared to pass over it into Pallene. When they had made their way over two-fifths of it, however, and three yet remained to cross before they could be in Pallene, there came a great flood-tide, higher, as the people of the place say, than any one of the many that had been before. Some of them who did not know how to swim were drowned, and those who knew were slain by the Potidaeans, who came among them in boats. The Potidaeans say that the cause of the high sea and flood and the Persian disaster lay in the fact that those same Persians who now perished in the sea had profaned the temple and the image of Poseidon which was in the suburb of the city. I think that in saying that this was the cause they are correct. Those who escaped alive were led away by Artabazus to Mardonius in Thessaly. This is how the men who had been the king's escort fared.

This extract is from: Herodotus. The Histories (ed. A. D. Godley, 1920), Cambridge. Harvard University Press. Cited Mar 2003 from The Perseus Project URL below, which contains comments & interesting hyperlinks.

Perseus: Herodotus, The Histories (ed. A. D. Godley, 1920)
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=...

The siege of Poteidaia in 432 BC

  Since the people of Athens desired for the glory of it to take Potidaea by storm, they sent Hagnon there as general with the army which Pericles had formerly commanded. He put in at Potidaea with the whole expedition and made all his preparations for the siege; for he had made ready every kind of engine used in sieges, a multitude of arms and missiles, and an abundance of grain, sufficient for the entire army. Hagnon spent much time making continuous assaults every day, but without the power to take the city. For on the one side the besieged, spurred on by their fear of capture, were putting up a sturdy resistance and, confiding in the superior height of the walls, held the advantage over the Athenians attacking from the harbour, whereas the besiegers were dying in large numbers from the plague and despondency prevailed throughout the army. Hagnon, knowing that the Athenians had spent more than a thousand talents on the siege and were angry with the Potidaeans because they were the first to go over to the Lacedaemonians, was afraid to raise the siege; consequently he felt compelled to continue it and to compel the soldiers, beyond their strength, to force the issue against the city. But since many Athenian citizens were being slain in the assaults and by the ravages of the plague, he left a part of his army to maintain the siege and sailed back to Athens, having lost more than a thousand of his soldiers. After Hagnon had withdrawn, the Potidaeans, since their grain supply was entirely exhausted and the people in the city were disheartened, sent heralds to the besiegers to discuss terms of capitulation. These were received eagerly and an agreement to cessation of hostilities was reached on the following terms: All the Potidaeans should depart from the city, taking nothing with them, with the exception that men could have one garment and women two. When this truce had been agreed upon, all the Potidaeans together with their wives and children left their native land in accordance with the terms of the compact and went to the Chalcidians in Thrace among whom they made their home; and the Athenians sent out as many as a thousand of their citizens to Potidaea as colonists and portioned out to them in allotments both the city and its territory.

This extract is from: Diodorus Siculus, Library (ed. C. H. Oldfather, 1989). Cited Mar 2003 from The Perseus Project URL below, which contains comments & interesting hyperlinks.

Perseus: Diodorus Siculus, Library (ed. C. H. Oldfather, 1989).
• http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=...

Ρωμαιοκρατία

ΒΕΡΟΙΑ (Αρχαία πόλη) ΒΕΡΟΙΑ
  Οι Ρωμαίοι ακολουθώντας τη δοκιμασμένη πολιτική του "διαίρει και βασίλευε" ανακήρυξαν στο συνέδριο της Αμφίπολης (167 μ.Χ.) τις μακεδονικές πόλεις ελεύθερες. Χώρισαν τη Μακεδονία σε τέσσερα κομμάτια. Η Βέροια ανήκε στο τρίτο που είχε πρωτεύουσα την Πέλλα. Στη συνέχεια το 148 π.Χ μετά από την αποτυχημένη επανάσταση των Μακεδόνων με τον Ανδρίσκο, η Μακεδονία έγινε ρωμαϊκή επαρχία. Αλλά και το 142 π.Χ. η ανήσυχη Μακεδονία που δεν μπορούσε ακόμη να ξεχάσει τις παλιές της δόξες, επαναστάτησε ξανά με τον Αλέξανδρο τον Ψευδοπερσέα με αποτέλεσμα και νέα ήττα και την καταστροφή των τειχών των μακεδονικών πόλεων.
  Στα τέλη του 2ου π.Χ. αι. κατασκευάζεται η Εγνατία οδός για να συνδέσει τη Ρώμη με τις ανατολικές της επαρχίες. Η Βέροια συνδέθηκε με την Εγνατία με δευτερεύουσα πλακοστρωμένη οδό, της οποίας μερικά τμήματα σώθηκαν και υπάρχουν σήμερα στα υπόγεια των πολυκατοικιών. Τα πιο καλοδιατηρημένα βρίσκονται κατά μήκος της σημερινής οδού Μητροπόλεως, και μπορεί να τα επισκεφτεί κάποιος, μόνο αφού συνεννοηθεί με την αρχαιολογική υπηρεσία.
  Η εμφύλιοι πόλεμοι των Ρωμαίων δεν άφησαν έξω τη Βέροια. Το 49 π.Χ. στην περιοχή της πόλης μας εκπαίδευε τα στρατεύματά του ο Πομπήιος πριν από τη μάχη των Φαρσάλων, όπου νικήθηκε από τον Ιούλιο Καίσαρα.
  Στα χρόνια που κύλησαν στη συνέχεια φαίνεται ότι η Βέροια εξελίσσεται με σταθερό ρυθμό σε οικονομικό κέντρο και προσελκύει μετανάστες από διάφορα μέρη της αυτοκρατορίας.
Το κείμενο (απόσπασμα) παρατίθεται τον Οκτώβριο 2003 από τουριστικό φυλλάδιο του Δήμου Βέροιας (1986).

Βυζάντιο-Τουρκοκρατία

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (Πόλη) ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Για την αρχαία ιστορία της Θεσσαλονίκης βλέπε αρχαία πόλη : Θεσσαλονίκη

Περίοδος Βυζαντινής Ιστορίας
  Όταν η ρωμαϊκή αυτοκρατορία άρχισε να παρακμάζει, μετά την αποχώρηση του Διοκλητιανού και Μαξιμιλιανού, η Θεσσαλονίκη έγινε το ορμητήριο του Μεγάλου Κωνσταντίνου στον πόλεμό του κατά του γαμπρού του Λικίνιου (313 μ.Χ.). Το 324 μ.Χ. ο Κωνσταντίνος εγκαταστάθηκε με το μεγάλο του στρατό των 120.000 ανδρών στην πόλη, αφού κατασκεύασε στη θέση του παλιού ρωμαϊκού λιμένα νέο μεγάλο λιμάνι, για να συγκεντρώσει σε αυτό το στόλο του από 200 "τριακόντορες", γαλέρες και 2.000 εμπορικά πλοία, όπως αναφέρει ο ιστορικός Ζώσιμος.
  Αφού επικράτησε στον πόλεμο ο Μ. Κωνσταντίνος σαν μονοκράτορας, με επίσημη πια θρησκεία το χριστιανισμό, ίδρυσε στην παλιά αποικία των Μεγαρέων Βυζάντιο (στην Προποντίδα) τη νέα πρωτεύουσα του Ρωμαϊκού κράτους, την Κωνσταντινούπολη, ή Νέα Ρώμη. Από εδώ και μπρος η Κωνσταντινούπολη και η Θεσσαλονίκη θα αποτελέσουν τους κύριους πόλους ανάπτυξης της βυζαντινής αυτοκρατορίας στη μακραίωνη ιστορία της για μία περίοδο πάνω από 1.000 χρόνια. Η Κωνσταντινούπολη είναι η "βασιλεύουσα" και η Θεσσαλονίκη η "συμβασιλεύουσα" του κράτους, η "μετά την μεγάλην παρά Ρωμαίων πρώτην πόλιν", ο "οφθαλμός της Ευρώπης και κατ'εξοχήν της Ελλάδος".
  Στη νέα περίοδο που αρχίζει, η Θεσσαλονίκη ενισχύει τα Τείχη της, για να αντιμετωπίσει τις επιδρομές των βαρβάρων. Σημαντικά έργα έγιναν επί Ιουλιανού του Παραβάτη (361-363) και κύρια επί Μ. Θεοδοσίου (379-395), όταν αυτός τη διάλεξε σαν ορμητήριο στους πολέμους του κατά των Γότθων και άλλων βόρειων επιδρομέων. Την εποχή της παρουσίας του Θεοδοσίου στη Θεσσαλονίκη έγινε κατά διαταγή του η μεγάλη σφαγή 7.000 Θεσσαλονικέων στον Ιππόδρομο της πόλης σαν τιμωρία και εκδίκηση, γιατί οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης είχαν προηγούμενα εξεγερθεί κατά της γοτθικής φρουράς και του αρχηγού της Βουτέριχου (390 μ.Χ.).
  Στους επόμενους αιώνες, από το 395 ως το 695, η Θεσσαλονίκη δοκιμάσθηκε σκληρά από συχνές επιδρομές διεξάγοντας σκληρούς αγώνες. Αποκρούσθηκαν οι φοβεροί Γότθοι του Αλάριχου και του Θεοδώριχου, και αλεπάλληλες επιδρομές Σλάβων που προωθήθηκαν από τα Καρπάθια προς το νότο, απειλώντας το Βυζαντινό κράτος. Το 580 η Θεσσαλονίκη πολιορκήθηκε από τους Αβάρους, λαό μογγολικής καταγωγής, για δύο συνεχή χρόνια, χωρίς να λυγίσει. Στη συνέχεια, κι όλο τον 7ο αιώνα, η πόλη πέρασε φοβερούς κινδύνους από τις συχνές επιδρομές και πολιορκίες από τους Δραγουβίτες, Σαγουδάτες, Βεγεζίτες, Βερζίτες. Την απειλή αυτή σταμάτησε τελικά ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Β΄ ο Ρινότμητος, που, αφού νίκησε αποφασιστικά τους Σλάβους μπήκε θριαμβευτικά με το στρατό του στη Θεσσαλονίκη το 688.
  Στους μέσους χρόνους του Βυζαντίου (642-1071), η Θεσσαλονίκη και η Κωνσταντινούπολη συγκυριαρχούν στο κράτος. Παρά τον εδαφικό περιορισμό της αυτοκρατορίας, το κράτος τώρα περιορίζεται στις περιοχές όπου κυριάρχησαν και κυριαρχούσαν οι Έλληνες, με συνέπεια να πάρει το Βυζάντιο καθαρά ελληνική και εθνική φυσιογνωμία.
  Όπως ήταν επόμενο, η Θεσσαλονίκη συμμετείχε ενεργά σε όλα τα κύρια γεγονότα της αυτοκρατορίας. Αυτό φάνηκε στη μεγάλη θρησκευτική ταραχή της "Εικονομαχίας", όπου η πόλη διαδραμάτισε σοβαρό ρόλο. Από την Θεσσαλονίκη, που αποτελούσε φιλοσοφικό και θρησκευτικό κέντρο με μεγάλη ακτινοβολία, ξεκίνησαν οι δύο Θεσσαλονικείς θεολόγοι, Κύριλλος και Μεθόδιος, στα χρόνια του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄ για να πραγματοποιήσουν διάφορες ιεραποστολές στη Βουλγαρία, Συρία, Μοραβία και στη χώρα των Χαζάρων, με τις οποίες διέδωσαν το χριστιανισμό και συνέβαλλαν αποφασιστικά στην πολιτιστική ανάπτυξη των λαών αυτών.
  Το 904 η Θεσσαλονίκη, απροετοίμαστη και απαράσκευη για πόλεμο, δέχθηκε φοβερή επιδρομή Σαρακηνών Αράβων πειρατών της Δύσης. Η πόλη, παρά τη σθεναρή της αντίσταση, έπεσε στα χέρια των Σαρακηνών και λεηλατήθηκε άγρια για πολλές μέρες. Ο βυζαντινός ιστορικός Ιωάννης Καμενιάτης, στη μοναδική του μαρτυρία για την άλωση της πόλης, περιέγραψε με λεπτομέρειες τις ωμότητες και τις θηριωδίες των κουρσάρων επιδρομέων που κυριολεκτικά ερήμωσαν την πόλη. Όμως η Θεσσαλονίκη επέζησε. Ανασυντάχθηκε και ανασυγκροτήθηκε γρήγορα και έτσι μπόρεσε να αντιμετωπίσει και πάλι νέες επιδρομές των Βουλγάρων, που κράτησαν πάνω από 100 χρόνια (904-1065). Η πόλη σώθηκε από την απειλή αυτή και η περιοχή της Μακεδονίας ειρήνευσε χάρη στον αυτοκράτορα Βασίλειο Β΄ τον Βουλγαροκτόνο (976-1025). Ο Βασίλειος, με ορμητήριό του τη Θεσσαλονίκη, νίκησε κατά κράτος τους Βουλγάρους στο Στρυμόνα το 1014. Η ειρήνη που ακολούθησε έδωσε την ευκαιρία να ηρεμήσει η πολυτάραχη Μακεδονία και η Θεσσαλονίκη να γνωρίσει νέες περιόδους μεγάλης ακμής.   Ενδεικτικό της ακμής της πόλης ήταν οι θρησκευτικές και λαϊκές γιορτές των "Δημητρίων", που γίνονταν από τα χρόνια αυτά προς τιμήν του πολιούχου της Θεσσαλονίκης Αγίου Δημητρίου κάθε Οκτώβριο, στην ημερομηνία γιορτής του. Ενώ στην πόλη τελούνταν μέσα σε κατανυκτική ατμόσφαιρα και θρησκευτική έξαρση τελετές προς τιμήν του Αγίου, στη μεγάλη πεδιάδα του Αξιού, δυτικά της πόλης, πραγματοποιούνταν μεγάλη εμποροπανήγυρη, στην οποία συμμετείχαν έμποροι από όλα τα μέρη της βυζαντινής αυτοκρατορίας, ακόμα και από την Ιταλία, την Αίγυπτο, την Ισπανία, τη Φοινίκη, τον Εύξεινο Πόντο.
  Μετά το θάνατο του αυτοκράτορα Βασιλείου του Β΄ αρχίζει η παρακμή του Βυζαντίου. Το κράτος βαθμιαία αποδυναμώνεται, ενώ πυκνώνουν οι εξωτερικοί κίνδυνοι που το απειλούν. Σε αυτή την κατάσταση η Θεσσαλονίκη δέχθηκε ένα δεύτερο μεγάλο πλήγμα. Αυτή τη φορά από τους Νορμανδούς, που προερχόμενοι από την Σκανδιναβία, εγκαταστάθηκαν σε διάφορα μέρη της Ευρώπης και ιδιαίτερα της Ιταλίας.
  Οι Νορμανδοί (ή Νορμάνοι), με 80.000 στρατό και 200 καράβια, πολιόρκησαν το 1185 τη Θεσσαλονίκη από στεριά και θάλασσα. Η πόλη, αβοήθητη ουσιαστικά από το κέντρο, μετά από απεγνωσμένο αγώνα έπεσε στα χέρια των επιδρομέων, για να λεηλατηθεί βάναυσα για μία ακόμη φορά. Ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ευστάθιος, που αγωνίστηκε με σθένος μαζί με τους συμπολίτες του για τη σωτηρία της Θεσσαλονίκης, άφησε ένα μοναδικό σε πληροφόρηση χρονικό για την άλωση της πόλης, την καταστροφή και λεηλασία που ακολούθησε. Μετά από λίγα χρόνια καταλύθηκε το βυζάντιο από τους Λατίνους Σταυροφόρους της Δύσης (1204) και η Θεσσαλονίκη έγινε πρωτεύουσα Φράγκικου Βασιλείου με βασιλιά τον Ιταλό Βονιφάτιο Μομφερατικό. Με την εγκατάσταση των "ιπποτών" της δύσης στην πόλη, αρχίζει μία νέα περίοδος πρωτοφανούς καταπίεσης και καταδυνάστευσης του ντόπιου πληθυσμού.
  Η Λατινοκρατία δεν κράτησε παρά 20 μόνο χρόνια στη Θεσσαλονίκη. Ο δεσπότης της Ηπείρου Θεόδωρος Αγγελος Κομνηνός, μετά από μεθοδική προετοιμασία και σειρά πολέμων, κατέλαβε τη Θεσσαλονίκη και ορκίστηκε "βασιλέας και αυτοκράτορας των Ρωμαίων", δημιουργώντας έτσι την Ελληνική αυτοκρατορία της Θεσσαλονίκης (1224-1246). Ο Θεόδωρος αγωνίστηκε στη συνέχεια να διώξει τους Λατίνους και από την Κωνσταντινούπολη και να επανασυστήσει το ελληνικό βυζαντινό κράτος. Ό,τι όμως δεν κατάφεραν οι Κομνηνοί της Ηπείρου το κατόρθωσε λίγο αργότερα ο γιος του διοικητή της Θεσσαλονίκης δομέστιχου Κομνηνού Ανδρόνικου Παλαιολόγου, Μιχαήλ Παλαιολόγος. Ο Μιχαήλ με το στρατό του έδιωξε το βασιλιά της Κωνσταντινούπολης Βαλδουϊνο Β΄ καθώς και το Λατίνο "πατριάρχη" Ιουστινιάνη και ανασύστασε το Βυζαντινό κράτος.
  Στα χρόνια του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β΄ (1282-1328) η Θεσσαλονίκη έγινε μόνιμος τόπος κατοικίας της Βυζαντινής Βασίλισσας Ιολάνδης-Ειρήνης. Η Ειρήνη ανέπτυξε ιδιαίτερα θερμές σχέσεις με τους γείτονες Σέρβους, αφού μάλιστα ο ηγεμόνας τους "κράλλης" Στέφανος Ούρεση Β΄ Μιλιούτιν παντρεύτηκε την κόρη του Ανδρόνικου και της Ειρήνης πριγκήπισσα Σιμωνίδα (1299). Όμως η περίοδος ηρεμίας δεν κρατάει πολύ για τη Θεσσαλονίκη και την ευρύτερη περιοχή της. Αυτή τη φορά απειλή είναι οι Καταλανοί μισθοφόροι του αυτοκράτορα. Αυτοί, αφού προσπάθησαν χωρίς επιτυχία να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη, στράφηκαν προς τη Μακεδονία και τη Θεσσαλονίκη λεηλατώντας στο πέρασμά τους τα πάντα. Ακόμα και το Αγιο Ορος γνώρισε τη θηριωδία των μισθοφόρων τυχοδιωκτών (1308). Τελικά, παρά τη στενή πολιορκία από στεριά και θάλασσα, η Θεσσαλονίκη απόκρουσε τους Καταλανούς επιδρομείς, που αναγκάστηκαν να στραφούν προς τη νότια Ελλάδα, φτάνοντας ως την Αθήνα, όπου ίδρυσαν "καταλανικό" κράτος.
  Τη μεγαλύτερη ακμή της, η Θεσσαλονίκη τη γνώρισε κατά τη βυζαντινή περίοδο στο 14ο αιώνα, που δίκαια χαρακτηρίστηκε ο χρυσός αιώνας της πόλης. Παρά τους εμφύλιους πολέμους, τις θρησκευτικές διαμάχες και τις κοινωνικές αναταραχές που συντάραξαν το κράτος, η Θεσσαλονίκη, βασισμένη κύρια στις δικές της δυνάμεις, αναπτύσσει την περίοδο αυτή μία έντονη, πολύπλευρη και πολυσύνθετη δραστηριότητα. Η ιδιότυπη αυτονομία και αυτοδιοίκηση που κατακτήθηκε από τους κατοίκους της μετά από αγώνες αιώνων, δημιούργησε ιδανικό πλαίσιο για την ελεύθερη ανάπτυξη των γραμμάτων και τεχνών καθώς και του εμπορίου, της βιοτεχνίας, ακόμα και κάποιας βιομηχανίας. Περίφημοι λόγιοι, ρήτορες, φιλόσοφοι, θεολόγοι, ιστορικοί, νομικοί αλλά και αγιογράφοι, ψηφιδογράφοι, ξυλογλύπτες, υμνολόγοι κ.λπ. συνδέονται με την περίοδο της μεγάλης αυτής άνθησης της Θεσσαλονίκης (Θωμάς Μάγιστρος, Νικόλαος Καβάσιλας, Δημήτριος και Πρόχορος Κυδώνης, Νικηφόρος Γρηγοράς, Γρηγόριος Ακίνδυνος, Κωνσταντίνος Αρμενόπουλος, Ματθαίος Βλάσταρης, Νικηφόρος Χούμνος, Μανουήλ Πανσέληνος κ.ά.). Προπαντώς στην αρχιτεκτονική ναοδομία, στην αγιογραφία και στην ψηφιδογραφία, η Θεσσαλονίκη το 14ο αιώνα έγινε κέντρο της δικής της "σχολής" για ολόκληρη τη Βαλκανική. Δείγματα αυτής της τέχνης διασώθηκαν ως τις μέρες μας και μαρτυρούν τη λαμπρή αυτή περίοδο της πόλης που έμεινε γνωστή σαν "αναγέννηση των Παλαιολόγων" (ναός Αγίας Αικατερίνης, ναός Αγίων Αποστόλων, ναός Αγίου Νικολάου Ορφανού, ναός Προφήτη Ηλία, ναός Αγίου Παντελεήμονα, ναός Ταξιαρχών, ναϊδριο Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, Μονή Βλατάδων).
  Η Θεσσαλονίκη, η "πολυάνθρωπη" και "ευανδρούσα" αυτή πόλη του Βυζαντίου, υπήρξε την ίδια περίοδο κέντρο ποικίλων θρησκευτικών και κοινωνικών ζυμώσεων, καθώς το γενικότερο κλίμα που επικρατούσε στην πόλη ευνοούσε κάθε αναζήτηση, έρευνα και, ακόμα, κοινωνική διεκδίκηση του λαού.
  Στο θρησκευτικό χώρο είναι ενδεικτική η διαμάχη των "ησυχαστών" με αρχηγό τον -αργότερα- μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Γρηγόριο Παλαμά και των αντιφρονούντων "βαρλααμιστών" με αρχηγό το μοναχό Βαρλαάμ από την Καλαβρία της νότιας Ιταλίας. Η διαμάχη αυτή, που έθιγε την ουσία της χριστιανικής πίστης, πήρε μεγάλες διαστάσεις και πέρα ακόμα από τα όρια της βυζαντινής αυτοκρατορίας.   Εξίσου σημαντικό γεγονός για την παναθρώπινη ιστορία της πάλης των λαών για κοινωνικές διεκδικήσεις αποτελεί και το γνωστό κίνημα-επανάσταση των "Ζηλωτών" της Θεσσαλονίκης, που εγκαθίδρυσε στην πόλη λαϊκή δημοκρατία για 7 χρόνια (1342-1349) σε μία περίοδο ακμής της φεουδαρχίας και του τιμαριωτισμού.
Περίοδος Οθωμανικής Κατοχής
  Ο 14ος αιώνας δεν ήταν όμως μία ειρηνική περίοδος για την πόλη. Τα τελευταία 50 χρόνια σημαδεύονται ξανά από πολλές επιδρομές και απειλές κατά της πόλης, καθώς το Βυζάντιο κυριολεκτικά αγωνίζεται να επιβιώσει, αντιμετωπίζοντας το νέο εχθρό που ήρθε από τα βάθη της Ασίας: τους Οθωμανούς Τούρκους.
  Οι Τούρκοι εκμεταλλευόμενοι την αδυναμία του Βυζαντινού κράτους και τις αντιθέσεις των Βαλκανικών λαών, προωθήθηκαν βαθμιαία στο χώρο της Μακεδονίας και της Βαλκανικής και δημιούργησαν ασφυκτικό κλοιό γύρω από τη Θεσσαλονίκη. Η πόλη, μετά από πολλές περιπέτειες έγινε "φόρου υποτελής"στους Τούρκους του Μουράτ Α΄ (1387), για να απαλλαγεί από τους δυνάστες της το 1403, όταν αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης έγινε ο άλλοτε δεσπότης της Θεσσαλονίκης Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος. Όταν η τουρκική απειλή έγινε αργότερα ξανά επικίνδυνη, ο δεσπότης της Θεσσαλονίκης Ανδρόνικος και οι άρχοντες της Θεσσαλονίκης παραχώρησαν την πόλη στους Βενετσιάνους (1423) με όρους που απέβλεπαν στη σωτηρία της.
  Η Βενετοκρατία όμως στη Θεσσαλονίκη γρήγορα εξελίχθηκε σε νέα τυρρανία. Η πόλη απογυμνώθηκε από τον πληθυσμό της και αποδυναμώθηκε αντί να προετοιμαστεί για την αντιμετώπιση των Τούρκων, που συστηματικά περιόριζαν τις δυνατότητές της για απόκρουσή τους. Έτσι σχεδόν μοιραία, το Μάρτη του 1430, η Θεσσαλονίκη μετά από πολιορκία έπεσε στα χέρια των Τούρκων του Μουράτ Β΄, για να αρχίσει μία περίοδος μακρόχρονης δουλείας και στυγνής καταδυνάστευσης.
  Οι Τούρκοι λεηλάτησαν και κατέστρεψαν σχεδόν ολοκληρωτικά την πόλη. Η Θεσσαλονίκη ερημώθηκε κυριολεκτικά από κατοίκους, ενώ χιλιάδες αιχμάλωτοι, σιδηροδέσμιοι οδηγήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα της ανατολής. Οι κυριότεροι βυζαντινοί ναοί της πόλης επιτάχθηκαν για να μετατραπούν σε "τζαμιά".
  Ακόμα, τα περισσότερα σπίτια των ευγενών καταλήφθηκαν από τους Τούρκους αξιωματούχους και τα υπόλοιπα δόθηκαν σε άτακτους Τούρκους του στρατεύματος ή άλλους ομοεθνείς τους που ήρθαν στην πόλη από την έλξη της λείας του πολέμου. Μετά από 23 χρόνια θα πέσει στους Τούρκους και η πρωτεύουσα της άλλοτε κραταιάς βυζαντινής αυτοκρατορίας, η Κωνσταντινούπολη, για να ανοίξει ο δρόμος της Βαλκανικής και της Κεντρικής Ευρώπης στους Ασιάτες κατακτητές.
  Στα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας, η Θεσσαλονίκη έχει ελάχιστο πληθυσμό. Οι περισσότεροι από τους κατοίκους της, προ και μετά την άλωση από τους Τούρκους, σκόρπισαν στα γύρω βουνά, στον Ολυμπο, στο Βέρμιο, στα Πιέρια, στα Χάσια, στην Πίνδο, στο Χολομώντα, όπου ιδρύθηκαν νέοι οικισμοί από πρόσφυγες της πόλης. Χρειάστηκε να ληφθούν ιδιαίτερα μέτρα από το σουλτάνο ώστε να επιστρέψει μέρος του πληθυσμού στη Θεσσαλονίκη με την ελπίδα κάποιου καλύτερου μέλλοντος. Πολλές τότε συνοικίες, με καθαρά ελληνικό χαρακτήρα δημιουργήθηκαν (ή διατηρήθηκαν) στην πόλη, κυρίως γύρω από μικρές και ταπεινές εκκλησίες και μικρά μοναστήρια που έμειναν στα χέρια των χριστιανών (Αγιος Μηνάς, Αγία Θεοδώρα, Γρηγόριος Παλαμάς, Νέα Παναγία, Παναγία Δέξια, Υπαπαντή, Άγιος Κωνσταντίνος, Αγιος Αθανάσιος, Λαγουδιανή, Μονή Βλατάδων κ.ά.).
  Βαθμιαία όμως η πόλη συνέρχεται από το πλήγμα. Γίνεται πολυάνθρωπη και ανθηρό λιμάνι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Πολλοί περιηγητές του 15ου και 16ου αιώνα μιλούν με θαυμασμό στις ταξιδιωτικές τους εντυπώσεις για τη Θεσσαλονίκη (Gio Maria degli Angiollelo στα 1470, Joos van Chistele στα 1481, Pierre Bellon στα 1546, Lorenzo Bernardo στα 1591).
  Κατά τη διάρκεια του 15ου αιώνα η Θεσσαλονίκη δέχθηκε αλεπάλληλα κύματα Εβραίων προσφύγων, που κατέφυγαν στην οθωμανική αυτοκρατορία διωγμένοι από τη χριστιανική Δύση. Είναι οι γνωστοί "Ασκεναζίμ", Εβραίοι της Ουγγαρίας, Γερμανίας και Βαυαρίας, και οι "Σεφαρδίμ", κύρια προερχόμενοι από την Ισπανία. Με τον ερχομό και την εγκατάσταση των Εβραίων στην πόλη δημιουργήθηκε μία αξιόλογη και δραστήρια κοινότητα, που συνέβαλλε ουσιαστικά στην ανάπτυξη του εμπορίου και της ναυτιλίας της Θεσσαλονίκης.
  Το 17ο αιώνα η Θεσσαλονίκη είναι μία πυκνοκατοικημένη πόλη. Είναι έδρα του Τούρκου "σαντζάκ-μπέη", καθώς και έδρα "μολλά", δηλαδή ανώτατου Τούρκου ερμηνευτή των νόμων και ανώτατου δικαστή. Στην πόλη υπάρχει, ακόμα, ανώτατος Τούρκος στρατιωτικός διοικητής ("κεχαγιά-γερί") και πολύς στρατός, γεγονός που απέκλειε κάθε σκέψη για ξεσηκωμό των υπόδουλων κατά των δυναστών τους.
  Ο Τούρκος περιηγητής του 17ου αιώνα Εβλιά Τσελεπή άφησε στο "Οδοιπορικό" του πολλές και ανεκτίμητες πληροφορίες για τη Θεσσαλονίκη και τη γύρω περιοχή αυτής της περιόδου. Η περιγραφή του για την πόλη είναι πραγματικά συναρπαστική, καθώς ο περιηγητής εντυπωσιάζεται από τα πολλά "χαμάμια" (λουτρά), τα "ταρσιά" (αγορές), τους "μποζαχανέδες" (αναψυκτήρια) της πόλης κ.ά. Ακόμα βλέπει με θαυμασμό τα μεγάλα λιθόκτιστα πολυόροφα "σεράγια" (αρχοντόσπιτα), τις υπέροχες αυλές και τους κατάφυτους κήπους της πόλης. Ανάλογες είναι οι περιγραφές και του άλλου Τούρκου περιηγητή του ίδιου αιώνα Χατζή-Κάλφα, καθώς και των Ευρωπαίων περιηγητών R. de Dreux, Brown, Covel, Paul Lucas, P. Jean Baptiste, Souciet, Felix-Beaujour αργότερα.
  Μετά την ήττα του στρατού του Μωάμεθ Δ΄ στην πολιορκία της Βιέννης από τους Πολωνούς και Γερμανούς (1683), άρχισε ουσιαστικά η κατάρρευση της οθωμανικής αυτοκρατορίας, ενώ παράλληλα παρουσιάζεται μία αφύπνιση των λαών της Βαλκανικής. Όμως η καταπίεση των Τούρκων αυξάνεται, ιδιαίτερα στη Μακεδονία, που αποτελούσε το χώρο διέλευσης όλων των στρατευμάτων των Οθωμανών που κατευθύνονταν προς τα μέτωπα ή προς τις επαναστατημένες -σε λίγο-περιοχές. Μέσα σε αυτή την πραγματικότητα, οι υπόδουλοι υποφέρουν τα πάνδεινα από τις δυσβάσταχτες φορολογίες ("avariz"), τις κακουχίες, τους εξευτελισμούς και τις στερήσεις. Το 1712 μάλιστα ξέσπασε φοβερός λοιμός στη Θεσσαλονίκη, που ήταν συνέπεια των κακών συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων. Μόνο το 1713 πέθαναν στην πόλη πάνω από 8.000 άτομα από το φοβερό αυτό λοιμό. Λίγο αργότερα, το 1720, οι Θεσσαλονικείς ξεσηκώνονται κατά της τουρκικής διοίκησης με αφορμή την έλλειψη σταριού για ψωμί. Το ίδιο επαναλήφθηκε και αργότερα, στα χρόνια 1753, 1758 και 1789.
  Η Θεσσαλονίκη του 18ου αιώνα, σύμφωνα με περιγραφές περιηγητών, ήταν κτισμένη μέσα στο χώρο που όριζαν τα βυζαντινά της Τείχη, που μεγάλο τμήμα τους σώζεται και σήμερα σε καλή κατάσταση. Στη γύρω περιοχή δεν είχαν δημιουργηθεί ακόμα συνοικίες ή οικισμοί και προάστια. Στην πόλη υπήρχαν 4 μεγάλοι πύργοι. Δύο από τους πύργους αυτούς, ένας κυκλικός και ένας τετράγωνος, βρίσκονταν στο νότιο τμήμα των τειχών. Ο πρώτος είναι ο σημερινός Λευκός Πύργος. Οι κάτοικοι της πόλης φτάνουν τις 40.000 περίπου (Έλληνες, Τούρκοι και Εβραίοι). Οι δρόμοι του εμπορικού κέντρου είναι σκεπαστοί με σανίδες ("σκεπαστά"), που δημιουργούν ευχάριστη δροσιά το καλοκαίρι. Στην παραλία της Θεσσαλονίκης, στη θέση της σημερινής μητρόπολης του Γρηγορίου Παλαμά, ήταν κτισμένος ο παραθαλάσσιος ναός του Αγίου Δημητρίου. Αναφέρονται επίσης οι ναοί του Αγίου Αθανασίου, Αγίου Νικολάου, Αγίου Μηνά, Παναγίας και η κρύπτη του Αγίου Δημητρίου.
  Στον Αγώνα της Εθνικής Παλιγγενεσίας του 1821 μεγάλη ήταν η προσφορά της Μακεδονίας και της Θεσσαλονίκης. Εκτός από τους Έλληνες της διασποράς που αγωνίστηκαν για να προβάλουν το ελληνικό θέμα στο εξωτερικό, οι υπόδουλοι στους Τούρκους προσέφεραν μεγάλες θυσίες αίματος για να στεριώσει ο αγώνας της ελευθερίας.
  Ένας από τους κύριους "εταίρους" της "Φιλικής Εταιρίας" ήταν ο Μακεδόνας αρματολός από το Μπλάτσι της Δυτικής Μακεδονίας, Ιωάννης Φαρμάκης. Ο Φαρμάκης, με το βαθμό του "Αρχηγού των Αφιερωμένων", ξεκίνησε από την Κωνσταντινούπολη το 1818 και μύησε στον αγώνα της Ελευθερίας πολλούς πρόκριτους της Μακεδονίας και της Θεσσαλονίκης. Έτσι, σύντομα δημιουργήθηκε ένας σημαντικός επαναστατικός πυρήνας της "Φιλικής" στη Θεσσαλονίκη με μέλη το Χριστόδουλο Μπαλάνο, Αθανάσιο Σκανδαλίδη, Στέργιο Πολύδωρο, Κυριάκο Τοσίτσα, Αργυρό Ταπουχτσή, Αναστάσιο Κυδωνιάτη, πρωτοσύγκελο Χρύσανθο κ.ά. Το 1820 θα περάσει από την πόλη με οδηγίες και γράμματα του Υψηλάντη και ο "Φιλικός" Ύπατρος.
  Όταν κηρύχθηκε επανάσταση κατά των Τούρκων στη γειτονική Χαλκιδική από το Σερραίο πατριώτη Εμμανουήλ Παπά, στις 23 Μαρτίου 1821, οι Τούρκοι της Θεσσαλονίκης ξέσπασαν με απάνθρωπη μανία στον άμαχο ελληνικό πληθυσμό της πόλης. Τουλάχιστον 3.000 Θεσσαλονικείς μαζί με τους πρόκριτους της πόλης σφαγιάστηκαν στο τουρκικό διοικητήριο ("κονάκι") και στο προαύλιο του μητροπολιτικού ναού, ενώ εκατοντάδες αγωνιστές φυλακίστηκαν στο φρικτό κάτεργο του σημερινού Λευκού Πύργου.
  Οι Τούρκοι γρήγορα κατάπνιξαν στο αίμα τα επαναστατικά κινήματα της Μακεδονίας, χωρίς όμως να πτοήσουν το επαναστατικό φρόνημα των υπόδουλων Ελλήνων.
  Στα τέλη του 19ου αιώνα και ενώ στο νότο υπάρχει ήδη ελεύθερο ελληνικό κράτος, η Θεσσαλονίκη εξωραϊζεται, καθώς οι Τούρκοι προσπαθούν να εξυγχρονίσουν το κράτος τους που παρακμάζει. Το 1869, με διαταγή του Τούρκου διοικητή της πόλης κατεδαφίζονται μεγάλα τμήματα των βυζαντινών τειχών για να "αναπνεύσει" η πόλη. Αρχικά κατεδαφίζονται τα παραθαλάσσια τείχη και ο μεγάλος πύργος που βρισκόταν μπροστά στο λιμάνι (Γιαλού-καπού), στο ύψος της αρχαίας Αιγυπτιακής αγοράς (σημερινή οδός Αιγύπτου). Μετά από λίγα χρόνια κατεδαφίζονται τα τείχη του "πυροβολοστάσιου" ("Τοπ-Χανέ") και το ανατολικό τείχος από την Κασσανδρεωτική πύλη (πλατεία Συντριβανίου σήμερα) ως τον πύργο του "Κανλή-Κουλέ" (Πύργος του Αίματος). Μάλιστα ο πύργος αυτός με την απαίσια φήμη του φρικτού κάτεργου βάφεται λευκός για να ονομασθεί έτσι Λευκός Πύργος. Νέοι δρόμοι διανοίγονται ή διευρύνονται. Δημιουργείται η οδός Σαμπρή πασά (σημερινή Βενιζέλου) το 1867, η οδός Μηδάτ πασά (σημερινή Αγίου Δημητρίου) και το 1873 η λεωφόρος Χαμηδιέ (Εθνικής Αμύνης), όπου κτίστηκαν τα κτίρια της Τουρκικής διοίκησης.
  Το 1871, κάτω από την πίεση των Μεγάλων Δυνάμεων της Ευρώπης, η Τουρκία κατασκευάζει τη σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης-Σκοπίων και το 1888 τη σύνδεση του σιδηροδρομικού δικτύου με το σερβικό δίκτυο, για να ενωθεί έτσι η Θεσσαλονίκη με την Κεντρική Ευρώπη. Το 1893-1894 κατασκευάζεται η γραμμή Θεσσαλονίκης-Φλώρινας και Θεσσαλονίκης-Μοναστηριού, ενώ το 1896 γίνεται η σύνδεση με την Αλεξανδρούπολη.
  Με την εγκατάσταση των πρώτων τραμ που έσερναν ρωσσικά και ουγγρικά άλογα, το 1893, δίνεται το ξεκίνημα για την ανάπτυξη των προαστίων της πόλης, ιδιαίτερα του ανατολικού τομέα. Στα προάστια κτίζονται επιβλητικές επαύλεις, οι λεγόμενοι "πύργοι" και η Θεσσαλονίκη αποκτά νέο πρόσωποκαι φυσιογνωμία. Ο πληθυσμός της πόλης αυξάνεται ραγδαία. Έτσι, ενώ το 1865 οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης ήταν 50.000, το 1880 έγιναν 90.000, για να φτάσουν το 1895 τις 120.000 περίπου.
  Στις αρχές του 20ου αιώνα έγινε πια φανερό πως ο ευρωπαϊκός χώρος της Τουρκίας θα περιερχόταν στους λαούς που τον κατείχαν από αιώνες. Η παρακμή της Τουρκίας ήταν πια και εσωτερικά φανερή, ενώ το ενδιαφέρον των Μεγάλων Δυνάμεων για την περιοχή επιτάχυνε τις εξελίξεις. Ο ένοπλος αγώνας των υπόδουλων λαών έδωσε την ευκαιρία να γίνουν φανερές οι εδαφικές διεκδικήσεις στο χώρο της Μακεδονίας, που πολλές φορές υποδαυλιζόταν από ξένες επεμβάσεις και σωβινιστικές διαθέσεις. Η Ελλάδα στον αγώνα αυτό, που πήρε το όνομα Μακεδονικός Αγώνας, υπερασπίστηκε με πολλές θυσίες τις εθνικές της διεκδικήσεις. Με κέντρο το ελληνικό Γενικό Προξενείο της Θεσσαλονίκης (σημερινό Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα), αναπτύχθηκε έντονη δραστηριότητα στο χώρο της Μακεδονίας, όπου από την αρχαιότητα ζούσε συμπαγής Ελληνικός πληθυσμός. Αν και ο αγώνας αυτός δεν είχε άμεσα αποτελέσματα, συνέβαλλε όμως ουσιαστικά στην απελευθέρωση της περιοχής και στην ένταξή της δικαιωματικά στο χώρο της Ελλάδας λίγο αργότερα.

Το κείμενο παρατίθεται τον Αύγουστο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας

• http://www.it.uom.gr/project/monuments/ist_anad.ht...

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (Αρχαία πόλη) ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Αναδρομή-Ανάπτυξη οικιστικής δραστηριότητας στη Μακεδονία (5.000 π.Χ-2.000π.Χ.)
  Η Θεσσαλονίκη, η μεγαλύτερη -μετά την πρωτεύουσα- πόλη της Ελλάδας, έχει μία μεγάλη σε διάρκεια και συγκλονιστική σε περιεχόμενο ιστορία. Από το 315 π.Χ., που ιδρύθηκε από το βασιλιά της Μακεδονίας Κάσσανδρο, έχουν περάσει 2.300 χρόνια έως σήμερα. Σε όλη τη χρονική διάρκεια των 23 αιώνων, η όμορφη αυτή παραθαλάσσια πόλη, που είναι κτισμένη αμφιθεατρικά στο εσωτερικό του Θερμαϊκού κόλπου του βορείου Αιγαίου Πελάγους, διαδραμάτισε ένα σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των ελληνικών πραγμάτων. Υπήρξε η πόλη με την πιο έντονη παρουσία σε ολόκληρη τη Βαλκανική Χερσόνησο, γεγονός που αποδεικνύει σωστή την επιλογή και ενέργεια του οικιστή της Κάσσανδρου.
  Από αρχαιολογικές ανασκαφές που έγιναν κατά καιρούς, προκύπτει πως ο ευρύτερος χώρος της Θεσσαλονίκης είχε κατοικηθεί τουλάχιστον πριν από 5.000 χρόνια (3.000 π.Χ.). Ευρήματα ανθρώπινων εγκαταστάσεων βρέθηκαν πάνω σε τεχνητούς λόφους ("τούμπες") που περιβάλλουν τη Θεσσαλονίκη. Αλλα επίσημα αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν πως στην ίδια περιοχή υπήρχαν οικισμοί από την εποχή του σιδήρου (1.000 π.Χ.) και μάλιστα συνέχισαν να υπάρχουν μέχρι τον 5ο και 4ο π.Χ. αιώνα. Έτσι, γύρω στο φυσικό λιμάνι του Θερμαϊκού, εμφανίσθηκε από νωρίς μία έντονη οικιστική δραστηριότητα με τη δημιουργία πολλών μικρών πόλεων ("πολισμάτων"), μεταξύ των οποίων κύρια ήταν η Θέρμη, από την οποία πήρε και το όνομά του ο Θερμαϊκός κόλπος. Η οικιστική αυτή δραστηριότητα συμπίπτει με την ανάπτυξη της δυναστείας των Μακεδόνων, που από τα ορεινά της Μακεδονίας και τις πεδιάδες γύρω από τους ποταμούς (Ανω) Αλιάκμονα, Αξιό και Εριγώνα, προωθήθηκαν προς τα παράλια του Θερμαϊκού, ιδιαίτερα στα χρόνια του βασιλιά της Μακεδονίας Αμύντα Α΄ (520-500 π.Χ.). Προηγούμενα και από τον 7ο π.Χ. αιώνα, στο χώρο της Μακεδονίας και ιδιαίτερα στη Χαλκιδική και στο Θερμαϊκό, είχε δημιουργηθεί μία σειρά πόλεων-αποικιών από τους Έλληνες του νότου, κύρια των πόλεων της Χαλκίδας, Ερέτριας, Κορίνθου και Αθήνας.
Εμφάνιση των Μακεδόνων-Μακεδονική Δυναστεία (2.000 π.Χ.-148 π.Χ.)
  Η παρουσία των Μακεδόνων στο βορειοελλαδικό χώρο γίνεται γύρω στο 2.000 π.Χ. Οι Μακεδόνες ήταν Δωριείς που δεν ακολούθησαν τη μεγάλη μάζα των ομοφύλων τους στη μετακίνησή τους προς τη νότια Ελλάδα, αλλά παρέμειναν και εγκαταστάθηκαν στα ορεινά της Μακεδονίας. Δεν είχαν έτσι καμία ουσιαστική διαφοροποίηση από τους Έλληνες του νότου. Μιλούσαν ένα διαλεκτικό ιδίωμα των Δωριέων, χρησιμοποιούσαν ελληνικά ονόματα και πίστευαν στους ίδιους Θεούς των αδελφών τους του νότου. Από τον 5ο π.Χ. αιώνα μάλιστα αρχίζει μία άνθηση των Ελλήνων της Μακεδονίας, παράλληλα με αυτή της νότιας Ελλάδας. Πολλές τότες πόλεις του βορειοελλαδικού χώρου έγιναν κέντρα όπου αναπτύχθηκαν σε υψηλά επίπεδα τα γράμματα και οι τέχνες (Αβδηρα, Θάσος, Στάγειρα, Αμφίπολη, Ολυνθος, Πέλλα, Δίον, Αιγές κ.λπ.).
  Ιδιαίτερη ακμή και αίγλη γνώρισε η Μακεδονία στα χρόνια του Φιλίππου Β΄, βασιλιά της Μακεδονίας, που ανάλαβε το θρόνο στα 358 π.Χ., σε μία εποχή εσωτερικών και εξωτερικών πολέμων, με συσσωρευμένα πολλά προβλήματα. Ο Φίλιππος, μετά από πολλούς αγώνες, κατάφερε να κυριαρχήσει στο χώρο της Ελλάδας και ιδιαίτερα της Μακεδονίας και να αναγνωρισθεί -έστω και μεταγενέστερα- σαν ο θεμελιωτής της έννοιας του ελληνικού κράτους, όταν κυριαρχούσαν στην Ελλάδα οι διασπαστικές τάσεις των πόλεων-κρατών του ελληνικού χώρου.
  Το 334 π.Χ., ο γιος του Φιλίππου, Αλέξανδρος ο Μέγας, βασιλιάς της Μακεδονίας και κυρίαρχος αναμφισβήτητος όλης της Ελλάδας θα πραγματοποιήσει τη μεγάλη του εκστρατεία κατά των Περσών της Μ. Ασίας. Το 323 π.Χ., ο μεγάλος αυτός στρατηλάτης θα πεθάνει στη Βαβυλώνα, για να αρχίσουν οι πόλεμοι των "Διαδόχων" της απέραντης αυτοκρατορίας του. Ο Κάσσανδρος, ο μεγαλύτερος γιος του στρατηγού του Μεγάλου Αλεξάνδρου Αντίπατρου, δεν ακολούθησε το Μακεδόνα στρατηλάτη στη μεγάλη του εκστρατεία στη Μ. Ασία. Έμεινε στη Μακεδονία σαν "επιμελητής" του Μακεδονικού κράτους. Αργότερα, μετά τη συνέλευση των "Διαδόχων" στον Τριπαράδεισο της Συρίας (321 π.Χ.), όπου ο Αντίπατρος ορίστηκε "επιμελητής" της αυτοκρατορίας, ο Κάσσανδρος έγινε χιλίαρχος του Μακεδονικού ιππικού στην Ασία. Όταν πέθανε ο Αντίπατρος (319 π.Χ.) αφήνοντας διάδοχό του το στρατηγό Πολυσπέρχοντα, ο Κάσσανδρος στράφηκε κατά του νέου ηγεμόνα έχοντας συμμάχους τον Πτολεμαίο, τον Αντίγονο, τον Λυσίμαχο και τον Ευμένη. Στους πολέμους της διαδοχής πήρε μέρος και η μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, υποστηρίζοντας το στρατηγό Πολυσπέρχοντα. Όμως στη μάχη της Πύδνας μεταξύ των αντιμαχομένων, ο Κάσσανδρος νίκησε την Ολυμπιάδα και την καταδίκασε σε θάνατο. Η πράξη του όμως αυτή δημιούργησε μεγάλες αντιδράσεις στη Μακεδονία, όπου τα κατορθώματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, γιου της Ολυμπιάδας, είχαν κιόλας γίνει θρύλος με επικές διαστάσεις. Κάτω από αυτή την πραγματικότητα, για να φανεί αρεστός στη Μακεδονική αριστοκρατία, ο Κάσσανδρος ίδρυσε τη Θεσσαλονίκη, δίνοντας σε αυτή το όνομα της συζύγου του και αδελφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου από άλλη μητέρα.
  Στην ενέργειά του αυτή προχώρησε ο Κάσσανδρος προβλέποντας τη δυσμενή εξέλιξη της ως τότε πρωτεύουσας του Μακεδονικού κράτους, Πέλλας. Η Πέλλα δεν προσφερόταν πια σαν πρωτεύουσα, κύρια από λόγους ανύπαρκτης φυσικής οχύρωσης, γεωγραφικής ακαταλληλότητας και δυσχέρειας στη θαλάσσια επικοινωνία.
  Η Θεσσαλονίκη κτίσθηκε με επίκεντρο την αρχαία πόλη Θέρμη, αφού συγχωνεύθηκαν σε αυτή 26 άλλες μικρές πόλεις ("πολίσματα") της περιοχής. Ο αρχαίος γεωγράφος Στράβωνας αναφέρει μεταξύ αυτών των μικρών πόλεων την Απολλωνία, τη Χαλάστρα, τη Γαρησκό την Αίνεια και την Κισσό.
  Στόχος του οικιστή της Θεσσαλονίκης Κάσσανδρου ήταν ασφαλώς να δημιουργήσει τη μελλοντική μητρόπολη της Μακεδονίας. Και η ιστορία τον δικαίωσε απόλυτα. Η Θεσσαλονίκη, με τα έξοχα γεωπολιτικά χαρακτηριστικά της, γρήγορα εξελίχθηκε σε πρωτεύουσα της Μακεδονίας και διατηρήθηκε τέτοια σε ολόκληρη τη μακραίωνη ιστορία της.
  Η πόλη της Θεσσαλονίκης φαίνεται πως οχυρώθηκε νωρίς με τείχη. Μόλις 30 χρόνια μετά την ίδρυσή της ο βασιλιάς της Μακεδονίας Αντίγονος την επέλεξε σαν τον πιο ασφαλή τόπο για να αμυνθεί κατά του επιδρομέα βασιλιά της Ηπείρου Πύρρου.
  Αργότερα, το 279 π.Χ., έξω από τα τείχη της πόλης συντρίφτηκε φοβερή επίθεση Κελτών επιδρομέων. Στη μάχη, μάλιστα, αυτή σκοτώθηκε ο βασιλιάς της Μακεδονίας Πτολεμαίος ο Κεραυνός, υπερασπιζόμενος τη Θεσσαλονίκη.
Περίοδος Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (148 π.Χ.-313 μ.Χ.)
  Στη ρωμαϊκή περίοδο η Θεσσαλονίκη εξελίχθηκε σε ακμαία πόλη, για να γίνει γρήγορα πρωτεύουσα ρωμαϊκής επαρχίας.
  Μετά την ήττα του τελευταίου Μακεδόνα βασιλιά Περσέα από τους Ρωμαίους του Ύπατου Αιμίλιου Παύλου στην Πύδνα (168 π.Χ.) και την ίδια τύχη του Ανδρίσκου (148 π.Χ.), η Μακεδονία περιήλθε ολοκληρωτικά στους Ρωμαίους.
  Όλη τότε η περιοχή της Μακεδονίας χωρίστηκε σε 4 τμήματα ("regiones") και η Θεσσαλονίκη έγινε πρωτεύουσα του "δεύτερου" τμήματος της Μακεδονίας ("Macedonia Secunda") για χρονικό διάστημα 20 χρόνων.
  Την περίοδο αυτή πολλά μνημεία και καλλιτεχνικοί θησαυροί της Μακεδονίας και της Θεσσαλονίκης ξηλώθηκαν από "αργυρολόγους" Ρωμαίους διοικητές της επαρχίας για να μεταφερθούν σαν τρόπαια στη Ρώμη και να επιδειχθούν στους "Θριάμβους" που οργάνωσαν οι Ρωμαίοι για να τιμηθούν οι νικητές. Μετά το 148 π.Χ. οι 4 επαρχίες της Μακεδονίας ενοποιήθηκαν σε μία, για να δημιουργηθεί η επαρχία της Μακεδονίας ("Provincia Macedonia") με πρωτεύουσα τη Θεσσαλονίκη. Στην επαρχία αυτή συμπεριλήφθηκε σε λίγο και η νότια Ελλάδα, για να ισχύσει αυτό το καθεστώς 120 χρόνια, ως την εποχή του Αυγούστου (27 π.Χ.), οπότε αποσπάστηκε η νότια Ελλάδα και δημιουργήθηκε από αυτήν η επαρχία Αχαϊας ("Provincia Achaia"). Την περίοδο αυτή η Θεσσαλονίκη είναι η "μήτηρ πάσης της Μακεδονίας". Είναι το κέντρο όλης της χερσονήσου του Αίμου, με αναπτυγμένο εμπόριο, βιοτεχνία και προπαντώς με μεγάλη πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη. Η πόλη μάλιστα κρατά τον ελληνικό της χαρακτήρα, γεγονός που αποδεικνύεται από πλήθος επιγραφών και νομισμάτων της εποχής. Μεγάλες και ευεργετικές ήταν οι επιπτώσεις του γειτονέματος της Θεσσαλονίκης με τη στρατιωτική Via Egnatia (Εγνατία οδό), που κατασκεύασαν οι Ρωμαίοι πάνω στα ίχνη παλιότερου δρόμου που μνημονεύει ο Αριστοτέλης, για να ενώσουν την Αδριατική (Δυρράχιο) με τον Ελλήσποντο και τη Μ. Ασία. Ο δρόμος αυτός, που διευκόλυνε σημαντικά και το εμπόριο, πιστεύεται πως περνούσε λίγα μόλις χιλιόμετρα βόρεια της Θεσσαλονίκης.
  Οι Ρωμαϊκές λεγεώνες που κατάκλυσαν την Ελλάδα δεν ήταν πάντα αήττητες. Έτσι, πολλές φορές η Μακεδονία και η Θεσσαλονίκη πέρασαν, στην πρώτη περίοδο της ρωμαιοκρατίας φοβερούς κινδύνους από επιδρομές βαρβάρων. Ο Ρωμαίος κτήτορας Κικέρωνας, που κατάφυγε στη Θεσσαλονίκη το 58 π.Χ. ως πολιτικός εξόριστος, αναφέρει μία παρόμοια σκληρή δοκιμασία, όταν βάρβαρα φύλα του βορρά επιτέθηκαν κατά της Θεσσαλονίκης, αναγκάζοντας τους κατοίκους της να αμυνθούν με σθένος για να σωθούν. Κατασκευάσθηκαν τότε με γρήγορο ρυθμό πολλά οχυρά έργα στην Ακρόπολη της Ανω Πόλης, όπου συγκεντρώθηκαν οι κάτοικοι και η φρουρά της πόλης για να αντιμετωπίσουν τους επιδρομείς.
  Στον εμφύλιο πόλεμο των Ρωμαίων (49-31 π.Χ.) η Μακεδονία έγινε ο χώρος αναμέτρησης των εμπολέμων (φιλοκαισαρικοί, δημοκρατικοί). Η πόλη στους πολέμους αυτούς είχε ταχθεί με το μέρος των αυτοκρατορικών Αντωνίου και Οκταβίου, παρόλο τον κίνδυνο που διέτρεχε σε περίπτωση επικράτησης των αντιπάλων τους. Μετά τη νίκη των αυτοκρατορικών στους Φιλίππους (42 π.Χ.), οι Θεσσαλονικείς έστεισαν τιμητική αψίδα στη δυτική πύλη του Αξιού, για να τιμήσουν τους νικητές Αντώνιο και Οκτάβιο που μπήκαν θριαμβευτικά στην πόλη.   Αποτέλεσμα της στάσης αυτής της πόλης ήταν να ονομασθεί η Θεσσαλονίκη "ελεύθερη πόλη" ("Liberam Civitatem"), να αποκτήσει πολλά προνόμια και ακόμα ο "δήμος" της ουσιαστική αυτοδιοίκηση. Ενδεικτικό αυτής της αυτοδιοίκησης της πόλης, που την κράτησε για αιώνες και στο Βυζάντιο, ήταν οι δημόσιες ελεύθερες συνεδριάσεις του "δήμου" και το γεγονός ότι την πόλη υπερασπιζόταν "δημοτική" φρουρά. Με λαμπρότητα, την περίοδο αυτή, γιορτάζονταν στη Θεσσαλονίκη τα "Ολύμπια" και τα "Πύθια", κατά τα πρότυπα των αρχαίων αγώνων της Ολυμπίας, ενώ παράλληλα καλλιεργούνταν τα γράμματα και οι τέχνες. Περίφημοι σοφοί δάσκαλοι, συγγραφείς, φιλόσοφοι, ποιητές και λόγιοι, ζούσαν και δίδασκαν στην πόλη, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για μια πολύπλευρη πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη, καθώς μάλιστα το αναπτυγμένο εμπόριο έφερνε στην πόλη κάθε κοινωνική ζύμωση και κάθε ανθρώπινη αγωνία και αναζήτηση.
  Με την παραπάνω εικόνα να κυριαρχεί στην πόλη το πρώτο μισό του 1ου μ.Χ. αιώνα, δεν ήταν συμπτωματικό ή τυχαίο το ότι ο Απόστολος Παύλος διάλεξε τη Θεσσαλονίκη, αμέσως μετά τους Φιλίππους της Καβάλας, για πρώτο του μεγάλο σταθμό για τη διάδοση της νέας θρησκείας του Χριστιανισμού στην Ευρώπη. Με τον ερχομό του το 50 μ.Χ. στη Θεσσαλονίκη, ο Απόστολος Παύλος ιδρύει στην πόλη τη "Χρυσή Πύλη", όπως την ονομάζει χαρακτηριστικά, τη δεύτερη Χριστιανική Εκκλησία στον Ευρωπαϊκό χώρο. Προς τους κατοίκους της πόλης ο Απόστολος Παύλος θα στείλει σε λίγο τις γνωστές Α΄ και Β΄ προς "Θεσσαλονικείς" επιστολές του, που αποτελούν σημαντικά κείμενα της χριστιανικής πίστης.
  Η μεγαλύτερη ακμή της Θεσσαλονίκης στη Ρωμαϊκή περίοδο σημειώνεται στα χρόνια του Καίσαρα Γαλέριου. Ο Γαλέριος, γαμπρός του Διοκλητιανού και μέλος της Ρωμαϊκής "Τετραρχίας", όταν έγινε κυβερνήτης ολόκληρης της Βαλκανικής, του "Ιλλυρικού", όπως ονομαζόταν τότε, έκανε τη Θεσσαλονίκη έδρα της εξουσίας του (αρχές του 4ου μ.Χ. αιώνα). Στην πόλη κατασκευάστηκαν επιβλητικά ανάκτορα και μεγάλα κτιριακά συγκροτήματα από δημόσια κτίρια. Μερικά από τα κτίρια αυτά, που ολόκληρα ή τμήματά τους διασώθηκαν ως τις μέρες μας (Ροτόντα, Ανάκτορα, Θριαμβική Αψίδα Γαλερίου, Αρχαία Αγορά κ.ά.) δείχνουν το μέγεθος της μεγαλοπρέπειας που επικρατούσε την περίοδο αυτή στη Θεσσαλονίκη.
  Την πόλη διέσχιζε κατά μήκος ένας "φαρδύς δρόμος", η σημερινή Εγνατία οδός (Via Egnatia), που άρχιζε από τη "Χρυσή Πύλη" (πύλη του Αξιού, σημερινή πλατεία Δημοκρατίας) και έφτανε στην "Κασσανδρεωτική πύλη" (πύλη της Καλαμαριάς, σημερινή πλατεία Συντριβανίου) στα ανατολικά τείχη. Ένας άλλος δρόμος, παράλληλος προς τον προηγούμενο στη θέση της σημερινής οδού Αγίου Δημητρίου, ένωνε τις άλλες δύο πύλες της πόλης: τη "Ληταία Πύλη", των δυτικών τειχών με τη "Νέα Χρυσή Πύλη" ανατολικά, ενώ ένας κάθετος δρόμος, πιθανά στη θέση της σημερινής οδού Βενιζέλου, ένωνε το λιμάνι με την Ακρόπολη (Ανω Πόλη), όπου στρατοπέδευε η φρουρά της πόλης. Ακόμα, περιγραφές αρχαίων συγγραφέων αλλά και ευρήματα αρχαιολογικών ερευνών δείχνουν πως στο ανατολικό και δυτικό τμήμα της Θεσσαλονίκης, έξω από τα τείχη, υπήρχαν νεκροταφεία στην ίδια θέση περίπου με εκείνα της ελληνιστικής εποχής.
  Στις αρχές του 4ου μ.Χ. αιώνα τοποθετείται χρονικά και ο μαρτυρικός θάνατος του προστάτη και πολιούχου της Θεσσαλονίκης Αγίου Δημητρίου και του φίλου του Νέστορα. Από τότε, η Θεσσαλονίκη έγινε το κέντρο της λατρείας του Αγίου Δημητρίου σε ολόκληρο το χριστιανικό κόσμο. Ο "μυροβλήτης" Αγιος Δημήτριος συνδέθηκε άρρηκτα με την τύχη της πόλης και η παράδοση αναφέρει πολλές περιπτώσεις σωτήριας επέμβασής του για να σωθεί η πόλη από τις επιδρομές των βαρβάρων.

Για τη συνέχεια της ιστορίας της αρχαίας Θεσσαλονίκης βλέπε σύγχρονη πόλη : Θεσσαλονίκη

Το κείμενο παρατίθεται τον Αύγουστο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας

• http://www.it.uom.gr/project/monuments/ist_anad.ht...

ΟΛΥΝΘΟΣ (Αρχαία πόλη) ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ
  Αρχαία πόλη της Χαλκιδικής κοντά στο μυχό του κόλπου της Κασσάνδρας, τέσσερα χιλιόμετρα από τη θάλασσα. Η λέξη "Όλυνθος" είναι προελληνική και σημαίνει "αγριοσυκιά". Στην περιοχή κατοικούσαν άνθρωποι από την ύστερη νεολιθική εποχή. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι στην Όλυνθο είχαν εγκατασταθεί Βοττιείς (λαός που κατοικούσε ανάμεσα στους ποταμούς Αξιό και Λουδία) αλλά τους έδιωξαν από εκεί οι Μακεδόνες.
  Στη διάρκεια του Χρυσού Αιώνα (5ος π.Χ.) ξανακτίστηκε ακολουθώντας το ιπποδάμειο σύστημα, σε τετράγωνα με πλατείς δρόμους και τέλεια συστήματα ύδρευσης και αποχέτευσης, μάρτυρες του υψηλού βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της. Η αρχαία Όλυνθος είναι μια από τις καλύτερα διατηρημένες κλασικές ελληνικές πόλεις. Θαυμάσια είναι τα ψηφιδωτά δάπεδα που ήρθαν στο φως, τα οποία είναι τα αρχαιότερα γνωστά ελληνικά ψηφιδωτά, πρόδρομοι των εντυπωσιακών ψηφιδωτών του Δίου, των Αιγών και της Πέλλας.
  Στους Μηδικούς πολέμους (αρχές Ε΄ π.Χ. αιώνα) η Όλυνθος αντιστάθηκε ηρωικά στους Πέρσες. Οι Πέρσες όμως την κατέστρεψαν τελικά και την παρέδωσαν στους Χαλκιδείς. Στον Δ΄ π.Χ. αιώνα η πόλη έφτασε σε μεγάλη ακμή και έγινε η πρώτη πόλη της Χαλκιδικής. ΄Ηταν κέντρο ισχυρής συμμαχίας των γύρω πόλεων. Στον καιρό του Αμύντα Γ΄ (396-369), βασιλιά της Μακεδονίας, οι Ολύνθιοι και οι σύμμαχοί τους κατέλαβαν την Πέλλα. Αργότερα ήρθαν σε σύγκρουση με τους Σπαρτιάτες, οι οποίοι κατέλαβαν την Όλυνθο (379 π.Χ.).
  Όταν ο Φίλιππος άρχισε να υλοποιεί τα επεκτατικά του σχέδια, συμπεριφέρθηκε φιλικά προς τους Ολυνθίους, αναζητώντας όμως αφορμή για να στραφεί έπειτα εναντίον τους. Η αφορμή του δόθηκε όταν οι αδερφοί του και αντίπαλοί του κατέφυγαν στην πόλη. Οι Ολύνθιοι κάλεσαν σε βοήθεια τους Αθηναίους και ο πόλεμος φάνηκε να γενικεύεται. Αλλά ο Φίλιππος είχε οργανώσει ισχυρό μακεδονικό κόμμα μέσα στην πόλη, κατόρθωσε να πείσει τους Ολυνθίους για τις καλές του προθέσεις και να αποτρέψει τη σύγκρουση. Το 349 π.Χ. όμως απέρριψε το προσωπείο και παρά τη βοήθεια των Αθηναίων κατέλαβε την πόλη (348 π.Χ.) και την κατέστρεψε μαζί με άλλες 32 πόλεις της Χαλκιδικής.   Από τότε η Όλυνθος έμεινε ακατοίκητη. Λέγεται μάλιστα πώς ο Μέγας Αλέξανδρος, παρόλο που εκτιμούσε πολύ τον Ολύνθιο φιλόσοφο Καλλισθένη, αρνήθηκε να ικανοποιήσει την παράκλησή του και να ξαναχτίσει την Όλυνθο.

Το κείμενο παρατίθεται τον Ιούλιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Πειραιά